اضطراب امتحان

هرکس نگران است مبادادر نظر دیگران , بی خرد, ناتوان و سراسیمه جلوه کند درجات کمی از اضطراب برای پیشبرد زندگی طبیعی است ولی مقدار زیاد آن مانع پیشرفت بوده و حتی توانایی انجام کاررااز فرد مضطرب می گیرد

● مقدمه :‌

هرکس نگران است مبادادر نظر دیگران ، بی خرد، ناتوان و سراسیمه جلوه کند . درجات کمی از اضطراب برای پیشبرد زندگی طبیعی است ولی مقدار زیاد آن مانع پیشرفت بوده و حتی توانایی انجام کاررااز فرد مضطرب می گیرد .

آرکین و همکاران وی (۱۹۹۵) اضطراب امتحان را ناشی از احساس کارآمدی و درماندگی دانسته ، آن را با کاهش عملکرد مرتبط می دانند . وقتی که فرد درخصوص کارایی ذهنی خود درموقعیت امتحان دچار نگرانی گردد به نحوی که موجب کاهش عملکرد واقعی شود می توان گفت که او دچار اضطراب امتحان است .

● انواع اضطراب تحصیلی :

اضطراب تسهیل کننده یا تسریع کننده :

میزان متوسط اضطراب و فشار موجب تسهیل کارکردفرد می شود(براهنی ۴۹)

اضطراب ناتوان کننده :‌

اگر اضطراب از حد معینی فراتر رود باعث پریشانی ، عدم تمرکز ، احساس درماندگی ،‌ اختلال ذهنی ،‌شناختی و رفتاری /جسمی می گردد.

عملکرد ضعیف افراد مضطرب تنها به نقایص شناختی مربوط نمی شود. دراین افراد اضطراب می تواند مربوط به شایستگی و صلاحیت انجام امتحان ، نقص درروش های مطالعه و کمبود مهارت های امتحان باشد.

در اضطراب امتحان متغیرهای زیادی مؤثر می باشد که در این میان اضطراب عمومی و کلی مهم تر می باشد.

● زمان شکل گیری اضطراب امتحان :

اضطراب امتحان در سنین ۱۲ـ۱۰ سالگی شکل می گیرد .

در ۲۵% از دانش آموزان اضطراب امتحان آسیب زا بوده و با افزایش سن میزان آن افزایش می یابد.

● نقش جنسیت در اضطراب امتحان :

به دلیل مسایل فرهنگی و نقش های جنسیتی دختران مضطرب تر از پسران هستند ،‌زیرا اضطراب توسط دختران و زنان پذیرفته شده است . (‌کریگ و دابسون ۱۹۹۵).

● گسترش و ثبات اضطراب امتحان :

ساراسون (۱۹۷۳) اعتقاد دارد،‌اضطراب حالتی است که در تعامل والدین با کودک گسترش یافته و ثبات می یابد. او ادعا می کند والدین کودکان دارای اضطراب امتحان ، علاوه بر این که نیاز به محبت و امنیت آنها رانادیده می گیرند ،‌درکمک کردن به آنها نیز کارا نیستند. این اولیا فرزندان خود را بون توجه به علایق و استعدادهای آنهابرای کسب موفقیت مورد نظر خود تحت فشار قرار می دهند. در برخی موارد والدین آرزوهای تحقق نیافته ی خود را به فرزندانشان القا می کنند.

● عوامل مؤثردرمیزان اضطراب امتحان :‌

▪ تنبیه کودک به واسطه ی نمره ی کم

▪ انتظارات معلم

▪ مهارت های تحصیلی و روش های مطالعه

▪ دشواری امتحان

▪ شرایط برگزاری امتحان

▪ هوش

▪ طبقه اقتصادی ،‌اجتماعی

▪ انگیزه پیشرفت

▪ نوع شخصیت

و ...

● عوامل بوجود آورنده ی اضطراب امتحان :

۱) فردی:

انتظاربیش از حد از خود/ضعف اعتماد به نفس/عدم باور مثبت نسبت به موفقیت / رقابت بیش از حد/عدم آمادگی و برنامه ریزی لازم / عدم تمرکزبر امتحان و درس خواندن /شخصیت مضطرب و کمال گرا/کم بودن انگیزه / هوش متوسط/ و...

