آقای متکی این شأن ایران نیست

بنا بر سند چشم انداز بیست ساله کشور, ایران باید در افق یادشده, قدرت نخست منطقه باشد که البته چگونگی دستیابی به این مهم, ابعاد چندگانه ای دارد, اما در بعد دیپلماسی, شاید مهمترین بعد را بتوان شکل دهی رفتار دستگاه دیپلماسی ـ که نشانگر شخصیت ما به مثابه قدرت برتر است ـ دانست

بنا بر سند چشم‌انداز بیست ساله کشور، ایران باید در افق یادشده، قدرت نخست منطقه باشد که البته چگونگی دستیابی به این مهم،‌ ابعاد چندگانه‌ای دارد، اما در بعد دیپلماسی، شاید مهمترین بعد را بتوان شکل‌دهی رفتار دستگاه دیپلماسی ـ که نشانگر شخصیت ما به مثابه قدرت برتر است ـ دانست.

در چند هفته اخیر، رفتارهایی از وزارت امور خارجه به عنوان راهبر دستگاه دیپلماسی کشور دیده می‌شود که هیچ‌یک نشانی از رفتار یک قدرت برتر منطقه ندارد؛ موضعگیری سخنگوی وزارت خارجه در برخورد قبرس با کشتی ایرانی، ماجرای دیپلمات سوئیسی و مهمتر از همه، موضوع بحرین که بهانه اصلی این یادداشت است.

در همه قوانین طبیعی، مدنی و حقوقی اصلی است که می‌گوید، کنش و واکنش باید از تناسب برخوردار باشند.

حال پرسش بی‌پرده از وزیر امور خارجه و دستگاه تحت امرش، این است که آیا بواقع، بین کنش بحرینی‌ها به بهانه سخنان یکی از مقامات سیاسی پیشین ایران و واکنش دستگاه دیپلماسی ما تناسبی هست؟ آیا رفتار ما در این ماجرا، رفتاری در شأن یک قدرت منطقه‌ای بود؟

اجازه دهید اندکی به گذشته برگردیم و آنچه را که رخ داد، با هم مرور ‌کنیم؛ آقای ناطق نوری که هم‌اکنون مسئولیت رسمی در دستگاه دیپلماسی ندارد، در سخنانی، به بررسی روندی می‌پردازد که پیامش عملکرد قابل تحسین حکومت ایران پس از انقلاب ۵۷ مبنی بر حفظ تمامیت ارضی است و در این میان، مثال‌هایی می‌آورد که یکی از آنها، موضوع بی‌‌کفایتی خاندان پهلوی در حفظ بحرین به عنوان بخشی از سرزمین‌های تحت حاکمیت ایران است.

این موضوع در سخنان ایشان در میان مردم مشهد مطرح می‌شود و بازتاب در روزنامه «خراسان» می‌آید و به این ترتیب، به فاصله یک یا دو روز برخی روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری عربی که مدت طولانی است، جو ضدایرانی به راه انداخته‌اند، با جنجال فراوان به انتشار و تفسیر این سخنان می‌پردازند.

در همین فاصله، بحرین، واکنش‌های نامتجانسی در برابر این سخنان از خود نشان می‌دهد؛ از مسافرت ایرانی‌ها به بحرین جلوگیری، ورود کشتی‌ها و شناورهای ایرانی به بنادر آن کشور را محدود و در مواردی ممنوع می‌کند، سفیر ایران را فرا می‌خواند، هیأت اقتصادی اعزامی خود به ایران برای مذاکره درباره خرید گاز از کشورمان را فرا می‌خواند و به این ترتیب، مقامات گوناگون آن کشور با الفاظ و عبارت‌های شدید در این‌باره واکنش نشان می‌دهند.

در مقابل، سفیر ما در بحرین، با تکذیب موضوع به عنوان موضع رسمی ایران، در پی دلجویی از بحرینی‌ها برمی‌آید. آقای متکی در تماس تلفنی با همتای بحرینی خود، بر تحکیم روابط و البته عذرخواهی تلویحی از سخنانی که درباره تعلق تاریخی بحرین به خاک ایران رانده شده، اشاره و آقای محصولی به فاصله چند روز، به بحرین سفر کرده و فرآیند دلجویی را کامل می‌کند.

حال این پرسش مطرح است که آقای وزیر! آیا باید بهای یک موضعگیری غیررسمی،‌ برای دستگاه دیپلماسی ما به این میزان سنگین باشد؟

آقای متکی! آیا ما نیز در برابر یاوه‌گویی‌های برخی مقامات عربی که روزانه حاکمیت تاریخی و بی‌چون و چرای ایران بر جزایر سه‌گانه را زیر سؤال می‌برند، به همین میزان واکنش نشان می‌دهیم؟ آیا تاکنون در برابر رسانه‌هایی که رسمی و غیررسمی وابسته به برخی دولت‌های عربی منطقه هستند و در مواردی مانند مدیرمسئول «السیاسة» کویت، سخن از حمله اعراب به ایران می‌‌‌گویند، حتی اقدام به احضار کاردار این کشورها کرده‌ایم؟

آقای رئیس دستگاه دیپلماسی! گمان نمی‌کنید این مدل تعامل با کشورهای منطقه و این نوع تعریف از همکاری، در شأن ایران به عنوان یکی از قدرت‌های منطقه نیست و چنین رویه‌ای در آینده، هزینه‌های بیشتری برای ما خواهد داشت؟

آقای وزیر! ای کاش درد ما تنها نوع تعامل و رفتار دستگاه دیپلماسی با برادران عربمان بود، اما عملکرد اخیر وزارتخانه مطبوع شما، نگرانی جدی مبنی بر نگرش حاکم بر دستگاه دیپلماسی ما را ایجاب می‌کند.

