اعتیاد, محصول نظام پاداش مغزی

تمام مواد اعتیادآوری که توسط انسان سوءمصرف می شوند بطور مستقیم یا غیرمستقیم مغز را تحت تأثیر قرار می دهند اما سئوال این است که چطور این فرآیند رخ می دهد

تمام مواد اعتیادآوری که توسط انسان سوءمصرف می‌شوند بطور مستقیم یا غیرمستقیم مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهند. اما سئوال این است که چطور این فرآیند رخ می‌دهد.

بد نیست بدانیم در مغز هر موجود زنده‌ای، ساختاری وجود دارد که به آن، «نظام پاداش مغزی» گفته می‌شود و به نظر می‌رسد، مغزهای ما سیم‌کشی شده‌اند تا مطمئن شوند که فعالیت‌های پشتیبانی کننده زندگی را از طریق همراه‌سازی آن فعالیت‌ها با لذت یا پاداش تکرار خواهیم کرد. هرگاه این نظام پاداش فعال می‌شود به مغز خاطر نشان می‌شود که برخی چیزهای مهم در حال وقوع است که نیاز به یادآوری دارد، و به ما می‌آموزد که تکرار کنیم و تکرار، بدون تفکر درباره آن. زیرا بر این باور است که آنچه این مسیر را تحریک می‌کند، برای ادامه زندگی ضروری است.انسان همانند سایر موجودات رفتار و فعالیت‌هایی را که پاداش دهنده است، انجام می‌دهد. احساسات لذت‌بخش با ایجاد تقویت مثبت، موجب تکرار رفتار مورد نظر می‌شود. جالب است بدانیم، پاداش‌هایی که موجب تحریک نظام پاداش می‌شوند، دو گونه هستند:

۱) پاداش‌های طبیعی مانند آب، غذا و رفتار جنسی.

۲) پاداش‌های مصنوعی نظیر مواد اعتیادآور. (این مواد همان مسیری را تحریک می‌کنند که پاداش‌های طبیعی تحریک می‌نمایند و بر این اساس ما می‌آموزیم مواد را به همان شیوه،سوءمصرف کنیم.)

در این نظام ماده‌ای شیمیایی ترشح می‌شود که مسئول هیجانات و احساس لذت است. این ماده به نام «دوپامین» است. «دوپامین» یک انتقال‌دهنده عصبی موجود در مناطقی از مغز است که حرکت، هیجان، شناخت، انگیزش و احساسات لذت‌بخش را تنظیم می‌کند. تحریک بیش از اندازه این نظام، که رفتارهای طبیعی ما را پاداش می‌دهد، اثرات سرخوشی طلب شده توسط کسانی‌که مواد را سوءمصرف می‌کنند، تولید نموده و به آنها یاد می‌دهند که رفتارشان را تکرار کنند. همچنین به دوپامین ماده شیمیایی «احساس خوب» نیز گفته می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد که دوپامین در مرکز عملکرد نظام پاداش قرار دارد. یکی از راه‌های توضیح کار دوپامین، این است که آن را یک نظام پاداش به حساب آوریم. در واقع این نظام به ما می‌گوید: «خوب بود، دوباره این کار را انجام بده و درست بخاطر داشته باش که دفعه قبل چگونه آن را انجام دادی.»هنگامی‌که برخی از مواد، سوءمصرف می‌شوند، ۲تا۱۰بار بیشتر از دوپامینی که مشوق‌های طبیعی آزاد می‌کنند، دوپامین رها می‌سازند. در برخی موارد، این موضوع تقریبا به سرعت رخ می‌دهد (زمانی‌که مواد تدخین یا تزریق می‌شوند) و اثرات آنها می‌تواند مدت طولانی‌تری در مقایسه با مشوق‌های طبیعی ماندگاری داشته باشند. اثرات حاصل بر روی مسیر لذت مغز، رفتارهای پاداش دهنده طبیعی مانند خوردن و رفتارهای جنسی را نمایان می‌سازد.اثر چنین پاداش قدرتمندی به شدت افراد را برای مصرف مجدد و مجدد برمی‌انگیزد. این موضوع دلیل آن است که گاهی اوقات دانشمندان می‌گویند، سوءمصرف مواد چیزی است که یاد می‌گیریم که خیلی‌خیلی خوب انجام دهیم.

● ایمن‌سازی فرزندان در مقابل اعتیاد

۱) برای والدین بهتر است بر دوستان یا گروهی که فرزندانشان با آنها در ارتباط است، نظارت داشته باشند که آنها چه کسانی هستند، چه کاری انجام می‌دهند، کجا می‌روند و...

۲) سعی کنید خانواده را به کانون مهر و محبت تبدیل کنید تا فرزندتان نیازهای خود را در درون خانواده پیدا کند.

۳) در صورت اعتیاد یکی از بستگان یا اقوام نزدیک، مقبولیت او را نزد اعضاء خانواده زیر سوال ببرید.

۴) مسؤلیت‌ها و نقش‌های متعدد اجتماعی را به فرزندتان واگذار نمایید و از این طریق او را با دنیای بزرگسالی آشنا کنید.

۵) دوری از مصرف مواد را جزئی از ارزش‌های درونی و شخصیتی خانواده بدانید، حتی اگر دیگران آن را مصرف کنند.

۶) امکانات و تسهیلات مناسب را برای فرزندانتان فراهم کنید تا به ورزش و تفریح‌های سالم روی بیاورد، مثل رفتن به باشگا‌ه‌های ورزشی و...

۷) اگر یکی از اعضاء خانواده اعتیاد دارد، نباید جلوی فرزندان مواد مصرف کند و سایر اعضاء خانواده نیز برای ترک دادن او باید او را نزد متخصص ببرند.

۸) به فرزندان خود یاد بدهید که لحظات خوش با مصرف مواد بدست نمی‌آید، سعی کنید با فعالیت‌های دیگر، اوقات خوشی را در درون خانواده ایجاد کنید.

۹) با پیام‌ها یا افرادی‌که مصرف مواد یا سیگار را تبلیغ می‌کنند برخورد قاطعانه داشته باشید.

۱۰) «نه» مقدس را به فرزندانتان یاد بدهید تا بتوانند در مقابل خواسته نابجای دیگران حتی با اصرار و پافشاری آنها از خود مقاومت نشان بدهند و «نه» بگویند.