مسائل ‌اخلاقی

کتاب «مسائل اخلاقی» نوشته مایکل پالمر، ترجمه علیرضا آل بویه به همت انتشارات سمت در بهار امسال به چاپ رسیده است.
آشنایی با مباحث و مسائلی که در منابع علمی مربوط به فلسفه اخلاق …

کتاب «مسائل اخلاقی» نوشته مایکل پالمر، ترجمه علیرضا آل بویه به همت انتشارات سمت در بهار امسال به چاپ رسیده است.

آشنایی با مباحث و مسائلی که در منابع علمی مربوط به فلسفه اخلاق مطرح و پردازش شده‌اند، زمینه‌ای مناسب برای تقویت و غنای فلسفه‌ورزی در حوزه اخلاق دینی است. ترجمه کتاب حاضر که در ۳۴۳ صفحه و ۵ فصل گردآوری شده، دارای همین ویژگی است که در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.

در فصل نخست، درباره چیستی فلسفه اخلاق توضیح داده شده است. فلسفه اخلاق عمدتا به ۲ شاخه تقسیم می‌شود: اخلاق هنجاری که به بررسی امور خوب و بد و شیوه تعیین اعمال صواب و خطا می‌پردازد و شاخه دوم فرااخلاق است. فرااخلاق به تحلیل فلسفی درباره معنا و ویژگی زبان اخلاق می‌پردازد و به عنوان مثال معنای اصطلاحاتی مانند خوب و بد یا صواب و خطا را بررسی می‌کند.

خودگرایی محور موضوع مورد بحث در فصل دوم است. هر کس باید به گونه‌ای عمل کند که خیر یا رفاه بلندمدت خود را به حداکثر برساند. به بیان دیگر خودگرا کسی است که اعتقاد دارد انسان‌ها نسبت به خودشان مکلفند و تنها وظیفه آنها این است که در خدمت نفع شخصی خود باشند. بسیاری از متفکران و فیلسوفان معتقدند انسان هر اندازه که بخواهد جور دیگر عمل کند، کاری جز خدمت به منافع خود نمی‌تواند انجام دهد.

یکی از رایج‌ترین نظریه‌های هنجاری درباره رفتار اخلاقی بر این بینش مبتنی است و این نظریه به همان خودگرایی معروف است. نقطه‌ضعف چنین دیدگاهی این است که به تاثیرات چنین عملی بر دیگران هیچ اهمیتی نمی‌دهد؛ اما در نظریه سودگرایی این نقطه‌ضعف وجود ندارد. در این دیدگاه تنها سعادت یا نفع شخصی من نیست که حائز اهمیت است، بلکه سعادت یا نفع شخصی هر کسی که نسبتی با عمل دارد نیز مهم است. سودگرایی می‌گوید یک عمل در صورتی درست است که بیشترین خیر را برای بیشترین افراد ایجاد می‌کند. این مبحث فصل سوم کتاب را تشکیل می‌دهد.

فصل چهارم کتاب«نظریه اخلاقی ایمانوئل کانت» نام دارد. وی یکی از بانفوذترین متفکران سنت فلسفی غرب و یکی از آخرین فیلسوفانی است که نظام فلسفی کاملی تدوین کرد که قلمرو فراگیر داشت و بیشتر مسائل عمده فلسفه را شامل می‌شد. برای تعیین ارزش اخلاقی یک عمل، خواه محکوم اراده خوب باشد یا نباشد، نتایج آن عمل نامربوطند.

از نظر کانت نتیجه عمل، تعیین‌کننده نیست بلکه انگیزه و رای عمل تعیین‌کننده است. داشتن نیت صواب است که اراده خوب را خوب می‌کند. اما نیت صواب چه نوع نیتی است؟

پاسخ معروف کانت آن است که تنها انگیزه اراده خوب این است که به خاطر انجام وظیفه باشد. به عبارت دیگر، شخص در صورتی خوب است که تنها انگیزه او برای انجام کاری این باشد که انجام دادن آن کار وظیفه است. بنابراین کانت در مقام توصیف انسان دارای اراده خوب، انگیزه‌ای را توصیف می‌کند که انسان باید برای این که اعمالش خوب باشد، داشته باشد.

آخرین نظریه‌ای که در فصل پنجم این کتاب بدان پرداخته شده نظریه موجبیت علّی است. براساس این نظریه هر حادثه‌ای علتی دارد. این نظریه، آموزه‌ای درباره علیت است.

اگر بتوان ثابت کرد که همه اعمال انسان معلول عواملی خارج از کنترل ماست، تکلیف چیست؟ این پرسش مساله فلسفی موجبیت علّی و اختیار را پیش می‌کشاند. فیلسوفان به این مساله به شیوه‌های گوناگونی واکنش نشان داده‌اند. گروه اول، قائلان به موجبیت علّی افراطی هستند که موجبیت علّی را می‌پذیرند و در نتیجه آزادی و مسوولیت اخلاقی را رد می‌کنند و گروه دوم، اختیارگرایان هستند که آزادی و مسوولیت اخلاقی را می‌پذیرند و بنابراین موجبیت علّی را رد می‌کنند. هر دو گروه معتقدند اختیار و موجبیت علّی با هم ناسازگارند. اما گروه سومی هستند که این پیش‌فرض را نمی‌پذیرند و به موجبیت علّی معتدل قائل هستند. در فصل نهایی کتاب مذکور هر ۳ موضع بدقت مورد بررسی قرار گرفته است.