تعطیلات وقت مناسبی برای بیمار شدن نیست

شاید این واقعیت که در ایام تعطیلات عمومی و روزهای آخر هفته, وقت مناسبی برای بیمار شدن نیست, کاملا حقیقت داشته باشد

شاید این واقعیت که در ایام تعطیلات عمومی و روزهای آخر هفته، وقت مناسبی برای بیمار شدن نیست، کاملا حقیقت داشته باشد. بررسی‌های مختلف نشان داده‌اند در این ایام، نسبت کمتری از بیماران در بیمارستان‌ها پذیرش و بستری می‌شوند، تعداد کمتری نیز مرخص شده (که اغلب باعث رخداد بحرانی به نام «بحران تخت» در بیمارستان‌ها خواهد شد) و بسیاری از خدمات بیمارستانی در اختیار بیماران قرار ندارند، به‌طوری که سطح دسترسی به انواع مراقبت‌ها در حیطه خدمات پزشکی، به طور چشم‌گیری کمتر از روزهای عادی می‌باشند؛ هرچند که واضح است بروز بسیاری از مشکلات پزشکی و نیاز به مراقبت‌های سلامتی در بیماران، به روز هفته/ سال بستگی ندارد. در این میان، اگرچه بیمارستان‌ها تلاش می‌کنند تمام ظرفیت و منابع خود را برای مراقبت از بیماران حفظ کرده و در ایام تعطیلات شرایط اضطراری را به بهترین نحو ممکن مدیریت نمایند، توانایی سیستم‌های خدماتی بیمارستان‌ها و افزایش تدابیر لازم، از چالش‌های جدی مراقبت‌های سلامتی در روزهای تعطیل به شمار می‌رود. اما به‌راستی واقعیت امر چیست و آیا واقعا پیامد بیماران در ایام تعطیلات با روزهای غیرتعطیل تفاوت دارد؟

به‌نظر می‌رسد عوامل مختلفی در این مهم دخیل‌اند. افراد شاغل در سیستم‌های بهداشتی و سلامت، در روزهای تعطیل رغبت چندانی به کار ندارند و اغلب کسانی در محل کار خود حاضر می‌شوند که رتبه پایین‌تری داشته و کم‌تجربه‌تر هستند (در مقایسه با همتایان خود که در روزهای غیرتعطیل در سر کار خود مشغول هستند). از سویی، ممکن است در این روزها افرادی که مشغول به کار هستند، مسوولیت همکاران خود را در مراقبت از بیماران نیز بر عهده بگیرند، حتی اگر چندان هم با وضعیت آنها آشنا نباشند. از طرفی، نظارت کمتری در روزهای تعطیل وجود دارد که نحوه کارکرد متصدیان امر را چندان موثر نمی‌سازد. از این‌رو، کاهش تعداد افرادی که در امر مراقبت‌های بالینی دخیل‌اند، باعث کمبود خدمات ارایه شده می‌شود و این می‌تواند نتایج مطالعات مختلف را که حاکی از افزایش مختصر، اما معنی‌دار مورتالیتی بیماران در ایام تعطیلات می‌باشد و تاثیر نابرابری‌های نیروی انسانی را در بروز مورتالیتی و موربیدیتی متعاقب در بیماران توجیه نمایند. در صورتی‌که اگر نحوه ارایه خدمات کارکنان بیمارستان‌ها، انجام بررسی‌های تشخیصی و روش‌های درمانی، به طور کامل و در همه زمان‌ها و ساعت‌ها در دسترس باشند، نباید پیامد بیماران در طول روزهای تعطیل و عادی با هم تفاوتی داشته باشند.

از سویی، در روزهای تعطیل، استفاده از منابع به طور معنی‌داری افزایش می‌یابد که خود به کاهش دسترسی به خدمات و افزایش هزینه‌ها منجر خواهد شد. همچنین اطلاعات حاصل از مطالعات بالینی نشان می‌دهند عملکرد بیمارستان‌ها در روزهای تعطیل کمتر از روزهای دیگر موثر است. مرگ و میر نوزادانی که در روزهای تعطیل متولد می‌شوند، بیشتر از نوزادانی است که در دیگر روزهای هفته به دنیا می‌آیند. مدیریت و درمان انفارکتوس حاد میوکارد، سکته مغزی و مصرف بیش از حد داروها می‌تواند برای بیمارانی که در روزهای تعطیل در بیمارستان پذیرش می‌شوند، ناکارآمدتر باشد. همچنین تحلیل‌ها ثابت کرده‌اند طول‌مدت اقامت بیماران پذیرش شده در ایام تعطیل در بیمارستان‌ها در شرایط ثابت مانند سنکوپ، پنومونی و خون‌ریزی از دستگاه گوارش فوقانی، بیشتر از پذیرش در روزهای غیرتعطیل است و به دلیل تغییر و افزایش ساعت‌های کاری و خستگی زیاد در طول شیفت‌های طولانی یا انجام طبابت با وجود نداشتن تمرکز لازم، عملکرد پزشکان و پرستاران با اختلال همراه خواهد بود.

نکته قابل توجه اینکه اختلاف‌های موجود میان ایام تعطیل و غیرتعطیل، تقریبا در تمامی کشورها و بیمارستان‌ها (آموزشی و غیرآموزشی) وجود دارند و شاید تنها وجه تمایز موجود، تفاوت در آمار و ارقام آنها باشد. تمامی این عوامل و بسیاری مسایل دیگر، می‌توانند تاثیر تعطیلات را در نوسان‌های مرگ و میر بیماران میان روزهای تعطیل و غیرتعطیل توضیح دهند.

