در روز نجوم چه باید كرد

هدف اصلی از برگزاری این روز انتقال زیبایی های دنیای نجوم و آسمان شب به زیباترین و ساده ترین صورت به مردم است

علاقه مندان به نجوم می توانند این برنامه را به صورت انفرادی یا جمعی در نقش گروه های نجومی برگزار كنند. برخی از برنامه های پیشنهادی شامل موارد زیر است:

• نمایش خورشید

رصد عمومی خورشید با تلسكوپ: این كار به چند روش ممكن است. تلسكوپ خود را به صافی خورشیدی (كه در دهانه تلسكوپ نصب می شود) مجهز كنید تا مردم لكه های خورشیدی را ببینند. درباره خورشید و ماهیت لكه های آن به شركت كنندگان توضیح دهید. اندازه بزرگترین لكه ها را در مقایسه با قطر سیاره زمین بیان كنید. روش دیگر رصد خورشید، انداختن تصویر بر كاغذ یا پرده سفید بزرگی در مقابل چشمی تلسكوپ است. مزیت این روش این است كه گروه پُرتعدادی در كنار هم می توانند تصویر را ببینند و شما روی تصویر توضیح دهید، اما مشكلاتی هم دارد:

مراقب باشید كه حین كار، شخصی به سراغ چشمی تلسكوپ نرود. یك نگاه ساده ممكن است آسیب جدی به بینایی او وارد كند. پرده سفید را حتماً باید در سایه نصب كنید تا قرص خورشید مشخص باشد. روش دیگر استفاده از چشمی الكترونیك یا دوربین CCD و یك مانیتور بزرگ یا حتی دستگاه ویدئو پروژكتور است. در این حالت تصویر تلسكوپ از طریق ابزار الكترونیكی نصب شده به نمایش دهنده منتقل می شود كه اگر یك دستگاه ویدئو پروژكتور باشد، می تواند به صورت تصویری بزرگ از سطح خورشید روی پرده بیفتد.

از هر ابزاری كه استفاده می كنید، به شركت كنندگان توضیح دهید كه رصد مستقیم خورشید با ابزار اپتیكی چقدر ممكن است برای بینایی خطرآفرین باشد و حتماً استفاده از صافی های مناسب ضروری است.

رصد ماه در هنگام روز: اگر ماه در وضعیت رصدی مناسبی باشد (نزدیك به تربیع)، منتظر طلوع آن در آسمان بعد از ظهر باشید و با تلسكوپ یا دوربین دوچشمی ای كه روی پایه نصب شده است دریاها و دهانه های بزرگ ماه را به مردم نشان دهید و علت پیدایش این لكه های تیره روی ماه (دریاها) و منشأ گودال های آن را توضیح دهید.

مفاهیم نجوم را با ماكت هایی توضیح دهید: نمونه ای از این موضوع یك مدل ساده منظومه شمسی با رعایت مقیاس فاصله ها و اندازه ها است. به جای سیارات می توانید از تندیس های ساده، علائم خیابانی یا تابلوهایی كه با یك مقوا و پایه چوبی ساخته اید و یا حتی از اعضای گروهتان (در نقش سیارات) استفاده كنید. مفاهیم مانند اهله ماه، دایره البروج و حركت سالانه خورشید در آسمان، پیدایش فصل ها و... را نیز می توان با ماكت ها و ابزارهای بسیار ساده توضیح داد.

مسابقه های نجومی برگزار كنید: مخاطبان اصلی چنین برنامه ای كودكان و نوجوانان هستند. مسابقه نقاشی های نجومی كودكان یا پرسش های ساده نجومی می تواند برای شركت كنندگان بسیار لذتبخش باشد.

نمایش فیلم، اسلاید و سخنرانی های جذاب به زبان ساده: می تواند بسیار تأثیرگذار باشد. سعی كنید موضوعات جدید را مطرح كنید. مثلاً مأموریت های تازه فضایی یا تصاویر تازه تلسكوپ هابل و یا اشتباهاتی كه مردم و رسانه های عمومی در مورد خبرهای نجومی و گاهی پدیده های ساده آسمان شب دچار می شوند. برای این برنامه ها اگر سخنران مناسبی را سراغ ندارید به نمایش تصاویر و پاسخگویی به سئوالات ساده شركت كنندگان بسنده كنید. فراموش نكنید هرگز بدون آمادگی و دانش كافی دست به اجرای چنین برنامه هایی نزنید.

روز نجوم را كجا برگزار كنیم؟

این برنامه را می توانید در مراكز نجومی، فرهنگی و حتی كاملاً عمومی برگزار كنید. در برخی موارد كه قصد دارید این كار با تلسكوپ خودتان در یك خیابان پر رفت و آمد یا محل عمومی دیگری مانند یك پارك انجام دهید، بهتر است آن را با شخص مسئول هماهنگ كنید. شاید مثال هایی از مراكز برگزاری روز نجوم در شهرهای ایران طی سال های گذشته به شما در شناخت این موضوع كمك كند:

رصدخانه زعفرانیه تهران، فرهنگسراها و برخی از پارك های تهران، مركز علوم و ستاره شناسی تهران، برخی پارك های مشهد، شیراز و رشت، محل انجمن نجوم ادیب اصفهان در مدارس و حتی در محل اقامه نمازجمعه سعادت شهر فارس، نمایشگاه بین المللی كتاب و جشنواره مطبوعات و... .

* ویراستار ماهنامه نجوم و مدیر سایت نجوم