معماری به نام نویسنده فیلم نامه

مروری بر اهمیت فیلم نامه و فیلم نامه نویس در شکل گیری یک شاهکار سینمایی

پدرخوانده، کازابلانکا، همشهری کین، محله چینی‌ها، فهرست شیندلر و تمامی برترین فیلم‌های تاریخ سینما در یک چیز مشترک هستند: تمامی این آثار بر پایه بصیرت یک نویسنده زبردست بنا شده‌اند. در هر پروژه بزرگ سینمایی، پیش از آن‌که هر یک از بخش‌های سازنده فیلم مانند کارگردان، گروه بازیگران، فیلم‌برداران و صدابرداران شروع به‌کار کنند، این نویسنده اثر است که در تنهایی خود به صفحه سفید کاغذ خیره شده و زمینه‌ساز ساخت یک اثر هنری می‌شود. برهمین اساس و برمبنای احترام به هنر نویسندگی فیلم‌نامه، انجمن فیلم‌نامه‌نویسان آمریکا (WGA) فهرستی از ۱۰۱ فیلم‌نامه برتر تاریخ سینما را تهیه و منتشر کردند و آن‌ها را آثاری بدون تاریخ مصرف نام‌گذاری کردند.

مراحل انتخاب این ۱۰۱ فیلم از سال ۲۰۰۵ میلادی آغاز شد، مدیران «WGA» پرسش‌نامه‌ای را برای اعضای انجمن فرستادند و از آنان خواستند تا ۱۰ مورد از برترین فیلم‌نامه‌های تاریخ سینمای جهان را از هر زمان، کشور یا زبانی انتخاب کنند.

همانند سازنده یک سمفونی کلاسیک یا نویسنده یک رمان بی‌نظیر، زیباترین و به‌یادماندنی‌ترین آثار سینمایی نیز بدون حضور یک معمار زبده یعنی فیلم‌نامه‌نویس شکل نمی‌گرفتند.

همان‌طور که همه می‌دانیم، عموم آثار سینمایی با بردن نام کارگردان یا ستاره‌هایشان شناخته می‌شوند و تمام این زرق و برق‌ها، مرد یا زنی که قلم را روی کاغذ سفید به حرکت درآورده است را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. فردی که با نگارش او هزاران سینمادوست در سرتاسر جهان، سرگرم شده یا از سینما الهام گرفته‌اند.

۱۰۱ فیلم‌نامه برتر تاریخ سینما پس از نام اثری که در صدر این فهرست قرار می‌گیرد یادآور نام مرد و زنی است که معمار برترین فیلم‌نامه تاریخ سینما یعنی فیلم «کازابلانکا» بوده است.

● همشهری کین (۱۹۴۱)

▪ فیلم‌نامه‌نویس: ارسون ولز و هرمن منکیه‌ویچ

هرچند که همشهری کین در نیمه اول قرن بیستم ساخته شده است، ولی می‌توان آن را عصاره یک قرن تاریخ سینما دانست، فیلمی که هنوز پس از گذشت هفت دهه از تاریخ ساختش، باز هم به‌عنوان برترین فیلم تاریخ سینما شناخته می‌شود. فیلمی که هرچند کارگردانی آن برعهده «ارسون ولز» بوده است ولی سال‌های سال میان ولز و «هربرت منکیه‌ویچ» بر سر تصاحب عنوان نویسنده فیلم‌نامه این اثر دعوا برقرار بود. همشهری کین علی‌رغم تمام موفقیت‌هایش برای کارگردان نابغه‌اش فیلم خوش یمنی نبود، «ارسون ولز» جوان که در زمان ساخت همشهری کین تنها ۲۵ سال سن داشت، کمی بعد از نمایش فیلمش درگیر یک دعوای حقوقی دیگر با سرمایه‌دار بزرگی به‌نام «ویلیام راندولف هرست» شد که ادعا می‌کرد، ولز فیلم همشهری کین را از روی زندگی او ساخته است با این حال و با تمام این حاشیه‌ها که زندگی حرفه‌ای آینده سازنده این فیلم شاهکار را از مسیر طبیعی جدا کرد، همشهری کین به‌عنوان یک نمونه تمام‌عیار از ساختار منسجم داستان و فیلم‌نامه و مجموعه بی‌بدیلی از تکنیک‌های نوین فیلم‌سازی جایگاه غیرقابل دسترسی دارد.

● کازابلانکا (۱۹۴۲)

▪ فیلم‌نامه‌‌نویس: ژولیوس جی، فیلیپ جی اپستاین و هوارد کوچ. براساس نمایش‌نامه «همه به کافه ریک می‌‌روند» نوشته مورای برنت و جوآن آلیسون.

نزدیک به هفت دهه از نمایش عمومی فیلم کازابلانکا در سال ۱۹۴۲ میلادی می‌گذرد و این فیلم هر روز گوشه جدیدی از قابلیت‌هایش را به اهل هنر می‌شناساند به‌گونه‌ای که حالا بیشتر در جایگاه یک اسطوره قرار دارد تا یک اثر برتر سینمایی. مجموعه دیالوگ‌های این فیلم بخشی از تکیه‌کلام‌های رایج مردمی شده است که حتی آن را ندیده‌اند، دیالوگ‌هایی مانند «من فکر می‌کردم که این آغاز یک دوستی باشد» یا جمله مشهور شخصیت اینگرید به پیانونواز کافه: «دوباره بنواز سام».