● پژوهش‌های قبلی چه می‌گویند؟

از آنجا که «پدیده تعطیلات» تاثیر عمیق و مهمی بر ارزیابی کیفیت خدمات بهداشتی ـ مراقبتی نظام سلامت هر کشوری دارد و می‌تواند به طور قابل‌توجهی پیامد نهایی بیماران را تغییر دهد، مطالعات چندی در کشورهای مختلف انجام شده که عواقب کاهش نیروی کار و خدمات را در بیمارستان‌ها در روزهای غیرکاری مورد نقدوبررسی قرار داده‌اند.

یک مطالعه در انگلستان نشان داد پذیرش بیماران در واحد مراقبت‌های ویژه (ICU) بخش جراحی در تعطیلات آخر هفته، با افزایش میزان مورتالیتی بیمارستانی مرتبط بود؛ هرچند این اختلاف در پذیرش‌های ICU داخلی دیده نشد.

در مطالعه‌ دیگری که با بررسی زمان پذیرش ۸ هزار و ۱۵ فرد مبتلا به ترومای شدید انجام شد، دیده شد میزان خام مرگ و میر بیمارانی که در طول شب بستری شده بودند، نسبت به افرادی که در روز به خدمات مراقبتی دسترسی داشتند، به طور معنی‌داری بیشتر است. این مطالعه در نهایت نتیجه‌گیری می‌کند که این اختلاف‌ها، به شدت بیشتر بیماری در بیمارانی که در روزهای آخر هفته پذیرش می‌شوند، بستگی ندارد و درواقع، کمبودهای موجود در نحوه مراقبت‌ها در زمان‌های معمول غیرکاری هستند که به این تفاوت‌ها دامن می‌زنند.

مطالعه‌ای که در سال ۲۰۰۳ موارد مرگ را پس از پذیرش در بخش اورژانس بررسی کرد، نشان داد افرادی که در ساعت‌های غیرکاری بستری شده‌اند، دیرتر به وسیله پزشک ویزیت شده و با تاخیر عمده‌ای در شروع بررسی‌های تشخیصی و درمانی مواجه بوده‌اند.

این اختلاف‌ها در شرایط اورژانسی بیشتر نمود پیدا می‌کنند و میزان مرگ و میر را بالاتر می‌برند، خصوصا در بیمارانی که به مراقبت‌های ضروری بیشتر نیاز دارند.

Bendavid و همکاران با بررسی حدود ۵ میلیون پذیرش بیمارستانی در ۳ ایالت آمریکا، افزایش مختصر، اما معنی‌داری را در میزان انواع عوارض جراحی مانند خون‌ریزی، مرگ و میر نوزادان تازه‌متولد شده و بیماران باردار یافت که همگی حاکی از رعایت نکردن شاخص‌های ایمنی بیمار بودند. همچنین میزان خطر در بیمارانی که تحت جراحی عروق قرار گرفتند، ۴۶ درصد بیشتر بود و خطر عوارض مربوط به جراحی سزارین، ۳۶ درصد بالاتر گزارش شد. این آمار نشان می‌دهند جراحی‌هایی که به تخصص بالاتر و مراقبت‌های پیچیده‌تر پزشکی نیاز دارند، بیشتر تحت تاثیر «پدیده تعطیلات» قرار می‌گیرند.

● چه باید کرد؟

با توجه به تمامی موارد فوق، به نظر می‌رسد ارایه راهکارهای اساسی و کارآمد و انجام موثر آنها با توجه به شرایط خاص هر منطقه، به منظور کاهش مورتالیتی و موربیدیتی بیماران طی ایام تعطیلات الزامی باشد. این دستورالعمل‌های بالینی که بر اساس اطلاعات مبتنی بر ارزیابی نظام‌مند از بهترین شواهد موجود تهیه می‌شوند، برای پرداختن به جنبه‌های خاص مراقبت از بیمار ارایه شده و یکی از امیدوارکننده‌ترین و موثرترین پیشرفت‌ها برای ارتقا و بهبود کیفیت مراقبت از بیماران محسوب می‌شوند.

تأسیس «واحد پذیرش بحران» در بیمارستان‌هایی که سالانه تعداد پذیرش بالایی دارند، می‌تواند یکی از این راهکارها باشد. برای کارآمد بودن این بخش‌ها، باید خدمات آنها به صورت کامل و مناسب، در تمامی ساعت‌های شبانه‌روز و در ۷ روز هفته / ۳۶۵ روز سال در دسترس باشند. این منابع و امکانات شامل تعداد کارکنان کافی و دسترسی فوری به ابزارهای تشخصی و درمانی، خصوصا درمان‌های روان‌پزشکی و شغلی هستند. برنامه‌های این واحدها نباید هیچ تفاوتی با دیگر روزهای هفته/ سال غیرتعطیل داشته و نسبت پزشکان و پرستاران ارشد حاضر در محل، همیشه در بهترین وضعیت ممکن قرار داشته باشد.

باید توجه داشت برای بهبود خدمات مراقبتی در طول تعطیلات و مقابله با محدودیت‌های نیروی انسانی، لازم است تحریک و تشویق کارکنان به بهترین نحو ممکن انجام شود و برای رسیدن به حداکثر کیفیت، کارایی و بهره‌وری، بدون زوال بیشتر در اثربخشی خدمات، مطابقت پویا میان منابع انسانی و نیازهای مراقبت‌های بهداشتی بیمارستانی داده شود.

نویسنده: دکتر شادی کلاهدوزان