در حاشیه هشتمین كنگره سراسری بیهوشی ایران كاهش درد حق بیمار است

برخلاف تصور بیشتر مردم كه كار متخصص بیهوشی را صرفاً انجام عمل بیهوشی به هنگام عمل جراحی می دانند, باید گفت, گستره رشته بیهوشی و به دنبال آن حیطه فعالیت متخصص بیهوشی بسیار گسترده تر از عمل بیهوشی است

مراقبت های ویژه قبل، به هنگام و پس از عمل جراحی، شیوه های كاهش انواع درد های مزمن پس از اعمال جراحی، زایمان های بی درد، ترك اعتیاد، درمان مسمومیت ها زیر بیهوشی و... همگی در شرح وظایف متخصصان بیهوشی می گنجد كه كمتر كسی با آن آشنا است.مناسب برپایی «هشتمین كنگره سراسری و دومین كنگره بین المللی بیهوشی» كه ۲۱ تا ۲۳ بهمن ماه با حضور متخصصان داخل و خارج كشور در تهران برپا شد، گفت وگویی را با تنی چند از این پزشكان متخصص، پیرامون اهمیت و شناخت رشته بیهوشی یا آنستزیولوژی انجام داده ایم كه حاصل آن را با هم می خوانیم.

•••

• تغییر الگوی مسمومیت ها از سموم آفت كش و نفت به قرص های اكس

همان گونه كه الگوی برخی بیماری ها، شیوع و گسترش آن رو به تغییر است، مسمومیت با نفت، دارو های كشاورزی و سموم آفت كش ها كه در گذشته یكی از علل عمده مراجعات به مراكز درمانی تخصصی در زمینه مسمومیت را شامل می شد، خوشبختانه كاهش یافته است. اما جای بسی تاسف است كه در عوض، شاهد افزایش مسمومیت با قرص ها و مواد مخدر هستیم.دكتر محمد مهدی قیامت متخصص بیهوشی و رئیس هشتمین كنگره سراسری بیهوشی در این زمینه می گوید: قرص های اكستازی منشاء مسمومیت هایی است كه اخیراً بسیار شایع شده است.

وی می افزاید: هر روزه شاهد مراجعه افرادی به مراكز درمانی هستیم كه نه به دلیل خود كشی، بلكه به دلیل مصرف قرص های شادی بخش یا اصطلاحاً اكستازی دچار علایمی شبیه مسمومیت می شوند كه تمام ارگان های بدن آنان را درگیر و نارسا می كند، این افراد نیاز به مراقبت های ویژه و طولانی مدت داشته و دچار عوارض زیادی خواهند شد.دكتر علیرضا سلیمی رئیس بخش ICU بیمارستان لقمان حكیم نیز با اشاره به اینكه مصرف قرص های اكستازی، آمار مسمومیت ها را اخیراً افزایش داده است، تصریح كرد: متاسفانه مراكز مجهزی كه به درمان بیماران مبتلا به مسمومیت بپردازند، در كشور بسیار اندك بوده و بسیاری از شهرها دارای چنین مراكزی نیستند.وی می افزاید: برای مثال در تهران تنها یك مركز (بیمارستان لقمان حكیم) به طور تخصصی به درمان بیماران مسموم پرداخته و شاهدیم كه از اقصی نقاط كشور افراد را برای درمان به این مراكز می آورند. این در حالی است كه شاهدیم نوع مسمومیت آنها چندان حاد و پیچیده نبوده و علت مراجعه این افراد از سایر نقاط كشور به تهران را تنها می توان در ناكافی بودن مراكز تخصصی درمان مسمومیت كشور جست وجو كرد. به گفته دكتر سلیمی، با وجود آنكه رسیدگی به وضعیت بیمار دچار مسمومیت، در زمره كار متخصصان بیهوشی است، اما هنوز رسیدگی به این بیماران در كشور متولی خاصی ندارد.دكتر قیامت نیز با انتقاد از ناچیز بودن تعداد تخت های اختصاص یافته به بخش مسمومان در مقایسه با تعداد بیماران می گوید: تمام مصدومان به بیمارستان لقمان ارجاع می شوند.وی با اشاره به اینكه هر بیمارستانی كه دارای بخش ICU باشد، قادر به سرویس دهی به بیماران مسموم است، اظهار می دارد: بیشتر بیمارستان ها و مراكز درمانی به دلیل جلوگیری از مسائل حقوقی، قضایی، شكایات و به طور كامل پیشگیری از تبعات احتمالی آن از پذیرش بیماران دچار مسمومیت خودداری می كنند.دكتر سلیمی می گوید: ضروری است با ایجاد مراكزی خاص به منظور رسیدگی به مصدومان مسمومیت توسط متخصصان بیهوشی و طی دوره های تكمیلی توسط این متخصصان، ساماندهی بخش های مسمومیت مانند ترك اعتیاد به متخصصان بیهوشی واگذار می شود.

