آرام دل

آری, یاد خدا جانی است كه به كالبد ایمان می دمد و اطمینان و آرامش, حركت خردمندانه و متعادل, فداكاری و ایثار, فراموشی حقارت های فردی و چشم گشایی به خویشتن را به دنبال دارد

یكی از شاخصه های مشترك ادیان آسمانی و حتی زمینی، تجلی و تعمیق دعا و راز و نیاز انفرادی و یا اجتماعی است. حال در خانه، مسجد، كلیسا و یا هر جایی كه دل آرام گیرد باشد، تفاوتی ندارد. ما اگرچه در عصر اطلاعات و فناوری زندگی می كنیم اما همچنان فرایند ایمان و اعتقادات قلبی نقش مهم و جدی در جامعه بشری دارد، به طوری كه در بسیاری از محافل علمی و مذهبی، مسأله ایمان مذهبی و نتایج گوناگون آن در تندرستی و بهداشت روحی و فیزیكی افراد، دقت نظر اندیشمندان فراوانی را به خود جلب كرده است.

امروزه گرایش به راز و نیازهای معنوی و توسل به دعا، حتی در سطح توسعه یافته ترین جوامع صنعتی به صورت یك اقبال روبه افزایش درآمده است. چنان كه ایمان در فرهنگ مذهبی مردم ما هم تضمین كننده سلامت و بهداشت روان و جسم آنان بیان شده است. موضوع ایمان مذهبی و توجه به نتایج بهداشتی و روانپزشكی آن در ده های اخیر هم به كانون توجه، حتی در سطح كشورهایی تبدیل شده است كه سال ها تلاش داشته اند تصویری منفی از گرایش دینی مردم به خود ارائه كنند. در این مقاله سعی شده است نقش مثبت و مفید ارتباط با دعا و خداوند خالق و یكتا مورد كند وكاو قرار گیرد، تا راهی باشد برای كسانی كه در این دوران دچار مادی گرایی صرف و انواع فشارهای روانی و جسمانی شده اند.

● خلقت انسان به عنوان اشرف مخلوقات

به راستی هدف از خلقت انسان چیست؟ به فرموده قرآن كریم: «لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم، ثم رددناه اسفل سافلین» (۱) یعنی: انسان را به گونه ای آفریدیم كه می تواند به بالاترین كمال هستی برسد، اما اگر در مسیر كجی قرار گرفت، از هر پستی، پست تر می شود. آفریدگار توانا می توانست انسان را به گونه ای بیافریند كه فقط راه خوبی را در پیش داشته باشد، اما امتیاز آدمی این است كه با آگاهی راه خود را انتخاب كند انسان بر دو راهی قرار دارد، یكی راه كمال و بالارفتن تا خدا و دیگر گمراهی و سقوط. و به فرموده قرآن: «بل الانسان علی نفسه بصیره» (۲) یعنی: انسان بر نفس خود آگاه است، اگرچه گاهی عذر می آورد. انسان به شكل مرموز دارای قدرت خودآگاهی و انتخاب است و می تواند بر جان خود، احاطه پیدا كند و از آن آگاه شود. این آگاهی را علم حضور می گویند.

اما شگفت تر این كه برخی از انسان ها خودشان را فریب می دهند و قرآن كریم به این پدیده نادر و پیچیده اشاره دارد كه هنوز برای محققان روانشناسی كاملاً شناخته شده نیست. و به فرموده قرآن كریم: «هدف از خلقت و دین سعادت برای انسان است». «ما جن و انس را نیافریدیم، مگر برای آن كه مرا اطاعت و عبادت كنند.»(۳) هدف از بعثت انبیا، فرستادن كتاب آسمانی، امامت ائمه، احادیث پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) و ادعیه است. تمام این ها خوشبختی، سعادت و كمال انسان را دربرمی گیرد، زیرا، ای مردم شما نیازمند و محتاج خداوند هستید و او بی نیاز است.(۴)

نه عبادت بندگان نفعی برای خداوند دارد و نه گناه آنها برای خداوند ضرری دارد و نیز اگر همه مردم، قوم لوط و نوح و عاد و ثمود شوند، این ضرری برای خداوند متعال نخواهد داشت، همچنین اگر همه مردم هم مانند انبیا و ائمه، اصحاب صفه و یا ... ابوذر زمان شوند نیز باز نفعی برای خداوند نیست و ندارد. خداوند می فرماید: «مرا عبادت كنید كه عبادت من، راه مستقیم است». (۵) آیه بعدی می فرماید: «اهداناالصراط المستقیم، صراط الذین انعمت علیهم» یعنی راه مستقیم راهی است كه انسان را به نعمات و خوشبختی می رساند.

پس خداوند، جن و انس را نیافریده مگر برای این كه از الذین انعمت علیهم بشود یعنی به كمال و آرامش روحی و روانی و خوشبختی برسد. خداوند بی نیاز مطلق است، هدف خداوند از خلقت تمام موجودات نفع رساندن به خویش نیست بلكه تنها سعادت و كمال و آرامش و خوشبختی همه مخلوقات بویژه انسان مد نظر او است.

