ستاره ها و افزایش فروش

نگاهی به فیلم «زن ها فرشته اند», ساخته شهرام شاه حسینی

فیلم «زن‌ها فرشته‌اند» دومین ساخته شهرام شاه‌حسینی پس از فیلم «کلاغ‌پر» است. شاه‌حسینی فیلمسازی را با دستیاری کارگردانانی چون مرحوم ملاقلی‌پور، بهمن قبادی، سیامک شایقی و ابراهیم وحیدزاده آغاز کرد.

«کلاغ‌پر» اثر اول شاه‌حسینی فیلمی متکی بر زوج موفق محمدرضا گلزار و مهناز افشار بود. این زوج پیش از آن گیشه سینماها را با فیلم «آتش بس» فتح کرده بودند و شاه‌حسینی با استفاده از همین زوج فیلمی عامه‌پسند و پرفروش ساخت.

حال «زن‌ها فرشته‌اند» را پیش‌رو داریم که باز هم شاه‌حسینی در آن به استفاده از ستاره‌ها روی آورده است. عده زیادی از ستاره‌های سینمای ایران در بستر داستانی مفرح به کار گرفته شده‌اند تا شاه‌حسینی بار دیگر فروش بالایی را تجربه کند. در اکثر فیلم‌های عامه‌پسند سینمای ما حضور ستارگان نقشی اساسی بازی می‌کند. حتی اهمیتی بیش از فیلمنامه یا کارگردانی دارند.

در میان ستارگان فیلم «زن‌ها فرشته‌اند» حضور ستاره‌ای چون «امین حیایی» جلب نظر می‌کند که پای ثابت بسیاری از فیلم‌های عامه‌پسند سالیان اخیر بوده است. امین حیایی که ابتدا در سریال‌های تلویزیونی مورد توجه قرار گرفت راه دور و درازی در سینمای ایران پیمود. این مسیر ابتدا شامل نقش‌های فرعی فیلم‌های کم‌اهمیت می‌شد و سپس به تدریج او بدل به بازیگر نقش اول فیلم‌های عامه‌پسند شد تا اینکه در چند سال اخیر او قامت یک ستاره پولساز را یافت.

حضور امین حیایی یکی از عوامل اصلی فروش بالای فیلم‌هایی چون «کما» (آرش معیریان)، «شارلاتان» (معیریان) و مهمان (سعید اسدی) بود. البته امین حیایی با سال‌ها تجربه‌اندوزی در فیلم‌های مختلف به تدریج پایش به فیلم‌های ارزشمند سینمای ایران هم باز شد که هر چند این فیلم‌ها انگشت‌شمارند ولی نشان از توانایی‌های خوب و متفاوت او در زمینه بازیگری دارند. کافی است به بازی‌های خوب او در فیلم‌های «مهمان مامان» (مهرجویی) و «شب» (صدرعاملی) دقت کنیم اما گویی ستاره بودن امین حیایی و توانایی او در جذب عامه تماشاگران برای وی بازی کردن در فیلم‌های عامه‌پسند را اجتناب‌ناپذیر کرده است.

در فیلم «زن‌ها فرشته‌اند» حیایی نقشی منفی دارد. او کاراکتر فرهاد را بازی می‌کند. پسری از طبقه فرودست که مرتبا به دنبال شکار دختران پولدار است که این نقش بسیار شبیه کاراکتر حیایی در فیلم «نقاب» (کاظم راست‌گفتار) است و این یکی از مشکلات سینمای ماست که در آن روایت فیلمنامه و حتی شخصیت‌ها از روی فیلم‌های دیگر کپی شده و گاه با همان بازیگران تکرار می‌شود. در فیلم «زن‌ها فرشته‌اند» بازی حیایی آمیزه‌ای از کمدی و جدی است در برخی از لحظات بازی او تکرار نعل به نعل فیلم‌های قبلی است مثل حرکات موزون او پس از رفتن همسرش به مسافرت، یا مثلا غافلگیر شدن او پس از برگشت ناگهانی همسرش به خانه که با حالتی کمیک می‌خواهد همه چیز را توجیه کند. اینجا کمدی بیشتر متکی بر میمیک‌های اغراق‌آمیز حیایی و دیالوگ‌هایی است که بیش از آنکه از دل موقعیت و داستان برآمده باشند، به لطیفه‌هایی مجرد از داستان فیلم شبیه هستند.

در حالی که در کمدی‌های ارزشمند بازیگر کمدی در تعامل با موقعیت کمیک است که جلوه می‌کند و قائم به ذات نیست.

در مقابل کاراکتر فرهاد (حیایی)، کاراکتر لیلا (مهتاب کرامتی) قرار دارد. کرامتی هم برای اولین‌بار در مجموعه‌های تلویزیونی جلب نظر کرد ولی وی با وجود توانایی‌های بالقوه‌اش هنوز نقش مهم و شاخصی در حد و اندازه توانمندی‌اش بازی نکرده است. بهترین بازیش شاید مجموعه «خاک سرخ» (ابراهیم حاتمی‌کیا) باشد او فیلم‌های متفاوتی بازی کرده از فیلم‌های عامه‌پسندی چون «ملاقات با طوطی» (علیرضا داودنژاد) تا فیلم خاصی چون «آتش سبز» (محمدرضا اصلانی) ولی هیچ‌کدام تبلور استعدادهای بالقوه وی نبوده‌اند.

