برزیل ایستگاه تازه دیپلماسی تهران

روابط ایران و امریکای لاتین را می توان در قالب سه دوره مشخص مورد تأمل قرار داد دوره ای که این منطقه در حاشیه سیاست خارجی تهران قرار داشت و دیپلماسی ایران به دلیل تمرکز روی حوزه اروپا یا خاورمیانه, برای همکاری با کشورهای این منطقه اولویت چندانی قائل نبود

روابط ایران و امریکای لاتین را می توان در قالب سه دوره مشخص مورد تأمل قرار داد: دوره‌ای که این منطقه در حاشیه سیاست خارجی تهران قرار داشت و دیپلماسی ایران به دلیل تمرکز روی حوزه اروپا یا خاورمیانه، برای همکاری با کشورهای این منطقه اولویت چندانی قائل نبود. دوره‌ای که تهران پس از شکست نظام‌های نئولیبرال برای نزدیکی به حکومت‌های نوظهور و انقلابی این حوزه علاقه نشان می‌دهد (سال‌های ۸۴ تا ۸۷) و مرحله سوم که به نظر می‌آید از سال ۲۰۰۹ آغاز شده است، دوره‌ای که رهبران نظام‌های چپگرای امریکای لاتین درکی عمیق و استوار از موقعیت ایران و ظرفیت‌های همکاری یکدیگر به دست آورده‌اند. برزیل را باید ایستگاه اصلی در دوران تثبیت روابط تهران با پایتخت‌های امریکای لاتین به حساب آورد و سفر کنونی احمدی نژاد مبدأ این دوران به حساب می‌آید.

از همین روست که در آستانه دیدار هیأت بلندپایه ایران از امریکای لاتین محور سرمقاله‌های اغلب رسانه‌های غربی این بود : تهران به شریک پایدار کشورهای اقمار ایالات متحده تبدیل شده است.

با قراردادهای مهمی که قرار است در این چند روز امضا شود باید گفت دوستی تهران با کشورهای این منطقه روند برگشت ناپذیری یافته است. برزیلی‌ها از دورنمای ۱۰ میلیارددلاری سخن می‌گویند و هوگو چاوز رئیس جمهور ونزوئلا که از منتقدان شدید سیاست امریکا است گفته است احتمالاً قرارداد چندین میلیارد دلاری انرژی سال ۲۰۱۲ را با ایران امضا خواهد کرد.

اما نکته حائز اهمیت این است که کشورهای امریکای لاتین خط تازه‌ای را برای همکاری‌های سیاسی با تهران گشوده‌اند. چاوز تأکید دارد باب مراوده در حوزه‌های راهبردی و نظامی را نیز بازکند. در همه مناقشاتی که طی سال اخیر میان تهران با طرف‌های غربی بروز کرده بویژه قضیه هسته‌ای، برزیل، ونزوئلا ودیگر کشورهای امریکای لاتین کنار تهران ایستاده‌اند.

کارلوس مالامود، محقق امریکای لاتین در مؤسسه اسپانیا می‌گوید که منطق حاکم بر این روابط این است که دشمن دشمن من دوست من است. در شکل گیری این حلقه اتحاد کاراکاس بیشترین نقش را داشته است. هوگو چاوز، رئیس جمهوری ونزوئلا به گفته مالامود به عنوان راهگشا برای دیگر کشورهای منطقه که در حوزه وی هستند، عمل کرده است. بدون ونزوئلا، چنین روابط محکمی با ایران امکان پذیر نبود. نقش‌های دفاعی ونزوئلا از تهران بیش از همه امریکا را نگران کرده است - این دو کشور دو تولید کننده اصلی نفت در جهان هستند- حتی در زمان ریاست جمهوری چاوز مسیر هوایی تجاری میان کاراکاس و تهران گشوده شد.

چاوز چنین نقشی را در رابطه با حضور چین وروسیه نیز ایفا کرده است. مسیر بولیواری که توسط چاوز گشوده شد، به حریفان امریکا اجازه داد که طی دو سال از برنامه‌های تغییر روابط اقتصادی و تجاری و سیاسی امریکای لاتین با غرب حمایت کند، چینی‌ها میلیاردها دلار در میدان‌های نفتی این منطقه سرمایه‌گذاری کنند و روس‌ها نیز قرارداد سی میلیارددلاری در زمینه‌های تجاری و تسلیحاتی ببندند.

بعد از بحران اقتصادی غرب آهنگ همکاری امریکای لاتین با چین وکشورهای جنوب سرعت بیشتری گرفت. رهبران امریکای لاتین به صراحت این بحران را فرصتی برای احیای نقش بین المللی خویش می بینند، این تفکری است که احمدی نژاد و لولا داسیلوا بر آن پای فشردند.

برزیل نیز مانند ایران با وجود بحران مالی جهانی، کمتر از این بحران آسیب دید و به همین دلیل لولا این سخن ایرانی‌ها را تکرار می کند که تاوان بحران اقتصادی را باید خود امریکا و اروپا بپردازند. برزیل نیز همانند ونزوئلا اکنون خواهان آن است که تهران باب همکاری تازه در سازمان‌های بین المللی با امریکای لاتین را بگشاید تا جبهه جنوب با قدرت بیشتری در برابر زیاده خواهی غرب ظاهر شود. برزیل همچنین به دلیل جایگاه سیاسی بالای خود در منطقه خواستار عضویت دائم در شورای امنیت است.

با این وصف رابطه با برزیل و سفر دکتر احمدی‌نژاد به این کشور از ۲منظر دارای اهمیت فوق‌العاده است. غربی‌ها که یک دسته بندی خاص از نظام‌های امریکای لاتین دارند تاکنون مدعی بودند که ایران فقط توانسته با کشورهای چپ جدید در امریکای لاتین یعنی ونزوئلا، بولیوی و اکوادور روابط حسنه‌ای برقرار کند، اما حال این روابط حسنه چپ‌های میانه در این منطقه همچون برزیل را نیز در برگرفته و از این نظر موفقیت بزرگی برای دیپلماسی ایران محسوب می‌شود. نکته دیگری که باز طرف‌های غربی مدعی آن بودند این که تهران هنوز نتوانسته در قلمرو کشورهای ثروتمند این منطقه گام نهد .آنها به طور مشخص در این باره انگشت تأکید روی برزیل می نهادند، کشوری که اکنون در گروه ۲۰ اقتصاد نیرومند ایستاده است، اما قراردادهای سفر احمدی نژاد به این ذهنیت نیز پایان داد. به لحاظ اقتصادی وجود منابع بسیار غنی در برزیل زمینه بسیار مناسبی برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک فراهم کرده است. رهبران برزیل تأکید کرده اند کالاهای ایرانی نسبت به کالاهای مشابه امریکایی و اروپایی ارزانتر و اقبال مردم امریکای لاتین به آنها بیشتر است. با طرحی که لولا داده برزیل از این پس، بازار بسیار خوبی برای کالاهای ایرانی خواهد بود.