اشاره ای به تأسیس کارتل گازی

روسیه, ایران, قطر, ونزوئلا و دیگر کشورهایی که از صادرکنندگان عمده گاز در جهان به شمار می آیند, نهم آوریل در حالی با هم ملاقات کردند که کشورهای غربی نگران بودند ممکن است روسیه این کشورها را تشویق به ایجاد اوپک گازی نماید

روسیه، ایران، قطر، ونزوئلا و دیگر کشورهایی که از صادرکنندگان عمده گاز در جهان به‌شمار می‌آیند، نهم آوریل در حالی با هم ملاقات کردند که کشورهای غربی نگران بودند ممکن است روسیه این کشورها را تشویق به ایجاد اوپک گازی نماید. در واقع ترس غربیها این بود که ممکن است تولید یک سازمان جدید شبیه اوپک باعث شود کشورهای تولیدکننده گاز طبیعی نفع بیشتری را در برابر مصرف‌کننده کسب کنند.

علاوه بر ایران و قطر (بزرگترین دارندگان گاز طبیعی در خاورمیانه)، روسیه (بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده گاز طبیعی جهان) نیز بطور مداوم تأسیس یک کارتل گازی را تکذیب کرده‌اند. این در حالی است که صاحبنظران انرژی برسر اینکه بازار گاز طبیعی هنوز تفاوت زیادی با بازار نفت دارد، توافق دارند و معتقدند که تأسیس یک اوپک گازی نمی‌تواند به این آسانی باشد.

استدلاها نشان می‌دهد که گاز طبیعی دارای یک بازار جهانی شبیه به نفت نیست. در بسیاری از مناطق، گاز برعکس نفت در یک بازار گسترده معامله نمی‌شود و اکثر قراردادهای بین تولیدکنندگان و خریداران گاز برای یک زمان طولانی منعقد می‌شود. از این رو سیستم قیمت‌گذاری گاز متفاوت از قیمت‌گذاری نفت انجام می‌شود.

علاوه بر این، انتقال گاز طبیعی نسبت به نفت به میزان زیادی به خط تولید وابسته است، یعنی اگر بخواهیم گاز را با کشتی حمل کنیم در ابتدا باید آن را به مایع تبدیل کرده و سپس مجدداً به شکل گاز برگردانیم. در نتیجه، مناطق جغرافیایی که تولیدکنندگان، صادرکنندگان و خریداران را به یکدیگر متصل می‌کنند بر مسیرهای انتقال انرژی که دارای شبکه جهانی می‌باشند ارجحیت می‌یابند. برای مثال روسیه بعنوان صادرکننده و اتحادیه اروپا بعنوان وارد کننده با توجه به این حقیقت که خطوط لوله‌های گاز، فدراسیون روسیه را به اروپای غربی، شرقی و مرکزی متصل می‌کنند، دارای حلقه‌های اتصال محکمی هستند.

با وجود این، اندیشه ایجاد یک کارتل گازی شبیه به اوپک نمی‌تواند نادیده گرفته شود. تکذیب مقامات روسی، ایرانی و قطری از داشتن چنین طرحهایی می‌تواند در قالب همان اعلامیه‌هایی تفسیر شود که این کشورها جهت کم کردن نگرانیهای آمریکا و اروپا برسر ایجاد احتمالی یک اوپک گازی صادر می‌کنند که البته طبق معمول در مسائل سیاسی و استراتژیک عمل خیلی مهمتر از حرف است. علیرغم چنین تکذیب‌هایی، روسیه، ایران، قطر، ونزوئلا و دیگر کشورهای تولیدکننده گاز طبیعی جوانب ضد و نقیض تشکیل چنین سازمانی را ارزیابی می‌کنند.

همه کشورهایی که میزان زیادی از گاز طبیعی را در اختیار دارند از صادرکنندگان بزرگ گاز محسوب نمی‌شوند. برای مثال ایران و ونزوئلا در زمینه سرمایه‌گذاری و تکنولوژی برای اکتشاف و استخراج منابع گاز طبیعی‌شان دچار کمبود هستند.

روسیه که تا چندین سال آینده بعنوان غول جهانی تولید گاز به شمار می‌رود دارای ۸/۴۷ میلیارد مترمکعب منابع گازی (بزرگترین دارنده گاز جهان) می‌باشد و ۶/۲۱ درصد از صادرات گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد، برعکس ایران دارای ۷/۲۶ میلیارد مترمکعب از ذخایر گاز جهان است، تنها ۱/۳ درصد از صادرات گاز جهان را در دست گرفته است.

