جمعه, ۱۴ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 3 May, 2024
جایگاه مصلحت در قضا
در واژهشناسی، مصلحت در برابر مفسده است. به گفته جوهری: صلاح ضدفساد، و به معنی شایستگی و صواب است. امام محمد غزالی میگوید: مصلحت در اصل «دفع ضرر و جلب منفعت» است و در اصطلاح فقهی و حقوقی:
«مصلحت، محافظت از مقصود شرع است، و مقصود شرع در میان خلق پنج است که عبارتند از: حفظ دین، نفس، عقل، نسل و مال» و آنچه بر این اصول آسیب رساند، مفسده است.
دکتر ریسونی در «نظریه المقاصد» مصلحت را به گونه دیگری تعریف میکند. او مینویسد: «مصلحت هر چیزی است که خیر و منفعت عموم در آن لحاظ شده باشد».
اما در عرصه جامعه و به لحاظ جامعهشناختی، مصلحت گاه معنای دیگری پیدا میکند و در برابر «حقیقت» قرار میگیرد. بر این اساس در تاریخ اسلام، گاه مصلحت در موضع اتهام بوده، و هر حقیقتی را به بهانه «مصلحت» و رعایت مصالح نادیده گرفته، و بهقول برخی «حقیقت» را در پیشگاه مصلحت ذبح شرعی میکردند یا «سکوت» را بر هر چیزی به بهانه مصلحت ترجیح میدادند که این معنی از مصلحت بُعد سیاسی دارد و نه حقوقی و فقهی. در واقع این معنی از مصلحت، مرادف «بدعت» است.
● مصلحت در عرصه فقه و حقوق
در عرصه فقه و حقوق، حضرت امام خمینی رضوانالله علیه، نهاد فقهی و حقوقی «مصلحت» را از زاویههای فردی و فرعی بیرون کشید و بهصورت یک قاعده عظیم فقهی، اجتماعی، سیاسی و حکومتی، در جایگاه مناسب خود نشاند. در این عرصه «مصلحت» در اداره سیاسی نظام و حکومت مطرح است که در پاسخگویی به نیازها و ضرورتها، از جایگاه بسیار رفیع و بالایی برخوردار است. در حقیقت امام خمینی، نهاد مصلحت را که با عنوان «استصلاح» در فقه عامه مطرح بود،و در فقدان نهاد «قیاس اصولی» یا فقدان نص، با ضوابطی، به عنوان منبع فقهی مورد استفاده قرار میگرفت، بهصورت یک قاعده عظیم، با عنوان: «قاعده مصلحت نظام» یا «مصلحت کشور» یا «مصالح عامه» که بنیان «حکم حکومتی» است درآورد، و با این تحول و با این نظر حرکت دورانسازی در فقه امامیه آغاز شد. با توضیح مختصر، سوالی که مطرح میشود این است که: قاعده مصلحت نظام، چه تفاوتی با «استصلاح» یا همان نهاد «مصالح مرسله» فقه جمهور (فقه اهل تسنن) دارد. توضیحات زیر پاسخ پرسش بالا را روشن میکند:
● نقاط اشتراک:
۱ـ در هر دو نهاد فقهی، یعنی هم در «استصلاح» و هم در قاعده «مصلحت نظام» بنیان اصلی، همان مصالح و مفاسد واقعی احکام است (الشرع معلل بالمصالح).
۲ـ در هر دو نهاد فقهی، مصلحت به معنای: حفظ دین و منافع و مصالح عمومی است.
۳ـ پیدایش هر دو نهاد، مربوط به تجربه حکومتی و پاسخگویی به مسائل نوظهور و ضرورتهاست.
نقاط تفارق: با وجود نقاط اشتراک، این دو نهاد تفاوتهای زیر را دارند:
۱ـ در فقه عامه «استصلاح» به عنوان «منبع» حکم بوده و «مشرع» است، در حالی که «مجمع تشخیص» براساس: قاعده «مصلحت نظام» صرفا به تشخیص موضوع میپردازد.
۲ـ میدان عمل «مجمع تشخیص» احکام حکومتی است، در حالی که «استصلاح» در فقه عامه احکام حکومتی و غیرحکومتی را شامل میشود. هر فقیهی میتواند براساس مصالح مرسله یا «استصلاح» فتوی دهد. (شاید با منبع عقل در فقه شیعه قابل سنجش باشد).
۳ـ «مجمع تشخیص» صرفا به تشخیص موضوع میپردازد. مشخص موضوع است و کار کارشناسی میکند، ولی در «استصلاح» فقیه با این نهاد به عنوان منبع و دلیل حکم، به بیان حکم و به اصطلاح «جعل حکم» مبادرت میکند. ۴ـ نتیجه نظر «مجمع تشخیص» براساس ضرورتها، موقتی است، اما بر پایه «استصلاح»، حکم، جنبه شرعی و دائمی دارد، یعنی حکم دائمی است نه حکومتی و ولایی و...
● ضوابط:
آنچه در تشخیص مصلحت، بسیار حیاتی و مهم است و آن را از خطر «افراط و تفریط» مصون میدارد، «ضوابط» و معیارهای استفاده از «مصلحت» و تشخیص درست «مصالح» است. ضابطههای زیر قابل تامل است:
۱ـ مصلحت مربوط به «مقاصد عامه» شریعت باشد.
۲ـ مخالف «کتاب و سنت» نباشد.
۳ـ مساله «اهم و مهم»، یعنی مهم و مهمتر، در استناد به نهاد «مصلحت» رعایت شده باشد.
۴ـ کارشناسی در شناخت «مصلحت» انجام یافته باشد.
۵ـ اخذ به «مصلحت» در عرصه عبادات نباشد.
۶ـ زمان و مکان، و توجه به احکام «ثابت و متغیر» لحاظ شده باشد.
دکتر سید محمد اصغری
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
ایران انتخابات دانشگاه تهران عراق رهبر انقلاب احمد وحیدی مجلس شورای اسلامی دولت دولت سیزدهم روز معلم نیکا شاکرمی مجلس
سیل هواشناسی آتش سوزی تهران شهرداری تهران آموزش و پرورش قوه قضاییه پلیس فضای مجازی معلم سلامت زلزله
قیمت خودرو سهام عدالت تورم قیمت طلا سازمان هواشناسی خودرو بازار خودرو قیمت دلار قیمت سکه بانک مرکزی حقوق بازنشستگان ایران خودرو
مهران غفوریان ساواک موسیقی تلویزیون سریال عمو پورنگ سینمای ایران تبلیغات نمایشگاه کتاب مسعود اسکویی سینما عفاف و حجاب
رژیم صهیونیستی فلسطین اسرائیل غزه آمریکا جنگ غزه روسیه ترکیه حماس انگلیس نوار غزه اوکراین
استقلال فوتبال پرسپولیس سپاهان باشگاه استقلال لیگ برتر علی خطیر بازی باشگاه پرسپولیس لیگ برتر ایران تراکتور رئال مادرید
اپل هوش مصنوعی فناوری آیفون گوگل ناسا مدیران خودرو تلفن همراه
خواب فشار خون چای کبد چرب دیابت