● جایگاه نماز و قرآن كریم در خوشبختی انسان

متأسفانه برخی از نمازهایی را كه می خوانیم و چیزی از آن نمی فهمیم و یا متوجه معنای آن نمی شویم، برای ما خواندن دشوار می شود و از شیرینی و حلاوت آن كاسته می شود. متأسفانه این عیب فرهنگی جامعه ما است.

اما اگر نماز یاد خدا باشد و نمازگزار بفهمد چه می خواند، همان الله اكبر نماز را كه می گوید، برای او آرامش به همراه می آورد. همین كه می گوید: «بسم الله الرحمن الرحیم» خدایا قدرت مطلق عالم هستی، پس من تنها از تو كمك می جویم و غیر از تو كسی در زندگی من اثر ندارد، اگر جن و انس جمع شوند، اگر تو نخواهی، كاری نمی توانند از پیش ببرند.

از آنجا كه خداوند حكیم است و نظام عالم هستی بر طبق حكمت الهی استوار است، انسان می فهمد كه باید به دنبال نیازهای مادی خودش هم برود و به دنبال كسب روزی حلال باشد. بنابراین، توكل به خداوند، منافاتی با تلاش های دنیوی او ندارد.

اگر انسان معنا و اسرار نماز را بفهمد و در هر نوبت نمازی كه می خواند، متناسب با احوال مادی و معنوی آن را در زندگی خویش پیاده كند، آن نماز برای او شیرین می شود. در روز تاسوعا، امام حسین (ع) می گفت كه من نماز را دوست دارم، من دعا و قرآن كریم را دوست دارم، پس، آن كسی كه معارف این ها را بفهمد، دعا و نیایش و راز و نیاز با خداوند برای او شیرین می شود.

از این رو، در روایت هم داریم كه نماز هر كسی به اندازه ای قبول می شود كه آن را بفهمد و هر قدر خشوع و توجه انسان در نماز بیشتر باشد ثواب آن نماز بیشتر است. انسان باید در نماز با خدا صحبت كند، اگر چنین بود نمازش شیرین می شود، به آرامش دست پیدا می كند و خواندن قرآن كریم و دعا هم برای او شیرین می شود.

● یاد خداوند راه كمال و خوشبختی انسان

به راستی كه یاد خداوند، حقیقت پرستش، اصل نیایش و مسیر كمال و روند هر چیزی است. یاد خدا، ورد موجودات هستی و حقیقت خود هستی است. ما، چه همگام و هم صدا با متون منتسب به آفریدگار هستی، در پی كشف حقیقت درون خویش و هدف های آفرینش آن و راه های رسیدنش به كمال برآییم و چه با ژرف اندیشی در تأملات ذاتی خویش، به دنبال تجلی نشانه های خویشتن و دریافت حضوری و شهودی جوانب مختلف آن باشیم و بخواهیم از نزدیك نیروها، گرایش ها، اراده و عرصه های فطری آن را بازیابیم، در هر دوی این حالت ها، نتیجه یكسان است گو این كه ممكن است تفاوت هایی در جزئیات مربوط به این یا آن شیوه مطرح باشد ولی آیا نمی توان این هر دو روش را با هم به كار بریم؟

در متون اسلامی، ما را به دریافت خود حقیقی خویش، فرامی خوانند، به طوری كه این جمله معروف كاملاً شهرت یافته است: «من عرف نفسه فقد عرف ربه» (هر كس خود را شناخت، پروردگارش را شناخته است) چرا كه نفس (خود خویش) از هر حقیقتی به انسان نزدیكتر است، با آن زندگی می كند و با یادآوری آیه: (سوره الذاریات ـ ۲۱) (و در خود شما، پس مگر نمی بینید؟) تعمق در وجود خود آن را بازمی یابد و با (سوره فصلت ـ ۵۳) (و بزودی نشانه های خود را در افق های گوناگون و در دلهایشان بدیشان خواهیم نمود تا برایشان روشن گردد كه او خود حق است) به انتظار آیات مژده بخش الهی باقی می ماند.

انسان بیم دارد كه با خود حقیقی خود، بیگانه شود، زیرا این بیگانگی به معنای نابودی و تباهی او است. (سوره حشر ـ ۱۹)، (و چون كسانی مباش (مباشید) كه خدا را فراموش كردند و او نیزآنان را دچار خود فراموشی كرد.) «بل یرید الانسان لینجرامامه»(۶) یعنی: انسان می خواهد آزاد باشد و با رهایی از اندیشه قیامت مرتكب گناه می شود و این نكته جالبی است كه برخی از انسان ها، دیگران را فریب می دهند، اما برخی خود را دچار فریب و فراموشی می كنند، كسی كه در مسیر انحراف گام برمی دارد، خود را دچار فریب و گمراهی ساخته است. و در جایی دیگر در قرآن كریم اشاره شد: «ایحسب الانسان این یترك سدی»(۷) یعنی: آیا انسان گمان می كند بی هدف رها می شود؟ بدون شك آفرینش انسان، اهداف بلندی را دنبال می كند باید آنها را بیابیم و خود را در مسیر شكوفایی قرار دهیم.خلقت انسان و هدف غایی پروردگار از خلقت او آنقدر مهم است كه او را اشرف مخلوقات در زمین گمارده است:

«و اذقلنا للملائكه اسجدوا، لادم فسجدوا ...»(۸) یعنی: به فرشتگان گفتیم: «در برابر انسان سجده كنید» و البته همگی سجده كردند جز شیطان كه تكبر و گردنكشی كرد و از بهشت خداوند رانده شد. انسان می تواند به آن حد از كمال برسد كه فرشتگان به دستور خداوند، او را سجده كنند. فرشتگان در برابرانسان كامل سجده می كنند و به حضور مؤمنان با استقامت می رسند و به آنان مژده می دهند. (۹)

● به راستی چه چیزی موجب می شود كه بین مؤمن وكافر فاصله افتد؟

دو ویژگی برای مؤمنان است:

۱) یاد خدا و معاد است كه خود مؤمن در زندگانی همیشه آرامش دارد. در سخت ترین شرایط آرامش او محفوظ است و از زندگی خود لذت می برد.

۲) خدمتگزار جامعه است. (كه بحثی جداگانه می خواهد).

و خداوند تبارك و تعالی چون می داند كه یادش در زندگی ما چقدر مؤثر است ۵ بار ذكر مخصوص برای ما در شبانه روز مقرر نموده است و دعا كردن نیز یكی از ابزارهای آرامش انسان و تقرب به درگاه او است. امام موسی كاظم (ع) دعایی را به یارانشان یاد دادند كه هنگام گرفتاری و حاجتمندی به دادشان برسد و كلید صندوقچه حاجاتشان باشد.

این دعا به «دعای صریح الاجابه» شهرت دارد. و ترجمه بخشی از آن دعا: خدایا! مطمئن ترین ریسمان رسیدن به تو را كه همان توحید است، چنگ زده ام و اعتراف می كنم كه فقط تو لایق و سزاوار پرستشی. از هر چه توجه به غیرتوست دست كشیده ام و به هر وسوسه و انگیزه كفر آمیز شیطان پشت كرده ام.

پروردگارا من در مسیری قرار گرفته ام كه ابتدای آن باعشق و اعتقاد به یگانگی تو شروع شده و انتهایش به گریز از هر چه غیر از توست منتهی می شود. پروردگارا در گرفتاری ها به دادم برس و گره مشكلم را خودت بازكن. از راه هایی كه به فكرم نمی رسد مرا به حاجتم برسان و یا مسیری را كه برای اجابت خواسته ام در نظر دارم، هموار كن و مرا به آرامش واقعی برسان. یاد و ذكر خداوند متعال به معنای حاصل شدن ذات محدود آدمی به حقیقت مطلق و از آنجا،گسترش گنجایش آن و پذیرش آن چیزهایی است كه معنای محبوب در آن است.

دنیا محل آزمایش است و انسان در بوته امتحان:« انا جعلناماعلی الارض زینه لما لنبلوهم ایهم احسن (۱۰) عملاً . یعنی : آنچه روی زمین است ، زینت برای آن قرار دادیم تا انسان را بیازماییم كه چه كسانی اعمال نیكو تری انجام می دهند.

در زندگی دنیا، در حال آزمایش هستیم و معلوم خواهد شد چه كسی زیبایی كوتاه و ظاهری را انتخاب می كند و چه كسی زیبایی ماندگار و واقعی را. پرستش انسانی خداوند متعال را از كمال انسان و در دیدگاه اسلامی ، پس از آن كه نقطه كمال خداوندمتعال ، بی نهایت اعلام شد(می شود) هرچه میزان بندگی بالاتر و بیشتر باشد، به همان اندازه نیز ، سنجه كمال انسان بالاتر و بیشتر است.

پاورقی:

۱ ـ قرآن كریم، سوره تین ، آیات ۴ و ۵

۲ ـ قیامه ۱۴‎/

۳ ـ الذاریات ۵۶‎/

۴ ـ فاطر ۱۵‎/ ۵ـ یس ۶۱‎/

۶ ـ قیامه ۵‎/

۷ ـ قیامه ۳۶‎/

۸ ـ بقره ۳۴‎/

۹ ـ فصلت ۳۰‎/

۱۰ ـ كهف ۷‎/

۱۱ـ اسراء ۶‎/

۱۲ـ «جام جم »، درمانگاه خدا كجاست؟ پنج شنبه ۶ آذر، ،۱۳۸۲ ص ۱۲

۱۳ـ «ایران»، علم و زندگی ۲۴ ذیقعده ۱۴۲۷

۱۴ـ «مصباح المتعجد ، شیخ طوسی ، ص ۵۸۲

۱۵ـ آل عمران ۴۱‎/

۱۶ـ «اصول كافی ، شیخ كلینی » ج ،۲ ص ۴۹۹

۱۷ـ اشاره به سوره مبارك فتح، آیات ۱ و۲

۱۸ ـ «بخاری، مسلم ترمذی

۱۹ـ «مصابیح السنه» ، بغوی ، ج،۱ ص ۱۴۹

---