۲) خانوادگی :‌

سخت گیری بیش از اندازه /عدم حمایت و تشویق /والدین مضطرب/اختلافات خانوادگی /رقابت غیر منطقی/تهدیدهای بی مورد/توجه بیش از حد به مسایل تحصیلی فرزند/ الگوهای خشک فرزندپروری/سرزنش و تنبیه / وضعیت اقتصادی پایین / عدم تشویق / و...

۳) عوامل مدرسه ای :

انتظارات غیر واقعی آموزگاران /محیط نامناسب امتحان / مقررات خشک/ نوع پرسش های امتحان / ایجاد رقابت های ناسالم / عدم توجیه دانش آموزان برای امتحان /عوامل مزاحم مثل سر و صداو نور/ تهویه ی نامناسب

● نشانه ها و علایم اضطراب امتحان :

▪ ناراحتی های گوارشی ،‌آشفتگی معده ،‌سرگیجه، بی اشتهایی، حالت تهوع

▪ تپش قلب ، بی خوابی، تنگی و کوتاهی نفس

▪ لرزش در صدا ، ضعف ، عرق کردن

▪ لکنت زبان ،‌خشکی دهان

عدم تمرکز ، ضعف خود پنداره ، آشفتگی ذهن ، ارزیابی غلط از توانایی های خود، افت تحصیلی ، بیزاری از مدرسه ، خطاهای ادراکی، حواس پرتی، هیجانات افراطی، کاهش سیستم ایمنی بدن

● علایم اضطراب پس از امتحان :

▪ بی تفاوتی ساختگی و ظاهری

▪ احساس گناه ( چرا بیشتر مطالعه نکردم )

▪ خشم ( آموزگار نمی خواست من نمره ی قبولی بیاورم )

▪ سرزنش ( اگر کتاب درسی آنقدر خسته کننده نبود! )

▪ افسردگی ( دلیلی نمی بینم که بعد از امتحان در مدرسه بمانم)

● درمان های روان شناختی ،‌دارودرمانی یا هردو ؟

مطالعات نشان داده است که انواع خاص مداخله های روان شناختی نه تنها از دارو نماهای معتبرمؤثر- تر هستند بلکه بهتر از رویکردهای دارویی موجود بوده و دست کم در موقعیت قابل قبولی قرار دارند . مداخله ی روان شناختی اثر دراز مدت و حتی بیماران تا دوسال بعد نیز وضعیت بهبود خود را حفظ می - کنند ، درحالی که داروها عوارض جانبی مانند گیجی ،‌خشکی دهان را ایجاد نموده و قطع آن نیز به دلیل وابستگی جسمی و روانی فرد را دچار مشکل می نماید .

● شیوه های درمانی شناختی ـ‌درمانی

▪ تن آرامی

▪ حساسیت زدایی منظم

▪ ایمن سازی در مقابل استرس

▪ آموزش مهارت های مطالعه

▪ مقابله با باورهای غیر عقلانی و غیر منطقی

▪ ایمن سازی در مقابل استرس

روش پس خوراند زیستی ( افراد به گونه ای به دستگاه های هدایت کننده متصل می شوند تا بتوانند پیوسته اطلاعات دقیقی درباره ی فعالیت های فیزیولوژیکی خود مانند ضربان قلب یا تنش عضلانی رادر اختیار داشته باشند . براساس دستور العمل های درمانگر و توجه به علامت های دستگاه هدایت کننده بیماران به تدریج می آموزند که فعالیت های ارادی و حتی فعالیت های فیزیولوژیکی غیر ارادی خود را مهار کنند . )

آموزش توجه (عدم توجه به محرک های نامربوط به تکلیف و توجه به محرک های مربوط به تکلیف)

● نقش اولیای مدرسه در کاهش اضطراب امتحان :

▪ عدم ایجاد ترس و واهمه از امتحان در دانش آموزان ( جلسه ی امتحان نه انتقام)

▪ گنجاندن سؤالات دشواردر شماره های آخر

▪ اجتناب از ایجاد رقابت ناسالم در میان دانش آموزان

▪ هدف امتحان ارزیابی از دانسته های دانش آموزان می باشد نه آنچه را که نمی دانند

▪ توجه به اصول سنجش و اندازه گیری خصوصاً سطح دشواری سؤالات

▪ اجرای امتحانات مستمر و خودآزمایی به منظور آشنا کردن دانش آموزان با سؤالات و نحوه ی امتحان