در فیلم «زن‌ها فرشته‌اند» کمدی که کرامتی ارائه می‌کند را در قالب حرکات و واکنش‌های بلاهت‌آمیز و اغراق‌شده‌اش می‌بینیم.

اغراق در بروز احساساتی چون غم و شادی از جمله این حالات کمیک هستند. به یاد بیاوریم گریه‌های اغراق‌آمیز او را در مقابل توده‌ای از برگه‌های دستمال کاغذی یا محبت و اعتماد افراطی او به شوهرش از جمله همین اغراق‌ها هستند ولی این اغراق‌ها شاید در صحنه اول و دوم کمی کمیک به‌نظر برسد ولی تکرار این احساسات همان جذابیت کمرنگ اولیه را هم از این واکنش‌ها می‌گیرد. نکته مهم دیگری که تاثیرگذاری کمیک واکنش‌های لیلا را خنثی می‌کند، شخصیت‌پردازی ضعیف این کاراکتر است، چراکه اصولا معلوم نمی‌شود که زنی با این درجه از بلاهت چگونه نقشه‌ای استادانه و مینیاتوری برای بازپس‌گیری اموالش از همسر خود طرح می‌کند و به اجرا می‌گذارد.

نیکی کریمی هم یکی از بازیگران نقش اصلی فیلم است. نیکی کریمی پس از آنکه در فیلم عروس (بهروز افخمی) خود را به‌عنوان اولین ستاره زن پس از انقلاب مطرح کرد، در انتخاب فیلم‌های بعدی‌اش بسیار گزیده عمل کرد.

بازی در فیلم‌های فیلمسازان خوبی چون مهرجویی، کیمیایی و حاتمی‌کیا نشان از وسواس او داشت ولی پس از چندی کریمی چون هر ستاره دیگری سینمای عامه‌پسند را هم آزمود.فیلم‌هایی چون «دختران انتظار» (رحمان رضایی)، «بازیگر» (محمدعلی سجادی) و «شام عروسی» (ابراهیم وحیدزاده) از جمله این فیلم‌ها بودند. کریمی در «زن‌ها فرشته‌اند» در نقش نازنین، یادآور زن اغواگر فیلم «باج‌خور» فرزاد موتمن است ولی در فیلم «زن‌ها فرشته‌اند» او این اغواگری را در جهت کمک به زنی ستمدیده به کار می‌گیرد.کریمی با چهره‌ای سرد که آمیزه‌ای از سرسختی و جلوه کمرنگی از علاقه به مرد است، وی را در دام خود گرفتار می‌کند ولی بازپرداخت ضعیف شخصیت در موفق‌شدن کاراکتر نازنین و بازی نیکی کریمی اختلال ایجاد می‌کند.

به‌عنوان مثال تا آخر فیلم، دلیل همراهی نازنین با لیلا در اجرای نقشه او مبهم می‌ماند، فقط در یک صحنه به سورپرایزی عالی برای نازنین اشاره می‌شود اما مساله همچنان مبهم می‌ماند. وقتی در طول درام، یکی از توجیهات مهم دراماتیک در مورد خط اصلی داستان مبهم باشد، مسلم است که به پرورش شخصیت مورد نظر ضربات جبران‌ناپذیری وارد خواهد شد.

لیلا اوتادی هم از جمله بازیگرانی است که از تلویزیون شروع کرده و در این سال‌ها بدل به بازیگر فیلم‌های عاشقانه عامه پسند شده است.

او در «زن‌ها فرشته‌اند» نقشی متفاوت را ایفا می‌کند. نقش اوتادی در طول فیلم، کوتاه است و اوج و فرود خاصی ندارد، البته اوج آن قرار است در صحنه روبه‌روشدن با مهتاب کرامتی باشد ولی در این صحنه تمرکز فیلم بیش از آنکه روی پرخاش‌های اوتادی باشد، روی واکنش‌های کمیک کرامتی و حیایی است و بعد از این صحنه هم اوتادی از درام حذف می‌شود.

لادن طباطبایی هم در نقش وکیل، نقش مشابه خود را در «واکنش پنجم» (تهمینه میلانی) بی کم‌وکاست تکرار می‌کند، فقط تفاوت آن است که او، راهنمایی حقوقی خاصی به لیلا نمی‌کند، بلکه راهنمایی‌هایش، راهنمایی‌های معمول هر دوستی به دوست دیگر است، بنابراین در حالی که شغل وکالت او در «واکنش پنجم» برای درام مفید بود و جنبه‌های حقوقی داستان را برای تماشاگر روشن می‌کرد، اینجا تنها در سطح می‌ماند، مگر آنکه بخواهیم نقش موثر او در به اجرا درآوردن نقشه لیلا علیه شوهرش را در نظر بگیریم که باز هم آن ربطی به شغل وکالت ندارد و از عهده هر شخص دیگری برمی‌آید.

فیلم «زن‌ها فرشته‌‌اند» نشان می‌دهد که در استفاده سینمای عامه‌پسند از ستاره‌ها در اکثر موارد، تنها به حضور فیزیکی آنها بسنده می‌شود تا آنها ویژگی‌های همیشگی و محبوبشان را بی‌کم و کاست اجرا کنند چه باک که ارائه این ویژگی‌ها در فیلمنامه‌ای ناپرورده و با کارگردانی در حد مصور کردن یک داستان تکراری انجام بگیرد مهم فقط فتح گیشه و بالا رفتن آمار فروش فیلم‌هاست. در این میان اهمیت سینما و فیلمسازی چه می‌شود، خدا می‌داند.