افزایش تولید نفت آثار زودهنگام تصمیم مشکوک

سیزدهم فروردین دوم آوریل ۲۰۰۵ در حالی که هنوز یک ماه به آغاز رسمی افزایش تولید نفت سازمان کشورهای صادرکنندهٔ نفت اوپک باقی مانده بود, بازار نفت شاهد افزایش شدید قیمت نفت در بازار نفت آمریکا بود که در پی آن, قیمت سایر شاخص های نفت خام افزایش یافت

این شرایط بهانه‌ای شد تا وزیر نفت کویت بحث افزیش ۵۰۰ هزار بشکهٔ جدید برای اعضاء این سازمان را بسیار زودهنگام مطرح کند و این موضوع برای بازار نفت، نشانه‌ای بود برای آنکه بحرانی جدی را پیش روی خود داشته باشد و شاید همین موضوع باعث شد بازار شاهد تداوم روند افزایش قیمت طی چند روز متوالی باشد و رکود قیمت نفت را را به ثبت رساند.

هرچند بارها بحث لزوم افزایش تولید اوپک و تعادل عرضه و تقاضا مطرح بود اما این سؤال هنوز پاسخ مناسبی دریافت نکرده است که تصمیم اوپک تا چه حد درست بود و تا چه حد تحت تأثیر شناخت و اختیار این سازمان بود.

تصمیم مهم

سازمان کشورهای صادرکنندهٔ نفت OPEC در اجلاس ۱۳۵ خود در اصفهان، در اقدامی قابل پیش‌بینی، تصمیم به افزایش تولید خود به میزان ۵۰۰ هزار بشکه در روز گرفتند.

این تصمیم وزیران نفت، در شرایط اتخاذ شد که به‌نظر می‌رسد که بیشتر وزیرا نفت عضو این سازمان معتقد هستند بازار به بیش از ۵۰۰ هزار بشکه در روز نیاز دارد و شاید بر همین اساس است که مجوز سفید امضاء ۵۰۰ هزار بشکهٔ دیگر را به وزیر نفت کویت و رئیس کنفرانس دادند تا در صورت صلاح‌دید و با هماهنگی سایرین بدون تشکیل جلسه، افزایش تولید را اعلام کند.

به‌عبارت دیگر، اعضاء سازمان، تولید خود را از ابتدای ماه یعنی دوازدهم اردیبهشت افزایش می‌دهد و اگر این افزایش تولید نتواند اهداف تعیین شده را محقق سازد باز هم ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام جدید فرصت حضور در بازار خواهد یافت.

بازی با کلمات

ماجرای ۵۰۰ بشکه نفت خام جدید در بازار، حکایت دیگری است که نمی‌توان به راحتی از کنار آن گذشت.

این موضوع ابعاد گوناگونی دارد مهم‌ترین آنها به‌شرح زیر است:

- اعضاء ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام جدید وارد بازار کنند.

- سهمیهٔ اعضاء ۵۰۰ هزار بشکه افزوده خواهد شد.

هرچند در بیانیهٔ پایانی به مورد دوم اشاره شده و قرار است سهمیهٔ اعضاء ۵۰۰ هزار بشکه افزایش یابد؛ اما این موضوع در دنیای واقعی به معنای آن نیست که بخشی از تخلف اعضاء این سازمان پوشش داده شود بلکه در عمل به معنای آن است که به تولید واقعی ۵۰۰ هزار بشکه افزوده خواهد شد.

به‌عبارت دیگر، در حالی که وزیر نفت کویت رسماً هرگونه تخلف تولید را رد می‌کند گزارش‌های منتشر شده حاکی از تخلف این کشور، از سهمیهٔ مصوب آن را دارد. این موضوع در گزارش کمیتهٔ نظارت بر بازار اوپک نیز مورد اشاره قرار گرفته است و معلوم نیست تکذیب کویتی‌ها (برای مثال) براساس کدام اسناد است. همین شرایط برای سایر متخلفان اوپک قابل مشاهده است.

این کشورها بر همین اساس مصوب اوپک را به معنای افزایش ۱۴ درصدی تولید خود را می‌دانند و این روند به معنای آن است که اعضائی که خواهان افزایش تولید هستند با بازی با کلمات به اهداف خود نزدیک‌تر شده‌اند.