▪ کاهش اعتبار نمره و ارزش گذاری به فعالیت های علمی و تحقیقات

▪ آموزش های جبرانی

▪ اجرای مسابقات علمی متعدد

● نقش مدیر در کاهش اضطراب امتحان :

▪ اعلام برنامه ی امتحان به دانش آموزان یک هفته قبل از امتحان

▪ تنظیم زمان آزمون ها با توجه به سختی و آسانی دروس

▪ اجتناب از برگزاری امتحانات با وقت بسیار کم

▪ هدایت دانش آموزان به محل برگزاری امتحان چند دقیقه قبل از شروع آزمون

▪ پیش بینی محل برگزاری و امکانات مناسب مانند تهویه ، نور کافی ، دمای مناسب ، صندلی ، حذف عوامل مزاحم صوتی و ... جهت اجرای آزمون

▪ توسل به دعا و نیایش و توکل به خدا هنگام شروع امتحان

▪ عدم جابجایی دانش آموزان هنگام شروع امتحان

▪ حضور معلم در جلسه و بیان جملات آرامش بخش به دانش آموزان

▪ عدم گفتگو با دانش آموز در زمان امتحان

▪ عدم توقف مراقبین بالای سر دانش آموزان

▪ عدم گوشزد نمودن مراقبین به جواب اشتباه سؤال

▪ اجتناب از برخورد شدید با دانش آموزان خاطی

▪ پیش بینی سیستم تهیه سؤالات امتحانی با کیفیت بالا و خوانا و مناسب

▪ عدم گفتگو با دانش آموزان حین امتحان

● نقش خانواده در کاهش اضطراب امتحان :

▪ جو عاطفی دور از تنش و مشاجره

▪ محدود نمودن میهمانی و رفت و آمدهای مکرر

▪ توجه به خواب ، استراحت و تفریح دانش آموزان

▪ کاهش یا حذف وظایف محوله ی خانگی به دانش آموزان

▪ حمایت عاطفی و اطمینان بخشی دردوران امتحانات به دانش آموزان

▪ کاهش زمان تماشای تلویزیون تا حد امکان

▪ خودداری از ایجاد ترس ودلهره در دانش آموزان

▪ خودداری از فشار و توقع بیش از برای مطالعه از دانش آموزان

▪ خودداری از سرزنش دانش آموزان به واسطه ی امتحان ناموفق

▪ خودداری از حبس نمودن دانش آموزان جهت مطالعه

▪ پیش بینی تغذیه ی مناسب و قوی ویژه ی دانش آموزان در ایام امتحانات و عدم مصرف مواد کافئین دار مانند : نوشابه ، قهوه و غذاهای ادویه داردربرنامه ی غذایی

▪ عدم بروز انتظار بالا و کمال گرایی از فرزندان از سوی خانواده نسبت به نمرات بالا

▪ عدم مقایسه فرزندان با یکدیگر و با دیگران

▪ عدم تأکید مکرربه درس خواندن

▪ ایجاد انگیزه ، تقویت روحیه با ارایه ی پاداش و تقویت های مطلوب

▪ مروربرگه های امتحانی فرزندان به منظور شناسایی ورفع نقاط ضعف درسی آنان

▪ مصرف عرق نعناع ، دوغ ، عرق بیدمشک و کاسنی

● نقش دانش آموزان در کاهش اضطراب امتحان :

▪ توسل به دعا و نیایش و توکل به خدا هنگام امتحان

▪ تقسیم مباحث کتاب ومطالعه ی به مرور دروس

▪ تنظیم وقت با برنامه ی امتحانی

▪ بستن کتاب وتکرار مطلب آموخته شده به منظور کاهش اضطراب

▪ تکرار جملاتی مانند : « شروع هرکاری درابتدا آنطور که باید خوشایند نیست ، وقتی که پیشرفت کردم انگیزه ی بیشتری پیدا خواهم نمود. »‌ به منظور کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس

▪ شب امتحان زمان مرور درس است .

▪ اضطراب نوعی احساس فریب انگیز است که به شما القا می کند از پس هرکاری که قراراست انجام دهید بر نمی آیید. پس در شرایط اضطراب دست از تلاش و کوشش برندارید و به مطالعه ی درس امتحانی مشغول شوید .

