توصیه های زمستانی به کوهنوردان

غیر از سقوط و یا ریزش بهمن که گاهی به مرگ منجر می شود, تغییر ارتفاع نیز بیماری هایی به دنبال دارد

این روزها کوهنوردی به یکی از رشته‌های مورد علاقه و در دسترس جوانان تبدیل شده است و چون در اغلب نقاط ایران رشته کوه‌هایی برای صعود وجود دارد، بیشتر جوانان تعطیلات آخر هفته خود را به صورت گروهی یا انفرادی در دامنه کوه‌ها سپری می‌کنند. در این بین تعدادی نیز کوهنوردی را به طور جدی و حرفه‌ای دنبال می‌کنند....

کوهنوردی یکی از رشته‌های پرهیجان و در عین حال پرمخاطره است. همچنین از جمله رشته‌هایی است که ورزشکار در آن در یک قدمی‌مرگ قرار دارد. چنانچه در سال گذشته رشته کوه‌های هیمالیا جان «محمد اوراز» و در سال جاری جان «داوود خادم» و دکتر بهارلو، پزشک کوهستان را گرفت اما غیر از سقوط و یا ریزش بهمن که گاهی به مرگ منجر می‌شود، تغییر ارتفاع نیز بیماری‌هایی به دنبال دارد. به همین منظور نخستین کنگره بین‌المللی پزشکی ارتفاع با همکاری فدراسیون پزشکی‌ورزشی و فدراسیون کوهنوردی کشور برگزار شد.

برای کوهنوردان در تغییر ارتفاع بیماری‌های زیادی ممکن است اتقاق بیفتد، از جمله مشکلات تغذیه‌ای، ریوی و سردرد که حتی گاهی کوهنورد را از ادامه صعود باز می‌دارد. برای بسیاری از کوهنوردان به ویژه جوانانی که به صورت آماتور کوهنوردی می‌کنند هم‌هوایی (سازگاری بدن با ارتفاع جدید) لازم است و گاه تا رسیدن به هم هوایی مشکلاتی برای فرد پیش می‌آید.

غیر از سوانحی از قبیل سقوط و بهمن زدگی (هیپوترمی) و سرمازدگی ، شایع ترین بیماری در ارتفاع که تقریباً بیش از ۶۰ درصد کوهنوردان در ارتفاعات بالای ۲۵۰۰ متر دچار آن می‌شوندکوه‌گرفتگی است که در صورت بی‌توجهی به خیز ریوی یا مغزی و در نهایت مرگ منجر می‌شود.

کوه‌گرفتگی هنگامی ‌پیش می‌آید که افراد به طور یکباره به ارتفاعات بالای ۲۵۰۰ متر صعود کنند و سازگاری مناسب با آن ارتفاع را نداشته باشند. سردرد که بارزترین علامت آن است به همراه تهوع، استفراغ ، بی اشتهایی، ناتوانی در خواب، سستی وگیجی از نشانه‌های دیگرکوه‌گرفتگی هستند.

طبق تعریف انجمن بین المللی سردرد، سردرد ناشی از ارتفاع به سردردی گفته می‌شود که درمدت ۲۴ ساعت پس از صعود یکباره به ارتفاع بالای ۳۰۰۰ متر حداقل با یکی از نشانه‌هایی که در ارتفاعات وجود دارد همراه باشد.

برای بسیاری از کوهنوردان به ویژه کوهنوردان جوانی که برای نخستین بار قصد صعود می‌کنند، زمان خیلی مهم است. آنها اغلب اوقات بدون توجه به سردردهای خود صعود را ادامه می‌دهند که می‌تواند برای سلامتی آنها خطر آفرین باشد. در ارتفاعات فشار اکسیژن کم است و هم هوایی برای کوهنوردان به ویژه کسانی که مبتدی هستند، مشکل می‌شود. در صورت بی توجهی به علایم کوه‌گرفتگی ممکن است کوهنورد به خیزریوی ناشی از ارتفاع و خیز مغزی ناشی از ارتفاع دچار شود. زمینه ژنتیک در ابتلا به کوه‌گرفتگی بسیار پررنگ است و برخلاف تصور عده ای، آمادگی جسمانی و فیزیکی هیچ نقشی در این زمینه ندارد بلکه عامل ژنتیک و سابقه بیماری بسیار مهم تر است.

● پزشکی کوهستان و زنان

در پزشکی کوهستان آنچه بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد تاثیر ارتفاع و فعالیت شدید در ارتفاعات بالا بر جسم و روان افراد می‌باشد که این تاثیرات در زنان با توجه به ویژگی‌های خاص آنها بررسی می‌گردد. به طور کلی زنان ۵/۶۵ درصد قدرت بدنی مردان را دارا هستند. این میزان در اندام فوقانی ۵۰ درصد و در اندام تحتانی ۶۰ تا ۷۰ درصد می‌باشد. اگر قدرت بدنی را براساس توده خالص بدنی (بدون احتساب چربی بدن) بسنجیم، زنان در اندام تحتانی گاه حتی کمی‌قوی تر از مردان نیز می‌باشند. با بررسی نوع فیبرهای عضلانی زنان و مردان بیشتر بودن استقامت عضلانی زنان توجیه پذیر خواهد بود، به طوری که عضلات زنان نسبت به خستگی مقاوم تر بوده و باعث بهتر شدن عملکرد زنان نسبت به مردان مثلا در دویدن در مسافت‌های بالای ۴۲ کیلومتر می‌شود.