از آنجاییکه گازپروم (غول انرژیکی روسیه) به سرعت در حال به انحصار درآوردن تأمین گاز طبیعی اروپا می‌باشد، مسکو در تلاش است تا نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را در کشورهایی که ممکن است از اروپا بعنوان یک بازار مصرف جایگزین استفاده کنند، افزایش دهد. به همین منظور در سال ۲۰۰۶ گازپروم به سرعت در جهت حفظ و تحکیم اتحادش با شرکت سوناتراک الجزایر و بخش انرژی ملی ترکمنستان (قبل از مرگ صفر مراد نیازف، رئیس‌جمور ترکمنستان) حرکت کرد. مسکو در حال حاضر نیز به ایران، قطر و ونزوئلا بعنوان شریکان بالقوه برای تشکیل یک سازمان تأمین‌کننده گاز چشم دوخته است.

در حوادثی که طی چندسال اخیر رخ داد، معلوم شد که روسیه قبل از اقدامات تجاوزگرانه خود جهت تسلط بر بازار اروپا و بخشهایی از آسیا و همچنین حفظ و تحکیم کنترل بخش بزرگی از ذخایر انرژی، متمایل است رقیبان اوراسیایی خود را در یک نوع انحصار نرم به مشارکت طلبد.

شکیب خلیل، وزیر انرژی الجزایر بعد از نشست دوحه گفت در بلندمدت ما به سمت یک اوپک گازی حرکت می‌کنیم. در همین حال محمدبن دائن‌الحملی، وزیر انرژی امارات متحده عربی اعلام کرد که فروش گاز ارزان موضوعی مربوط به گذشته است در همین حین مسکو همچنان در پی تکذیب ایجاد یک کارتل گازی شبیه به اوپک می‌باشد.

بعید است قطر و امارات متحده عربی با تشکیل سازمانی که شدیداً با مخالفت ایالات متحده و حامیانش روبرو است، موافقت کنند، با توجه به شرایط بی‌ثباتی موجود در خاورمیانه و اینکه ایالات متحده تأمین‌کننده ثبات و امنیت شیخ‌نشین‌های ثروتمند خلیج‌فارس قلمداد می‌شود، در نتیجه تولد یک اوپک گازی نمی‌تواندچندان امکان پذیر باشد..

صرفنظر از این مسئله، تأثیرات بالقوه تشکیل یک کارتل گازی بر روی امنیت انرژی اروپا نیز قابل لمس است. اروپا در حال حاضر فاقد یک استراتژی انرژی مشترک می‌باشد و رسیدن به چنین هدفی یکی از اولویتهای رئیس آلمانی اتحادیه اروپا به شمار می‌رود. در نتیجه قبل از آنکه اروپا قادر به تکمیل استراتژی تنوع‌ بخشی خود شود، روسیه با شرایط فعلی می‌تواند در جلب رقبایش برای همکاری در بازار گاز طبیعی موفق شود.

خط پایان این موضوع برای اروپا آن است که در حال تأمل مجدد روی سیاستهای استفاده از انرژی اتمی می‌باشد. انرژی اتمی شهری در اروپا طرفداران بسیاری دارد ولی خاطره مصیبت‌بار چرنوبیل (۱۹۸۶) و مسائل مرتبط با استفاده دوگانه از انرژی اتمی (بخصوص در زمان تکثیر)، سرمایه‌گذاری‌های کلان در بخش انرژی اتمی بسیاری از کشورهای اروپایی را با مشکل مواجه می‌سازد.

با این اوصاف لهستان، لیتوانی و استونی اعلام کردند که در پی بروزرسانی مشترک یک نیروگاه برق در لیتوانی می‌باشند همچنین آنها صریحاً بر فوریت کاهش وابستگی به انرژی روسیه تأکید کردند.

روسیه ممکن است اقدام به تشکیل یک اوپک گازی ننماید ولی احتمالاً این کشور قادر است هماهنگی خاصی را در سیاستهای تأمین نیازهای گازی اعمال نماید. بروکسل به این واقعیت خواهد رسید که تکمیل یک استراتژی تنوع‌گزینی مؤثر مشکل خواهد بود.

در عین حال تحقیق در تولید انرژیهای خورشیدی و هیدروژنی که از نظر صنعتی و تجاری گزینه قابل دوام و ماندنی باشد، دورنمای نزدیکی در پیش ندارد.

بنابراین تمایلات سیاسی قوی که مستقیماً به امنیت انرژی گره خورده‌اند احتمالاً در آینده تولید مجدد انرژی اتمی را در اروپا بصورت غیرقابل وقفه ادامه دهند.

مترجم: آیت اله مرادی