مسوولیت اجتماعی بنگاه های اقتصادی

نوسانات شدید در بورس های جهانی و وضعیت ادامهء رکود اقتصادی باعث تشویش اذهان عمومی شده و پدیدهء بیکاری جامعه را نگران کرده است وضعیت اقتصادی باعث آن شده که انتقادات شدیدی در سیستم اقتصادی مبتنی بر بازار و شرکت های چند ملیتی شکل بگیرد اذهان عمومی, بنگاه های اقتصادی و سرمایه داران را کسانی در نظر می گیرند که برای سود بیش تر به ضرر مصرف کننده و جامعه عمل می کنند

مرکز ترویج مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها با همکاری دفتر سازمان ملل متحد نخستین کارگاه آموزشی خود را برای خبرنگاران و اصحاب مطبوعات و رسانه‌های کشور روز سه‌شنبه ۱۳ آذرماه برگزار کرد.

محمدرضا بهزادیان نخستین سخنران افتتاحیهء این سمینار بود. بهزادیان سخنرانی خود را با عنوان مسوولیت‌های اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی ارایه کرد.

بهزادیان نخست با معرفی «مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها موضوعی است تازه اما قدیمی»، به مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها در مفهوم نوین و ایجاد تشکل برای مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها پرداخت.

آنچه می‌خوانید دیدگاه این سخنران است که کوشید مشخص کند آیا مسوولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی یک فرصت است، یک واقعیت است، یا یک حرف؟ همچنین به این پرسش پاسخ داد که «بحث مسوولیت اجتماعی چرا اکنون» باید مورد توجه قرار گیرد.

در سال‌های اولیهء قرن بیست‌ویکم ما شاهد حوادث، نوسانات شدید سیاسی و اقتصادی در عرصهء جهان و ایران بوده‌ایم.

نوسانات شدید در بورس‌های جهانی و وضعیت ادامهء رکود اقتصادی باعث تشویش اذهان عمومی شده و پدیدهء بیکاری جامعه را نگران کرده است.وضعیت اقتصادی باعث آن شده که انتقادات شدیدی در سیستم اقتصادی مبتنی بر بازار و شرکت‌های چند ملیتی شکل بگیرد. اذهان عمومی، بنگاه‌های اقتصادی و سرمایه‌داران را کسانی در نظر می‌گیرند که برای سود بیش‌تر به ضرر مصرف‌کننده و جامعه عمل می‌کنند. در زمان اخیر به طور فزاینده‌ای مردم از بنگاه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاران آن‌ها انتظار دارند در مورد موضوعاتی مانند محیط‌زیست و شرایط بهبود اجتماعی فعال شوند. اکنون نه فقط تشکل‌ها و نهادهای مدنی و همچنین سازمان‌های بین‌المللی از بنگاه‌های اقتصادی انتظار پذیرش مسوولیت اجتماعی بیش‌تر را دارند بلکه قسمت عظیمی از مردم نیز در این امر متوقع شده‌اند و خواستار تصویب قوانین و تشدید کنترل بنگاه‌های اقتصادی هستند.

مردم خواستار شفاف‌سازی فعالیت بنگاه‌های اقتصادی هستند سلب اعتماد عمومی به سرمایه‌گذاران و بنگاه‌های اقتصادی می‌تواند نتایج منفی برای رشد و توسعهء پایدار جامعه داشته باشد و باعث بحران سیستم اقتصادی شود.

مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها (Corporat Social Responsibility) که به اختصار CSR نامیده می‌شود موضوع داغ در سال‌های اخیر در سطح جهان بوده است. سازمان‌های جهانی جامعهء اروپایی به ویژه سازمان ملل در این زمینه فعالانه فعالیت کرده‌اند.

امیدوار هستیم در ایران این بحث از سوی روشنفکران و دانشگاهیان کشور از طریق همایش‌های شبیه این همایش وارد عرصهء‌اقتصادی و بنگاه‌های اجتماعی شود.

● مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها موضوعی است تازه ولی قدیمی

مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها فلسفهء نوینی نیست بسیاری از صاحبان سرمایه و بنگاه‌های اقتصادی از دیرباز در مسوولیت‌های اجتماعی پیشگام بوده‌اند. در ایران این نوع فعالیت‌های اجتماعی در دو زمینه نمود داشته است:

۱) مشارکت و نقش پدر

بسیاری از صاحبان بنگاه‌های اقتصادی متوجه کارکنان خود بوده‌اند و کارکنان نیز این صاحبان سرمایه را در نقش پدر می‌دیده‌اند. کمک در زمان بیماری، ازدواج، تهیهء مسکن و نظایر آن از این گونه فعالیت‌ها بوده است که با توجه به فقدان یک نظام درست تامین اجتماعی نقش مهمی را ایفا می‌کرده‌اند. این نوع رابطه منتج از اخلاقیات و باور دینی بوده است.

۲) وقف و مساعدت‌های اجتماعی

در کنار نقش پدرسالاری صاحبان سرمایه آن‌ها براساس باور و اعتقادات اخلاقی و دینی در جامعه نه تنها در زمان حیات خود به ساخت حمام، مدرسه، بیمارستان و نظایر آن مبادرت کرده‌اند بلکه با وقف کردن سرمایه و دارایی خود حتی پس از مرگ خود مسوولیت‌های اجتماعی خود را نسبت به نسل‌های بعدی به انجام رسانیده‌اند.

● مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها در مفهوم نوین

مسوولیت‌پذیری و مسوولیت‌شرکت‌ها یا سازمان‌ها در جامعه امروزه مفهومی وسیع‌تر از فعالیت‌های گذشته دارد و به طور اعم به مجموعهء فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که صاحبان سرمایه و بنگاه‌های اقتصادی به صورت داوطلبانه به عنوان یک عضو موثر و مفید درجامعه انجام می‌دهند.

مسوولیت اجتماعی در مفهوم نوین را می‌توان به اشکال زیر تعریف کرد:

۱) برنامه و ابزاری است برای گفتمان... بخش اقتصاد، سیاست و جامعه با هدف ایجاد ارتقای اعتماد عمومی به سرمایه‌گذاران و بنگاه‌های اقتصادی آنان

۲‌)‌ مسوولیت اجتماعی روشی است در مدیریت اقتصادی برای توانمند کردن بنگاه و ایجاد رشد و توسعهء پایدار در سه بعد اقتصاد، محیط‌زیست و اجتماع

۳) مسوولیت اجتماعی ایجاد فرصت برای بنگاه‌های اقتصادی است که مطالبی که برای آن‌ها از درجهء اهمیت زیادی برخوردار است را در جامعه مطرح کنند.

۴) مسوولیت اجتماعی باعث ایجاد باور در بنگاه‌ها می‌شود که خود را عضوی مسوول در جامعه بدانند.

۵) مسوولیت اجتماعی جا انداختن این مبحث در اقتصاد سیاسی برای ایجاد یک بازار جهانی است.

۶) مسوولیت اجتماعی به مفهوم ارتباطی پویا و پایدار بین بخش‌های اقتصادی و سیاسی و جامعه است.

امروزه بنگاه‌های اقتصادی و صاحبان سرمایه و سهام هر چه بیش‌تر به اهمیت مسوولیت اجتماعی خود پی می‌برند اما باید در نظر داشت این امر به مفهوم این نیست که مسوولیت‌های نهادهای مدنی، تشکل‌ها، سیاستمداران و دولت باید به بنگاه‌های اقتصادی منتقل شود. سازمان‌های جهانی سه قوه، نهادهای مدنی، نظارت مردمی همه و همه باید همچنان در جهت ارتقای مردم‌سالاری با رعایت حقوق انسانی، برای توسعه و رشد و ارتقای استانداردهای زندگی و رفاه عمومی کوشا باشند.