• پمپ هایی كه درد را كاهش می دهد

شاید به ذهن كمتر كسی برسد كه متخصص بیهوشی در ارتباط با مسائل كاهش درد می تواند، نقش موثری داشته باشد.این نقش در حوزه درد حاد شامل درد های پس از اعمال جراحی، درد های بعد از صدمات و جراحات، درد های زایمانی و درد های سوختگی محوری و در حوزه درد مزمن اصلی است.دكتر اسدالله سعادت نیاكی متخصص بیهوشی و دانشیار دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی در این زمینه می گوید: كاهش درد حاد یك اقدام تیمی است. در این تیم متخصص بیهوشی به همراه گروه های جراحان و پرستاران وظیفه كنترل این درد های مزمن را برعهده می گیرند.وی می افزاید: روش كنترل درد حاد از یك بررسی ساده شروع شده و بعد از تعیین میزان شدت درد، برنامه ریزی آغاز می شود.

دكتر سعادت نیاكی با یاد آوری این نكته كه پس از برنامه ریزی، تجویز دارو به طور منظم صورت می پذیرد، تصریح می كند: شیوه غلطی در كشور ما به نام PRN وجود دارد. در این شیوه برحسب نیازی كه از سوی بیمار كه از درد رنج می برد، احساس می شود تجویز مسكن صورت می پذیرد.

این در حالی است كه این روش می بایست، به روش تجویز مسكن بر حسب شدت درد، وضعیت بیمار و نوع دارویی كه تجویز می شود، تغییر یابد.دكتر سعادت نیاكی از روش های دیگر برای كنترل درد، به نام «بلوك های عصبی» نام می برد او می گوید: در این شیوه مانند بی حسی در روش كشیدن دندان، می توان عمل كرد كه این بلوك می تواند، به صورت مداوم یا منقطع در منطقه درد اعمال گردد.

وی ادامه می دهد: این روش حتی می تواند، با كارگزاری پمپ های مخصوص در نخاع یا كانال اپیدورال (سخت شامه) در ستون فقرات صورت پذیرفته و از این طریق درد بیمار را تنظیم كرد.

این پزشك متخصص با تقسیم بندی دردهای پس از اعمال جراحی به شدید، متوسط و سبك اظهار می دارد: در اعمال جراحی قفسه سینه شامل (قلب و ریه)، شكم، لگن، اعمال ارتوپدیك، اعمال چشم، گوش، حلق، بینی و زیبایی صورت، درد پس از عمل شدید بوده كه شدیدترین دردها مربوط به قلب و ریه است.وی خاطرنشان می سازد: برای كلیه اعمال جراحی پس از عمل می توان پمپ نصب كرد كه تنظیم این پمپ با پزشك بوده كه برحسب شرایط بیمار، میزان درد و نوع داروی انتخابی، تنظیم دستگاه متفاوت است.دكتر سعادت نیاكی می گوید: در این شیوه بیمار هر یك ساعت دكمه روی پمپ را فشار می دهد و تنظیم دستگاه براساس بررسی و ارزیابی پزشك از درد، نوع دارو و میزان غلظت آن صورت می پذیرد. هر چند كه در دستگاه های جدید، تنظیم ها به صورت اتوماتیك انجام می گیرد.وی یادآور می شود: پمپ های مذكور به كمك بیماران سرطانی كه از دردهای شدید رنج می برند، آمده و نسبت به كاهش آلام آنان كمك موثری می كند.این استادیار دانشگاه تصریح می كند: تحمل بیماران نسبت به درد بر حسب نژاد، تحصیلات، شرایط اجتماعی، فیزیولوژیك، فرهنگ، باورها و... متفاوت است.

وی می گوید: روش های اندازه گیری درد به كمك ابزارهای ساده ای از قبیل یك خط كش صورت می پذیرد. خط كش مذكور دارای طیف های متفاوت از رنگ شامل سفید، آبی، زرد، نارنجی و قرمز است. در روش سنجش درد، میزان درد بیمار برحسب شدیدترین دردی كه تاكنون تجربه كرده است، رنگ قرمز فرض شده و از او خواسته می شود، وضعیت خود را برحسب تجربه شدیدترین درد برحسب رنگ خط كش بیان كند.

دكتر سعادت نیاكی با اشاره به اینكه این روش ساده برای افراد گروه های مختلف به ویژه افراد كم سواد و حتی بی سواد بسیار نتیجه بخش بوده است، می افزاید: در شیوه درد مزمن مسئله كاهش درد به اندازه ای است كه بیمار قادر به انجام فعالیت های روزمره خود باشد.

