پای افزار آزادی

اگر اصل فیزیکی یا قانون طبیعی نیوتن که گفت برای هر عمل عکس العملی است مساوی با آن و در خلا ف جهت آن, را هنوز هم موثر بدانیم و ابطال آن به اثبات نرسیده باشد که ظاهرا نرسیده است

اگر اصل فیزیکی یا قانون طبیعی نیوتن که گفت برای هر عمل عکس‌العملی است مساوی با آن و در خلا‌ف جهت آن، را هنوز هم موثر بدانیم و ابطال آن به اثبات نرسیده باشد- که ظاهرا نرسیده است- باید همه آنچه در رنسانس اروپایی و پس از آن رخ داد را به ویژه در حوزه معارف بشری و کیفیت ارتباط آنها با امور معنوی و دینی نتیجه مستقیم رفتار ارباب کلیسا با دین و دنیای مردم بدانیم و مسلم است که وقتی مواجهات، رنگ تقابل و تخاصم به خود گرفتند دیگر انتظار اعتدال و به اندازه رفتن از هر دو جانب کم‌رنگ می‌شود. اما نگاه علمی و تا وقتی انسان تا حد نابودن و ندیده انگاشته شدن پیش می‌رود سر به طغیان برمی‌کشد و به خود می‌اندیشد و راه‌هایی که بتواند او را به کلیسا تحمیل کند و روشی را می‌جوید که همگان بتوانند باشند و ارباب و رعیت تمایزی نداشته باشند و دموکراسی به عنوان چاره‌ای در برابر بیچارگی‌های بشر درمانده از کلیسا و خدایان بنده‌نمای وابسته به روحانیت کلیسایی، به کیمیایی می‌ماند که رای زرین خداوندگار قدرت را با اثر انگشت ترک برداشته و مجروح کارگران همواره از قلم افتاده یکسان می‌سازد. به ناگاه ورق برمی‌گردد و اتفاق بزرگ روی می‌نماید.

البته نه به این سادگی و سهولت که قلم بر کاغذ می‌رود و از سر شوق پای از سر نمی‌شناسد بلکه به قیمت سال‌ها مبارزه مستمر و طاقت‌سوز. و امروز از برکت آن خوب شخمی که در مزرع اندیشه بشری صورت گرفت، زهر تخم برخاست ۷۰ تخم. دیگر بشر با مفهوم دموکراسی و شیوه‌ای که مصنوع خود او است تا آسان و بی‌زحمت به تبادل همواره قدرت مبادرت نماید کاملا‌ً آشنا است. البته از حق نباید گذشت که این خوب‌ترین <بد> هنوز هم مناسبت‌ترین شیوه بشری برای اداره جوامع انسانی است. به نحوی که ظرفیت گنجایش مفاهیم جهانی، منطقه‌ای و معارف عقیدتی و الهی را به خوبی از خود بروز داده است.

و شاید یکی از مهم‌ترین کارکردهای دموکراسی را بتوان ایجاد وحدت در عین کثرت دانست چرا که مثلا‌ً وقتی همه پذیرفتند که برای تغییر مدیریت یا قدرت سیاسی بهترین روش اخذ رای و انجام انتخابات آزاد است، مخالف و موافق به میدان می‌آیند تا در بازی دموکراسی پیروز شوند و اتفاق مبارکی که رخ می‌دهد ایجاد انسجام و اتحاد عمومی است پیرامون امر انتخاب که فراتر از نتیجه کوتاه‌مدت آن آثار ماندگاری چون ثبات و پایداری را نوید می‌دهد. و اگر در دنیای کنونی استبداد و استکبار و خونریزی و انفجار نزد افکار عمومی ناپسند و محکوم است نباید به‌گونه‌ای رفتار کرد که عده‌ای گمان ببرند این ذمایم اخلا‌قی را با مروجان دیانت- آنچنان که در نزد ارباب کلیسای قرون وسطی مرسوم بود- هنوز هم نسبتی است. ‌

دو دیگر اینکه در ساحت رفتار دموکراتیک معمولا‌ سطوح بشری به هم نزدیک می‌نمایند به‌ویژه سطح مقامات اجرایی و سیاسی که دیگر قدسیتی ندارند و باید پس از دوره‌ای کوتاه به بوته نقد و بررسی بروند تا اگر نقدشان را در بازار سیاست خریداری بود دگر‌بار قدر بینند و بر صدر نشینند و اگر نه، راه فرو گیرند و جایگاه به نامزدی دیگر سپارند. اینگونه که می‌شود گاه و به‌ناچار شاهد رفتارهایی هستیم که شاید ناپسند بنمایند اما از عوارض شفافیت و اغتنام فرصت است. مثلا‌ وقتی در پارلمان کشوری همه راه‌ها به روم دعوا و پرتاب اشیا به طرف یکدیگر ختم می‌شود و در کنفرانسی خبری به جای بحث و چانه‌زنی در باب نتایج حضور نظامی یک ابرقدرت در کشور عراق لنگه‌کفش پرتاب می‌شود حکایت از آن دارد که این ابزار هم توان پوشش همه ابعاد وجودی و برطرف ساختن همه حاجات بیرونی و درونی انسان امروزین را ندارد به‌ویژه آنجا که تبادل‌نظر راه‌حل زودبازدهی به چشم نیامده باشد.

تصور کنید چه پیش می‌آمد اگر منادیان دموکراسی‌خواهی دست و پای در زنجیر قواعد رفتار دموکراتیک نمی‌داشتند و کسی در یک محفل رسمی به سوی آنها لنگه‌کفش پرتاب می‌کرد. حالا‌ که به خیر گذشت و خبرنگار عراقی به لطف حمایت افکار عمومی ملت مسلمان و دیگر مخالفان حضور آمریکا در عراق جان به در برد و احتمالا‌ سال‌ها نان رفتار شجاعانه خود را هم خواهد خورد. اما واقعا اگر به جای بوش و نخست‌وزیر عراق در این کنفرانس مثلا‌ صدام حسین حضور داشت چه سرنوشتی در انتظار خبرنگار شبکه بغدادیه بود.

البته روی دیگر سکه منادیان دروغین دموکراسی همان اتفاقاتی است که روزگار را بر مردم عراق و افغانستان سیاه کرده و کار را به جایی رسانده است که بعضی واقعا ناامید شده و روش دیگری را برای مقابله با مدعیان دموکراسی غربی جست‌وجو می‌کنند.

اما اخلا‌ق سیاسی حکم می‌کند که میان اعمال ناپسند منادیان دموکراسی با روح و حقیقت مردم‌سالا‌ری تمایز قائل شویم. همان‌گونه که باید میان حقیقت ناب اسلا‌م با رفتار برخی مدعیان دینداری که از نگاه قرآن هیچ نسبتی میان دیانت بی‌محتوای آنها با معنویت و یکتاپرستی واقعی وجود ندارد، تفاوت قائل شد.

محمدصادق جوادی‌حصار