بچه های چاق دوبرابر شده اند

وقتی صحبت از سوءتغذیه می شود, همه یک آدم لاغر و نحیف با دنده های بیرون زده و گونه های تورفته را در ذهنشان تجسم می کنند علاوه بر آن, بسیاری از مادران تصور می کنند اگر کودکشان چاق تر باشد, سالم تر است

وقتی صحبت از سوءتغذیه می‌شود، همه یک‌ آدم لاغر و نحیف با دنده‌های بیرون‌زده و گونه‌های تورفته را در ذهنشان تجسم می‌کنند. علاوه بر آن، بسیاری از مادران تصور می‌کنند اگر کودکشان چاق‌تر باشد، سالم‌تر است...

در حالی که سوءتغذیه در افراد چاق این روزها بیشتر مشاهده می‌شود. شاید بتوان تا حدی این چاقی را گردن غذاهای فست‌فود و پرکالری انداخت. باوجود اینکه طی سال‌های اخیر و بالارفتن سطح دانش مردم، آمار سوءتغذیه در کشور کاهش چشمگیری داشته، هنوز در برخی از مناطق این آمار قابل‌توجه است. مسوولان وزارت بهداشت در دوره‌های زمانی مشخص وضعیت سوءتغذیه را در کودکان زیر ۵ سال برآورد می‌کنند. دکتر زهرا عبداللهی، رییس دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، برایمان در مورد وضعیت سوءتغذیه در کشور می‌گوید.

▪ در حال حاضر شیوع سوءتغذیه در کشور ما چگونه است؟

براساس آخرین بررسی انجام‌شده در سطح کشور، در سال ۸۹، میانگین سوءتغذیه در کودکان زیر ۵ سال براساس شاخص کم‌وزنی و کوتاه‌قدی برحسب سن به ترتیب ۴درصد و ۸/۶ درصد برآورد شده است. مقایسه این آمار با

۲ دهه گذشته نشان می‌دهد میزان شیوع سوءتغذیه حدود ۵۰ درصد و در برخی مناطق بیش از ۵۰درصد کاهش‌یافته است. البته در برخی مناطق مانند سیستان‌وبلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد و خراسان جنوبی هنوز شیوع سوءتغذیه قابل‌توجه است و به ۳۰درصد هم می‌رسد و در برخی از مناطق کشور مشکل کم‌وزنی و کوتاه‌قدی داریم.

▪ سوءتغذیه با بررسی دو شاخص کم‌وزنی و کوتاه‌قدی در کنار هم تشخیص داده می‌شود یا یکی از این دو شاخص نیز می‌تواند نمایانگر آن باشد؟

زمانی که اختلال رشد به وجود می‌آید، اول خود را با کم‌وزنی نشان می‌دهد که به آن «سوءتغذیه زمان حال» گفته می‌شود. بعد از آن کوتاه قدی به مرور زمان به‌وجود می‌آید و به آن «کوتاه‌قدی زمان گذشته» می‌گویند. شاخص دیگری نیز برای تعیین سوءتغذیه وجود دارد، به نام شاخص لاغری که برای تعیین آن، براساس قد فعلی فرد، وزن مناسب ندارد.

▪ سوءتغذیه بیشتر در چه کودکانی بروز می‌کند؟

بچه‌هایی که شیرمادر نمی‌خورند یا کودکانی که به موقع غذای کمکی را شروع نمی‌کنند. همان‌طور که می‌دانید، کودکان از بدو تولد تا ۲ سالگی باید شیرمادر بخورند و از ۶ ماهگی باید غذای کمکی دریافت کنند. اگر کودک به موقع غذای کمکی نخورد، دچار کم‌وزنی و سوءتغذیه می‌شود. علاوه بر آن، ناآگاهی مادر برای شروع غذای کمکی نیز می‌تواند باعث کم‌وزنی شود یعنی مادر نداند چه موادغذایی‌ای باید در غذای کودک باشد تا تمام ریزمغذی‌ها و نیازهای تغذیه‌ای‌اش تامین شود. همچنین اسهال مکرر در کودکان نیز می‌تواند عاملی برای ابتلای آنها به سوءتغذیه باشد. چون در زمان اسهال، بدن آب زیادی از دست می‌دهد. برخی از مادران، در دوره بیماری‌ پرهیز غلط غذایی برای کودکشان می‌گذارند که همین کار باعث می‌شود کودک دچار اختلال رشد و سوءتغذیه شود. در حالی که گاهی لازم است اگر کودک به دلیل اسهال دچار کمبود وزن شده، بعد از بیماری یک وعده غذای اضافی به او داد بنابراین آگاهی مادر از تغذیه درست کودک در زمان بیماری و نقاهت اهمیت زیادی دارد. مثلا ممکن است یک غذای کمکی در حجم کم از همه‌ گروه‌های غذایی تشکیل شده باشد اما در مقابل یک غذای حجیم و آبکی نتواند نیازهای تغذیه‌ای او را تامین کند و بر اثر مصرف دچار اختلال رشد ‌شود.