● ایجاد تشکل مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران

برای تعمیم و نهادینه کردن مفهوم مسوولیت اجتماعی در نزد صاحبان سرمایه و بنگاه‌های اقتصادی باید تشکل‌های ذی‌ربط شکل بگیرد. در ایران قبل از انقلاب عدم اعتماد عمومی به صاحبان سرمایه باعث فروپاشی بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی شد اکنون باید در زمینهء ارتقا و جایگاه صاحبان سرمایه و بنگاه‌های اقتصادی در ایران از طریق تشکل‌ها فعال شد. در باور بسیاری از مردم و صاحبان منصب هنوز دیدگاه نشات گرفته از قبل نسبت به صاحبان سرمایه و سرمایه‌گذاران وجود دارد. این تشکل‌ها باید در ایجاد احساس اعتماد کوشا شوند. بر این اساس پیشنهاد ما،در میان مدت این است که ابزار مسوولیت اجتماعی با شرایط زیر به اجرا درآید.

مسوولیت اجتماعی باید داوطلبانه باشد و هر بنگاه اقتصادی در جهت‌دهی آن کوشا بوده و خود مدیریت آن را به عهده بگیرد و از کنترل خارجی و بیرونی بنگاه باید اجتناب کرد.

برای موفقیت این برنامه مسوولیت اجتماعی باید طرح مذکور از درون بنگاه‌ها شکل گرفته و به بیرون ارایه شود. همهء بنگاه‌ها باید براساس توانایی‌ها و شرایط ویژهء خود اقدام به برنامه‌ریزی در زمینه مسوولیت اجتماعی کنند.

مسوولیت‌پذیری باید، به عنوان ابزاری قوی در جهت توانمند کردن و رقابتی کردن بنگاه‌های اقتصادی مد نظر قرار گرفته و از این طریق رابطهء برنده - برنده بین کارکنان - مشتریان - جامعه و دیگر ذی‌نفعان برقرار شود.

مسوولیت اجتماعی فرامرزی است و شامل فعالیت‌ها در سازمان ملل و سازمان جهانی کار می‌شود و باید از طریق نهادهای مدنی و انجمن‌ها در سراسر جهان توسعه یابد و این نهادها و انجمن‌ها همواره مورد نظارت و حمایت مجامع جهانی و بین‌المللی نظیر سازمان ملل متحد باشند نهادها، (NGO) ها و سازمان‌های غیردولتی در زمینهء نهادینه کردن مسوولیت‌های اجتماعی برای بنگاه‌های اقتصادی فعالیت‌های زیر را می‌توانند انجام دهند:

۱) یاری رساندن علمی و اجرایی، کاربردی برای تطبیق مدل مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها در بخش اقتصادی ایران و هموار کردن راه توسعه و پیشرفت آن

۲) اطلاع‌رسانی و انتشار و آموزش مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها

۳) گفتمان و رایزنی در بخش سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و رسانه‌ها.

۴) ایجاد یک تصور روشن و شفاف از مفهوم مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها

۵) برپایی کارگاه‌های آموزشی، اجرای دوره‌های مشابه و یاری رساندن در اجرا و ممیزی بنگاه‌های اقتصادی در زمینهء مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها.

۶) پیشنهاد می‌‌کنم که سالانه جایزهء ملی مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها از سوی نهادهای مدنی یا تشکل‌های غیردولتی با همکاری سازمان‌های بین‌المللی به یکی از بنگاه‌های فعال در این زمینه اختصاص یابد.

۷) نهادینه شدن مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها در ایران به دلیل شرایط ویژه و جلب اعتماد عمومی به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و همچنین نظارت و تعمیم این احساس مسوولیت در نزد سرمایه‌گذاران و بنگاه‌های اقتصادی می‌تواند باعث صلح پایدار اجتماعی در جامعهء ایران شود. از این رو تاکید می‌کنم اعتماد عمومی به بنگاه‌های اقتصادی، نهادهای مردمی و دولتی بزرگ‌ترین سرمایه است و اگر این اعتماد به هدر ‌رود جبران آن بسیار مشکل خواهد بود.

محمدرضا بهزادیان