وی منشاء بسیاری از دردهای عضلانی _ استخوانی را در عادات غلط زندگی، كم تحركی، شرایط اقلیمی و شغلی می داند و می گوید: در صورت آنكه به بیمار آموزش های لازم داده شود و عوامل ایجاد درد، نظیر نحوه نشستن، خوابیدن، راه رفتن و... شناخته می شود، می توان به كاهش چنین دردهایی كمك كرد.

• درد جزء لاینفك زایمان نیست

برخلاف تصور بسیاری از افراد كه درد را جزء لاینفك زایمان می دانند و همین امر بسیاری از افراد را به سمت سزارین سوق می دهد، باید گفت راه اندازی سرویس های زایمان بدون درد در بیمارستان ها می تواند سبب كاهش آمار سزارین از یك سو و از دیگر سو كاهش عوارض این عمل برای مادر و نوزاد شود.

پروفسور سمیعی یكی از میهمانان هشتمین كنگره سراسری و دومین كنگره بین المللی بیهوشی است كه پس از ۵۳ سال اقامت در فرانسه به ایران بازگشته است. او با ابراز تعجب از آمار بالای سزارین در ایران می گوید، متخصصان بیهوشی در كشور می توانند، كمك شایانی به منظور زایمان طبیعی بدون درد كنند كه این شیوه، نیاز به سزارین را برطرف می كند.

وی می افزاید: تجربه نشان داده، زنی كه برای اولین بار زایمان طبیعی می كند، دردی معادل بریدن یك انگشت بدون بیهوشی را تحمل می كند.

پروفسور سمیعی می گوید: برای اولین زایمان تنها ۱۰ تا ۲۰ درصد زنان درد خیلی كمی را تحمل می كنند و ۶۰ درصد دردی معادل بریدن انگشت بدون بیهوشی را تجربه كرده و ۲۰ درصد دیگر هم در حد وسط این دو طیف قرار دارند.وی ادامه می دهد: هر چند در زایمان های بعدی آمار ۶۰ درصدی فوق به ۴۰ درصد كاهش می یابد، اما تحمل درد برای همین جمعیت ۴۰ درصدی هم صحیح نبوده و بهره گیری از «كنتراپیدورال» كه به كمك آن پلاستیكی در كمر قرار می گیرد، سبب رفع دردهای زایمان می شود.پروفسور سمیعی با اشاره به اینكه در این شیوه با تزریق دارو از ناحیه كمر، به روش بی حسی منطقه ای در اعمال جراحی اندام های تحتانی عمل می شود، تصریح می كند: در اعمال جراحی فوق بی حسی كامل صورت می پذیرد، اما در زایمان به دلیل لزوم انقباضات به منظور انجام عمل زایمان، تنها درد را از بین برده، اما انقباضات مذكور كه لازمه انجام زایمان است، انجام می پذیرد.

وی با اشاره به اینكه بالا بودن آمار بیش از ۱۰ تا ۲۰ درصدی زایمان ها به شیوه سزارین در هر جامعه ای روشی غیر نرمال تلقی می شود، نسبت به عوارض این شیوه هشدار داد.دكتر سعادت نیاكی در این مورد می گوید: سرویس زایمان بدون درد، توسط متخصص بیهوشی و زایمان و یك ماما در بیمارستان انجام می شود.

وی با اشاره به اینكه برنامه كنترل درد زایمان از روشی ساده شروع شده تا شیوه هایی مانند كنترل درد از طریق تزریق دارو در اعصاب ستون فقرات انجام می پذیرد، اظهار داشت: روش های كنترل درد می تواند، حتی تا ۱۰۰ درصد دردهای زایمان را بدون اختلال در روند پیشرفت زایمان با ایجاد عارضه برای جنین كاهش دهد.

وی در ادامه تصریح می كند: وزارت بهداشت می بایست با تعیین تعرفه منطقی برای متخصصان بیهوشی متناسب با زمانی كه برای این امر اختصاص می دهند، در زمینه كنترل دردهای زایمان اقدامات موثری انجام دهد.استادیار دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی از راه اندازی محدود كلینیك های درد طی دو سه سال اخیر در برخی واحدهای درمانی دولتی و خصوصی خبر می دهد كه به عقیده او این كار هنوز عمومیت نیافته و قابل گسترش است.

دكتر قیامت فرهنگ سازی برای مردم و آموزش پزشكان به ویژه جراحان زنان و مامایی را گام مهمی در جهت نهادینه سازی این باور كه كاهش درد به عنوان یكی از حقوق بیمار به شمار می رود، می داند.

وی می گوید: مادامی كه باور هایی از قبیل درد سبب كاهش گناهان فرد می شود، وجود دارد، چگونه می توان بیماران را با حقوق خود نسبت به كاهش درد آشنا ساخت؟