▪ بیان اضطراب و قلمداد نمودن اضطراب امتحان به عنوان یک اختلال جزیی

▪ استراحت و غذای کافی جهت شب امتحان

▪ حفظ سلامتی و آرامش روانی در دوران امتحان

▪ نشستن روی صندلی امتحان و کشیدن چند نفس عمیق

▪ رهانمودن عضلات بدن و تنفس عمیق

▪پوشیدن لباس مناسب و خوردن تغذیه ی کافی قبل از امتحان

▪ خودداری از القای منفی مانند : من حتماً قبول نخواهم شد.

▪ ابتدا سؤالات آسان را پاسخ دهید

▪ به اتفاقات و رخدادهای خاص درجلسه توجه نکنید.

▪ از نشستن در کنار دانش آموزان مزاحم خودداری کنید.

● توصیه های ویژه آغاز امتحانات دانش آموزان ( روش های صحیح مطالعه ):

بارها شنیده ایم که دانش آموزان می گویند : «دیگر حال و حوصله خواندن این کتاب راندارم »‌و یا « ۱۰ بار خوانده ام و تکرار کرده ام ولی باز یاد نگرفتم » در این مورد مشکل چیست ؟ مطمئناً اگر چنین باشد، مطالعه کاری سخت و طاقت فرسا است . اما چنین نیست. واقعیت این است که این گروه از فراگیران ، روش صحیح مطالعه رانمی دانند و متأسفانه درمدرسه نیز چسزی راجع به چگونه درس خواندن نمی آموزند. یادگیری و مطالعه ، رابطه ی تنگاتنگ و مستقیم بایکدیگر دارند، تاجایی می توان این دو را لازم و ملزوم یکدیگر دانست ، برای اینه میزان یادگیری افزایش یابد باید قبل از هرچیز مطالعه ای فعال و پویا داشت . برای داشتن مطالعه ای فعال و پویا نوشتن نکات مهم در حین خواندن ضروری است تا برای مرور مطالب ، دوباره فعال و پویا نوشتن نکات مهم حین خواندن ضروری است تا برای مرور مطالب ،

● مزایای شیوه ی صحیح مطالعه :‌

▪ کاهش زمان مطالعه

▪ افزایش میزان یادگیری.

▪ طولانی تر نمودن مدت نگهداری مطالب درحافظه

▪ بخاطر سپاری آسان اطلاعات

● شش روش مطالعه :‌

۱) خواندن بدون نوشتن

روش نادرست مطالعه / نیازمند استفاده از تمام حواس برای درک صحیح مطالب / علت مهم فراموشی مطالب

۲) خط کشیدن زیر نکات مهم

روشی بهتر از خواندن بدون نوشتن / توجه معطوف به خط کشیدن زیر نکات مهم می گردد/

روش صحیح خط کشیدن زیر نکات مهم : ابتدا مطالب خوانده شود و پس از دریافت مفهوم زیر نکات مهم خط کشیده شود.

۳) حاشیه نویسی

جهت یادگیری مطالبی که از اهمیت چندانی برخوردار نیستند مورد استفاده قرار می گیرد.

۴)خلاصه نویسی

خواندن مطلب /خلاصه نویسی روی دفتر یادداشت

۵) کلیدبرداری

روش مناسب خواندن و نوشتن نکات مهم / ابتدا درک مطلب و سپس یادداشت برداری ازنکات مهم

کلمه ی کلیدی کوتاهترین ، راحت ترین ، بهترین و پرمعنی ترین کلمه ای است که با دیدن آن ، مفهوم جمله تداعی شده و به خاطر آورده می شود.

۶)خلاقیت و طرح شبکه ی مغزی

این روش بهترین شیوه برای یادگیری خصوصاً فرگیری مطالب درسی است . دراین روش مطالب خوانده شده ، بعد از درک حقیقی مطالب مهم به زبان خود فرد یادداشت می گرددو درنهایت کلمات کلیدی برروی شبکه ی مغز نوشته می شود.

خلاصه اینکه ساماندهی نوشته ها به بهترین شکل و مشخص نمودن نکات اصلی و فرعی به منظور دستیابی به مطالب مهم به جای دوباره خوانی

این روش درصد موفقیت تحصیلی شمارا تا حدود بسیار زیادی افزایش داده و درس خواندن را آسان نموده و بازده مطالعه را افزایش می دهد.

به قلم مژده زرگر - کارشناس مشاوره عمومی سازمان آموزش و پرورش شهر تهران