به این دو موضوعی که در ادامه می‌آید، توجه کنید:

نزدیک به یک ماه پیش، دولت قبرس، کشتی ایرانی حامل قطعات تانک «تی ۷۲» روسی را که دارای همه مدارک قانونی است، به بهانه فرستادن تجهیزات نظامی برای «حماس»، توقیف و پس از چند روز، بار آن را مصادره می‌کند! ضمن آن‌که در این میان کسی نبود که از قبرس بپرسد، قطعات تانک «تی ۷۲» به چه کار «حماس» می‌آید؟!

موضعگیری سخنگوی وزارت خارجه، جالب توجه است؛ آقای قشقاوی به جای اشاره به این موضوع، از حضور رئیس‌جمهور آن کشور در مراسم سی‌امین سالگرد انقلاب اسلامی، قدردانی می‌کند!

در این میان، اخباری مبنی بر بازداشت یک دیپلمات سوئیسی به جرم ارتباط غیر اخلاقی با فردی در تهران، در رسانه‌ها منتشر می‌شود. سخنگوی وزارت خارجه ما، موضوع را تکذیب می‌کند، غافل از آن‌که گویی طرف سوئیسی، خود را پایبندتر به رعایت شأن و جایگاه ایران می‌داند و در همان هنگام، از چنین پیشامدی عذرخواهی می‌کند!

البته تنش‌زدایی و رفتارهای همگرایانه و تقویت همکاری‌ها در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی، استراتژی مهم و مناسبی برای کشورمان خواهد بود، اما چگونگی راهبری و اجرایی کردن این استراتژی، به مراتب اهمیت بیشتری دارد.

در اینجا قصد بر آن نیست تا با یادآوری و مرور چند مورد از عملکرد وزارت خارجه، نتیجه‌ای کلی گرفت، اما نگرانی در اینجا تداوم چنین روندی است. به نظر می‌رسد تصور ما از همگرایی در عرصه بین‌المللی، صرفا محدود به همکاری و جلوگیری از بروز هرگونه چالش یا تنشی است، در صورتی که در مدلی دیگر، می‌توان با رفتارهای چالشگر، زمینه همکاری را با لحاظ شأن و جایگاه خویش، بهتر فراهم ساخت.

چند نکته در ارزیابی آنچه در پیش آمد، ضروری است:

نخست این‌که وزارت خارجه، باید فضای لازم را برای بخش غیررسمی و غیرحکومتی اعم از شخصیت‌ها، سازمان‌ها و نهضت‌هایی که جایگاه فراملی دارند و از سوی دیگر، اشخاص حقیقی یا حقوقی رسمی و دیپلماتیک به شمار نمی‌روند، فراهم سازد و خود نیز با رفتارهای هدفمند، پیام این جدایی بین بخش رسمی و غیررسمی را به محیط بین‌الملل منتقل سازد.

دوم آن‌که، تناسب بین کنش و واکنش در عرصه بین‌الملل و رویارویی با دیگر کشورها را رعایت کند.

سوم، به یاد داشته باشیم،‌ نوع رویارویی و رفتار ما با چالش‌ها در روابط بین‌الملل در گذر زمان شخصیت بین‌المللی ما را رقم خواهد زد، پس هر یک از رفتارهایمان در شکل‌دهی شخصیت یادشده، تأثیر جدی خواهد داشت.

و چهارم این‌که، کشورهای منطقه باید بدانند به همان میزان که خود بر مسائلی مانند تمامیت ارضی و رعایت شأن بین‌المللی خود، حساسیت دارند، دولتمردان و مردم ایران نیز نسبت به چنین موضوعاتی حساسیت دارند و چشم‌پوشی ما از برخی سخنان سنجیده و رفتارهای غیردوستانه آنان، نه بر اساس سکوت ناشی از نیاز، بلکه مبتنی بر نگرش همزیستی مسالمت‌آمیز و رعایت هم‌کیشی است.

در پایان، به موضوع بحرین بازمی‌گردیم؛ در یک بررسی دیپلماتیک، بیشترین واکنش بحرینی‌ها به سخنان آقای ناطق نوری، باید در اندازه احضار سفیر کشورمان در بحرین رخ می‌داد و در مقابل نیز وزارت خارجه ما، ضمن اعتراض به برخوردهای نسنجیده آنان با مسافران و شناورهای ایرانی، اعلام موضع می‌کرد که این سخنان از نظر دولت ایران رسمیت نداشته و به تمامیت ارضی شما احترام می‌گذاریم. بنابراین، نوع برخورد دستگاه دیپلماسی ما با این چالش، نه تنها در شأن و مطابق با شخصیت منطقه‌ای و بین‌المللی ایران نبود، بلکه ممکن است این رویه را پدید آورد که هر یک از کشورهای منطقه با راه‌اندازی جنجال رسانه‌ای، تقاضاهایی فراتر از این داشته باشند.

البته امیدواریم وزارت خارجه و دیگر دست‌اندرکاران دیپلماسی ما در موضوع بحرین به طرف مقابل خود در قبال بروز چنین حسن‌نیتی! تفهیم کرده باشند که برادران بحرینی ما، همان‌گونه که تا این اندازه نسبت به هر گونه اظهارنظری درباره تمامیت ارضی و استقلال خود حساسند، حساسیت ایران درباره جزایر سه‌گانه را نیز درک کرده و در موضعگیری‌های آینده خود، اشتباهات پیشین خویش را تکرار نکنند.

سرانجام این‌که جناب وزیر، لطفا بهای تنش‌زدایی، حسن همجواری و همکاری‌جویی را تزلزل و تنزل اعتبار و جایگاه ایران منطقه‌ای قرار ندهید.

سید مالک حسینی