▪ همان‌طور که می‌دانید بچه‌ها تنقلات و هله‌هوله خیلی دوست دارند، آیا می‌توان گفت مصرف زیاد آنها با سوءتغذیه ارتباط دارد؟

بله، یکی از عوامل ایجاد سوءتغذیه مصرف هله‌هوله و تنقلاتی است که ارزش تغذیه‌ای ندارند. کودکان با مصرف تنقلات دچار سیری کاذب می‌شوند و دیگر غذا نمی‌خورند بنابراین نیاز آنها به پروتئین، ویتامین‌ها و سایر ریزمغذی‌ها تامین نمی‌شود و به سمت سوءتغذیه پیش می‌روند. از سوی دیگر، کمبود موادغذایی موردنیاز بدن باعث ابتلای مکرر کودکان به بیماری‌هایی مانند اسهال خواهدشد.

▪ چگونه بفهمیم کودکی سوءتغذیه دارد؟

سوءتغذیه در تعریف کلی هم کم‌خوری، هم ‌پرخوری و اضافه وزن را شامل می‌شود. برای هر سنی وزن استاندارد مشخص شده است و براساس آن سوءتغذیه متوسط و شدید داریم یعنی زمانی که وزن کودک کمتر از ۲ انحراف معیار از میانگین وزن استاندارد باشد. در مناطقی مانند تهران، گیلان و مازندران سوءتغذیه ناشی از اضافه وزن و چاقی داریم. در تهران طی ۱۰ سال گذشته، شیوع چاقی در کودکان زیر ۵ سال ۲ برابر شده است. مهم‌ترین راه برای اینکه بتوان به موقع به اختلال رشد کودک پی برد، پایش رشد کودک در فواصل زمانی معین است که این کار در مراکز بهداشت و درمان یا به‌وسیله پزشک متخصص انجام می‌شود. علاوه بر این، مادر باید بتواند کارت رشد کودک را تحلیل کند. در حقیقت کارت رشد کودک وسیله ارزان و کاربردی‌ای است که می‌تواند اختلال رشد کودک را نشان دهد.

▪ به‌جز وزارت بهداشت، چه دستگاه‌هایی می‌توانند در پیشگیری از سوءتغذیه موثر باشند؟

سوءتغذیه مشکل چندبعدی است و باید در سطح کلان روی آن کار شود و وزارت بهداشت به‌تنهایی نمی‌تواند کاری از پیش ببرد. مردم باید غذای سالم به اندازه کافی و با قیمت مناسب دریافت کنند تا دچار سوءتغذیه و مشکل‌های ناشی از آن نشوند. در کنار آن آب و محیط سالم عاری از آلودگی اهمیت زیادی دارد چون بیماری باعث می‌‌شود موادمغذی جذب بدن نشوند. تاکنون همکاری بین‌بخشی خوبی بین دستگاه‌هایی که با غذا ارتباط دارند، وجود داشته است و توانسته‌ایم تا ۵۰درصد سوءتغذیه را کاهش دهیم. در مناطق روستایی از طریق استانداری‌ها پیشنهاد دادیم به روستاییان کمک کنند تا باغچه‌های خانگی سبزی راه بیندازند و بذر مناسب هم با قیمت مناسب در اختیارشان بگذارند. آموزشیارهای نهضت سوادآموزی در کنار سایر آموزش‌ها، ‌به زنان اصول تغذیه سالم را آموزش دهند. آموزش و پرورش هم باید در مدارس برنامه‌های عملی در مورد تغذیه سالم داشته باشد. بهورزها نیز آموزش دیدند که در مراکز بهداشتی به مادران نحوه پخت غذای کمکی را یاد دهند.

▪ در حال حاضر به دلیل سرعت زندگی و مشغله‌های زیاد، تمایل به مصرف غذاهای آماده بیشتر شده است و این در کودکان نیز می‌تواند به عادت تبدیل شود، برای اصلاح الگوی غذایی خانواده چه توصیه‌ای به مادران دارید؟

الگوی غذایی خانواده در تغذیه کودک بسیار اهمیت دارد. اگر رفتار غذایی در خانواده مناسب و سالم باشد، کودک هم از همان ابتدا عادت می‌کند غذاهای سالم و مفید بخورد. مثلا اگر ذائقه کودک را به غذاهای کم‌نمک عادت دهیم، در بزرگسالی نیز تمایلش برای خوردن غذاهای شور کمتر است. همچنین مادر خانواده باید ۵ گروه اصلی موادغذایی و جایگزین‌های آنها را بشناسد و غذای مناسب طبخ کند. نکته مهم‌تر آنکه افزایش قیمت موادغذایی الگوی غذایی خانواده‌ها را تغییر می‌دهد و آنها را به سمت غذاهای کم‌ارزش سوق خواهد داد، البته این به آن معنا نیست که هر فردی که تمکن مالی بیشتری دارد، تغذیه بهتری خواهد داشت اما به‌طور کلی گرانی، سبدغذایی خانواده‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و امکان اینکه موادغذایی موردنیاز بدنشان تامین نشود، بسیار زیاد خواهد بود.

مهدیه آقازمانی

توصیه‌ها و هشدارهای دکتر زهرا عبداللهی رییس دفتر بهبود تغذیه کشور