این گنبد است, آسمانخراش نیست

شمال تهران با آب و هوای لطیف و کوهستانی اش از دیرباز تفرجگاه ییلاقی مردم به شمار می رفته است

شمال تهران با آب و هوای لطیف و کوهستانی‌اش از دیرباز تفرجگاه ییلاقی مردم به شمار می‌رفته است.

یکی از مهم‌ترین وجوه این منطقه، زیارتی بودن آن است که باعث می‌شود مردم از هر طبقه اجتماعی به آن منطقه سفر کنند و آخر هفته خود را با زیارت و سیاحت در امامزاده‌های این منطقه بگذرانند.

حتما تاکنون نام محله امامزاده قاسم را شنیده‌اید، اهالی قدیمی شمیران بخوبی با این محل آشنا هستند؛ محله‌ای قدیمی با قدمت هزار ساله به نام دژعلیا که با آمدن نوادگان حضرت مجتبی بن علی به امامزاده قاسم تغییر نام یافته است.

روایت شده است که در قرن سوم هجری قمری، حضرت قاسم‌بن حسن زید مجتبی(ع) را در آنجا به خاک سپرده‌اند. امامزاده قاسم از معدود امامزاده‌هایی است که میان آپارتمان‌ها و برج‌های سر به فلک کشیده و خانه‌هایی با قدمت بلند در پایتخت محصور شده است که منظری آمیخته از نمای مدرنیته و سنتی دارد.

این محله در دامنه کوه سرچال کوچک بنا شده است و دو کیلومتر تا تجریش فاصله دارد، آبک در شمال و زمین‌های دزاشیب و تجریش در جنوب، جعفرآباد و دربند در غرب و جماران و حصارک در شرق آن واقع شده است.

بنای اصلی امامزاده، برجی هشت ضلعی است که از آجر ساخته شده است. این بقعه امروزه دارای صحن، ایوان، رواق و گنبد کاشیکاری است. اصل بنای بقعه را از قرن هفتم هجری دانسته‌اند. در زمان شاه طهماسب صفوی، صندوقی با تاریخ ۹۶۳ هـ. ق روی مرقد نهاده شد.

ساختمان اصلی بقعه در زمان فتحعلی شاه قاجار توسعه یافت و ایوان بزرگ فعلی در طرف قبله بنا شد.

سال‌های اخیر در قالب طرح نوسازی بافت حرم، تغییرات زیادی در این بقعه صورت گرفته است، بویژه در حیاط امامزاده. بناهایی مثل تعاونی و اتاق‌هایی که در شرق حیاط قرار داشت، همگی از بین رفته‌اند. حتی امروز دیگر از آن همه قبر قدیمی در حیاط امامزاده خبری نیست.

پیشترها گورستان امامزاده قاسم در اطراف بنا به شکل پلکانی قرار گرفته بود و خانواده‌های قدیمی و سرشناس تهران در این مکان برای خود مقابر خانوادگی داشتند، البته چند سال قبل، در گوشه‌ای از این امامزاده، بقایای پیکر مطهر چند شهید دفاع مقدس دفن شده است.

در مورد هویت شخصی و تاریخی امامزاده قاسم اطلاعات دقیقی در دست نیست‌ و روایت‌های متعددی در این باب نقل شده است؛ عده‌ای او را قاسم‌بن حسن‌بن علی‌بن ابیطالب می‌دانند که همراه امام‌ حسین‌(ع‌) در واقعه کربلا شهید شده است‌، چنانچه روایت شده است که سر ایشان را به اطراف شهر ری می‌فرستند تا درس عبرتی باشد برای مردم! داستان افسانه‌ای و اهانت‌بار چوگان‌بازی با این سر هنوز از زبان گذشتگان روایت می‌شود که در نهایت یک زن شمیرانی برای بازپس‌گیری سر، قدم می‌گذارد و بالاخره سر را پس می‌گیرد و در محل فعلی توسط یکی از فرزندان عمار یاسر که ساکن رودبار قصران بوده است، دفن می‌کند! و البته کلی داستان‌پردازی‌های دیگر در ادامه این ماجرا وجود دارد که وی از نوادگان شهربانو، دختر یزدگرد سوم‌ است‌.

متولی امامزاده درباره هویت وی می‌گوید: همان‌طور که در بالای صحن نوشته شده است، ایشان امامزاده قاسم‌بن حسن‌بن زیدبن حسن مجتبی از فرزندان با واسطه امام حسن(ع) است که می‌گویند پدرزن حضرت عبدالعظیم است. این امامزاده که تحت تعقیب بنی‌امیه و بنی‌عباس بوده، برای مخفی شدن به سمت شمیران عزیمت می‌کند و در روستای دژعلیا مخفی می‌شود که سرانجام توسط عباسیون به شهادت می‌رسد و اهالی محله، او را در همان روستا دفن می‌کنند.

با گذشت سال‌ها، محوطه امامزاده قاسم دستخوش تغییرات بسیاری ‌شده است. در حیاط امامزاده حوضچه‌ای قرار داشت، همچنین مقابری که اکنون با بتون پوشیده شده و در حال بازسازی است‌.

با وجود این‌، حیاط این امامزاده اگرچه نه به اندازه حیاط قدیمی، اما هنوز هم باصفاست و چشم‌انداز قشنگی به شمیران و تهران داده و امامزاده همچنان به عنوان زیارتگاه مورد احترام مردم است.