اعضاء اوپک و سهمیه‌ها

اعضاء سازمان اوپک این روزها در حال گفتگو در مورد افزایش سهمیه‌های تولید خود هستند؛ در حالی که در عمل پایبندی چندانی در آنچه به‌عنوان سهمیه، اعلام شده است از خود نشان نمی‌دهند.

یکی از عواملی که باعث بروز تخلف‌ها می‌شود نوع و سیستم سهمیه‌بندی اعضاء است؛ به گونه‌ای که کشورهای متخلف خواهان سهمیهٔ بیشتر هستند و زمانی که سازمان با این درخواست موافقت نمی‌کند، خود به افزایش تولید اقدام می‌کنند. این موضوع در نهایت باعث می‌شود در عمل سهم‌ها و سهمیه‌ها در تولید اوپک برابر نباشد.

برای مثال لیبی که این روزها خواهان افزایش سهمیهٔ خود در اوپک است، همواره ۲۰۰ هزار بشکه از سهمیهٔ خود بیشتر تولید کرده است که نشان‌دهندهٔ تخلف ۱۳ درصدی این کشور است و اگر قرار بود که این کشور، افزایش ماه می را به‌صورت صادقانه بپذیرد، عملاً امکان افزایش تولید برای آن میسر نبود.

این موضوع در مورد سایر کشورهائی که ظرفیت مازاد تولید دارند مانند کویت و عربستان نیز صدق می‌کند. برای مثال کویتی‌ها به تنهائی به بیش از ۲۸۰ هزار بشکه تخلف تولید در ماه گذشتهٔ میلادی به ثبت رساندند.

آمار چه می‌گویند؟

هرچند کشورهای عضو اوپک هیچ‌گاه به‌طور رسمی نپذیرفته‌اند که از سهمیه‌های خود تخلف کرده‌اند اما واقعیت آن است که به جز سه کشور ایران - ونزوئلا و اندونزی سایر اعضاء سازمان بیش از سهمیهٔ خود تولید کرده‌اند. این نتایجی است که در گزارش نهائی کمیتهٔ نظارت بر بازار، مورد تأیید قرار گرفته است.

براساس گزارش IEA (به‌عنوان یک نمونه) اعضاء این سازمان نزدیک به سطح حداکثر تولید، به تولید نفت خام اقدام کرده‌اند و همین موضوع باعث شده است در صورت حذف عربستان به‌عنوان یک کشور متفاوت، امید چندانی به افزایش تولید سایر اعضاء این سازمان وجود نداشته باشد و به‌عبارت دیگر، براساس معیاری که به آن ”تولید پایدار“ گفته می‌شود اعضاء این سازمان (به‌جز عربستان) حتی در صورت تعهد جدید برای تولید بیشتر، امکان افزایش سطح کنونی تولید را نخواهند داشت و در عمل تنها بخشی از تخلف‌ها در قالب و پوشش مصوبات، توجیه پیدا خواهند کرد، هرچند ممکن است برخی کشورها به تولید غیرصیانتی نیز اقدام کنند.

تضاد در اهداف

موضوعی که همواره بین تولیدکنندگان نفت خام مطرح می‌شود آن است که دیدگاه و نگرش اعضاء این سازمان در مورد قیمت جهانی نفت، دچار دوگانگی سؤال‌برانگیزی است.

از یک‌سو، کشورهائی مانند عربستان خود را ملزم به افزایش تولید برای کاهش قیمت نفت‌ خام می‌دانند و از بیان آن نیز ابائی ندارند و از سوی دیگر، کشورهائی مانند ایران یا ونزوئلا بحث ثبات قیمت حتی در سطح بالا را در بحث‌های کارشناسی و به‌صورت غیررسمی مورد تأکید قرار داده است.

همین بحث باعث شده است عکس‌العمل‌هائی متفاوت در مورد قیمت نفت خام را از سوی اعضاء سازمان شاهد باشیم؛ در حالی که ایران تلاش می‌کند با بیان کاستی‌ها و مشکلات سیاسی و بورس‌بازی در بازار نفت و سعی در تضعیف آنها، قیمت را در سطح کنونی (روز) نگه دارد، عربستانی‌ها موضوع افزایش تولید برای کاهش قیمت را مطرح می‌کنند و همین دو نگرش است که باعث می‌شود در یک مقطع شاهد دو نوع موضع‌گیری کاملاً متفاوت در بین اعضاء سازمان باشیم.