برخی تحقیقات بیانگر بالاتر بودن اشباع اکسیژنی خون زنان در ارتفاعات بالا نسبت به مردان در همان ارتفاع بوده است که این تفاوت به ویژه در دوره قبل از یائسگی باعث بروز کمتر بیماری مزمن ارتفاع در زنان می‌شود. همچنین در مطالعه‌ای در دماوند ، میزان بروز بیماری حاد ارتفاع در زنان کوهنورد بسیار کمتر از مردان بوده است(برخلاف هیمالیا) که می‌تواند به دلیل آمادگی جسمی‌ بیشتر زنان کوهنورد قبل از اقدام به صعود دماوند باشد. موارد فوق می‌تواند بیانگر توانمندی جسمی ‌زنان در پرداختن به رشته ورزشی کوهنوردی باشد.

درحدود ۲۵ تا ۳۰ درصد وزن زنان را چربی تشکیل می‌دهد در حالی که این میزان در مردان ۱۰ تا ۱۴ درصد است. با توجه به فیزیولوژی بدن زنان و خون‌ریزی‌های طبیعی ماهیانه، شیوع کم خونی ناشی از فقر آهن در زنان بسیار زیاد می‌باشد و نیز تغییرات هورمونی ماهیانه در زنان باعث افت توان روحی اغلب زنان در برخی روزها می‌شود. همچنین تاثیرات ارتفاع و کاهش اکسیژن بر زنان در دوران بارداری حایز اهمیت می‌باشد. مواردی که ذکر گردید می‌توانند جزو محدود کننده‌های فعالیت زنان در رشته کوهنوردی باشند. علی رغم تاثیر کوهنوردی سنگین همانند دیگر رشته‌های ورزشی، در تغییرات هورمونی و ایجاد بی نظمی‌ در دوره‌های ماهیانه زنان، این امر نمی‌تواند مانع توصیه این ورزش مفید و مفرح به زنان و دختران شود. بدیهی است بحث و بررسی جامع موضوعات مطرح شده و نیز دیگر مسایل مربوط به زنان در کوهنوردی فرصت و مقالی بیشتر می‌طلبد.

● افزایش اعتماد به نفس به دنبال کوهنوردی

علی‌رغم بیان تاثیر فعالیت‌های ورزشی در افزایش اعتماد به نفس ورزشکاران تاکنون هیچ مطالعه‌ای در جهان در رابطه با نقش ورزش کوهنوردی در افزایش اعتماد به نفس انجام نشده است. به نظر می‌رسد ورزش کوهنوردی به واسطه خصوصیات منحصر به فرد آن نقش مثبتی در اعتماد به نفس کوهنوردان داشته باشد. از این رو مطالعه‌ای برای بررسی علمی ‌این موضوع طراحی و اجرا شد.

متوسط میزان اعتماد به نفس کوهنوردان بعد از برنامه صعود به دماوند نسبت به قبل از برنامه به طور معنی داری افزایش یافته بود. این افزایش در کسانی که دچار علایم افسردگی بودند، بارزتر بود. افزایش اعتمادبه‌نفس کوهنوردان با جنس، سن، وضعیت تاهل، سابقه فردی یا خانوادگی کوهنوردی، سابقه قبلی ابتلا به بیماری کوهستان و نیز رسیدن به قله در این برنامه رابطه ای نداشت.

این مطالعه نشانگر تاثیر مثبت کوهنوردی (حتی یک برنامه کوهنوردی) بر اعتماد به نفس کوهنوردان بود. تاثیر بیشتر در افراد دارای علایم افسردگی، می‌تواند بیانگر اهمیت برنامه ریزی جهت حضور این افراد در برنامه‌های کوهنوردی به ویژه در میان دانشجویان باشد.

با توجه به نقش اعتماد به نفس در موفقیت افراد در زندگی و نقش ورزش کوهنوردی در افزایش اعتماد به نفس، توصیه می‌شود برنامه‌ریزی بیشتری جهت گسترش این ورزش در جامعه صورت گیرد. مطالعات بیشتر و مقایسه ای در این زمینه می‌تواند مفید باشد.

این مطالعه توسط مرحوم دکتر سعید بهالو که متاسفانه حدود ۳ هفته پیش در ارتفاعات هیمالیا جان خود را از دست داد، طراحی و اجرا شده و به عنوان اولین مطالعه علمی‌در این زمینه در جهان در مجله معتبر محیط‌زیست و حیات‌وحش آمریکا چاپ شده است.

دکتر حمید مساعدیان - عضو کمیسیون پزشکی اتحادیه جهانی کوهنوردی