هزاران نقد و مستند درباره نگاه زیبایی‌شناسانه این اثر ساخته شده است و این‌که چگونه روش نگاه این فیلم تبدیل به مرجعی برای ساخت سایر آثار رمانتیک سینما شده است به‌نوعی که خط مشی کازابلانکا با آن صحنه‌پردازی‌های خاص جوهره اصلی بخش بزرگی از آثار عاشقانه سینما را تشکیل داده است. اگر «همشهری کین» را ایستاده بر اوج قله هنر فیلم‌سازی و «بربادرفته» را نیز تجسم مبالغه‌آمیز یک حماسه رنگارنگ سینمایی بدانیم به‌یقین، «کازابلانکا» فیلمی است که سینما را به زیباترین شکل ممکن به تصویر کشیده است.

● پدرخوانده (۱۹۷۲)

▪ فیلم‌نامه‌نویس: فرانسیس فوردکوپولا و ماریو پوزو

فیلم سینمایی پدرخوانده پیش از این که بر یک فیلم‌نامه مستقل استوار باشد، اثر موفقی است که موفقیت خود را وامدار یک رمان صاحب‌نام است، رمانی به همین نام که نوشته نویسنده شهیر ایتالیایی یعنی «ماریو پوزو» است اما از سویی دیگر حضور نویسنده رمان در کنار فرانسیس فوردکوپولا و همکاری با وی در نوشتن فیلم‌نامه باعث شد که موفقیت اثر سینمایی چندین برابر کتاب باشد. براساس یک جمله مشهور، پدرخوانده جهان سینما را به دو بخش تقسیم کرد، قبل از پدرخوانده و بعد از آن. سیر داستان‌گویی و نحوه انتخاب بازیگر و لوکیشن در این فیلم سینمایی چنان تاثیر بدیعی بر فیلم‌سازان ژانر گنگستری گذاشت که پس از آن دیگر قالب‌های قدیمی فیلم‌های مافیایی و جنایی رنگ و بوی متفاوتی از سبک قدیمی فیلم‌نوار گرفتند. پدرخوانده نه‌تنها یک حماسه سینمایی به شمار می‌رود بلکه به‌عنوان منبع الهامی برای چهار دهه بعد از خود است.

● محله چینی‌ها (۱۹۷۴)

▪ فیلم‌نامه‌نویس: رابرت تاون

سال‌ها پیش از این‌که «پولانسکی» برای فیلم پیانیست (۲۰۰۲) برنده جایزه اسکار بهترین کارگردانی بشود، او شاهکاری ساخت که در یازده رشته اصلی، نامزد دریافت جایزه اسکار شد و به‌عنوان نمونه کمال‌یافته یک «فیلم‌نوار» پیشرفته نیز مطرح شد. محله چینی‌ها نمونه کاملی از یک انهدام است، یک زلزله بشری، اثری که در پایین‌ترین لایه‌های جامعه لس‌آنجلس نفوذ می‌کند و فساد و تباهی که در آن موج می‌زند به هنرمندانه‌ترین روش ممکن به‌تصویر می‌کشد. این فیلم که براساس فیلم‌نامه اورژینال اثر «رابرت تاون» ساخته شده است برای فیلم‌سازان و فیلم‌نامه‌نویسان جوان حکم یک کتاب مرجع را بازی می‌کند.

● سایر جایگاه‌ها

پس از این چهار فیلم، سایر جایگاه‌های این فهرست به ترتیب به فیلم‌های «همه‌ چیز درباره ایو» به نویسندگی «ژزف ال.منکوینچ»، «آنی هال» به نویسندگی «وودی آلن» و «مارشال بریکمن»، «سانست بلوار» به نویسندگی «چارلز براکت»، «بیلی وایلدر» و «دی.ام.مارشال»، «شبکه» به نویسندگی «پادی چایفسکی»، «بعضی‌ها داغشو دوست دارند» به نویسندگی «بیلی وایلدر» و «آی.ای.ال.دیاموند» و «پدرخوانده ۲» به نویسندگی «ماریو پوزو» و «فرانسیس فورد کوپولا» تعلق دارد.

● فهرستی از ۱۰۱ فیلم

برای پرداختن به ۱۰۱ فیلم‌نامه برتر تاریخ سینما به‌یقین ده کتاب هم کم است چه برسد به صفحه کوچک «قاب جادویی» به همین جهت ما هم ضمن پرداختن به اهمیت جایگاه نویسنده فیلم‌نامه در تاریخ سینما، فقط به معرفی چهار فیلم اول این فهرست پرداختیم. دوستان علاقه‌مند، برای دریافت مطالعه سایر ۸۵ فیلم این فهرست می‌توانند به پایگاه اینترنتی انجمن نویسندگان به آدرس زیر مراجعه کنند.

نویسنده: علی نیک فرجام