ضعف مدیریت گناه پزشکان نیست

اعتماد جامعه به پزشکان کمرنگ شده است

در سراسر دنیا پزشکان به عنوان یکی از مقدس‌ترین اقشار جامعه شناخته می‌شوند و لزوم وجود آنها غیرقابل انکار است. پزشکان در جوامع دو نقش بسیار مهم ایفا می‌کنند: نقش اول و ابتدایی آنها حفظ و ارتقای سلامت و بهداشت جامعه است. پزشکان با توصیه‌هایی که در سطوح مختلف جامعه انجام می‌دهند در این راستا ایفای نقش می‌کنند. نقش دوم آنان این است که در صورتی که فردی از اعضای جامعه بیمار شود، به درمان او به هر نحوی که امکان‌پذیر باشد، می‌پردازند...

اکثر پزشکان در هر دوی این نقش‌ها ایثارگر هستند و کمتر جنبه‌های مادی و مقام‌های دنیوی برای آنها مهم است.وقتی پزشک لباس مقدس و سفید پزشکی را بر تن می‌کند، اصل هدفش نجات جان بیمار است و در صورتی که بتوانند تمام تلاش‌شان را می‌کنند که این هدف‌شان به انجام برسد. نکته‌ای که باید در مورد قداست پزشکی خدمت‌تان عرض کنم این است که این قداست مربوط به عصر حاضر نیست و اگر به هزار سال پیش یا ۲۵۰۰ سال پیش نیز برگردیم، می‌بینیم که پزشکان در آن جوامع هم از احترام و قداست خاصی برخوردار بوده‌اند. در بعد مکان و فرهنگ نیز این امر یک موضوع همگانی است. در تمامی جوامع شرقی و جوامع غربی، جوامع خداپرست و کافر هم این رویکرد و اعتقاد به تقدس حرفه پزشکی وجود دارد.

● گناه یک نفر را به حساب همه ننویسید

بحثی که امروزه خیلی در جامعه و رسانه‌ها به آن پرداخته می‌شود، مادی‌گرایی و توجه زیاد برخی از پزشکان به مادیات است. حال آنکه از بین ده‌ها هزار پزشکی که در جامعه خدمت می‌کنند، کمتر از ۴ تا ۵ درصد آنان درآمدهای بسیار کلان دارند. البته در مورد درآمدهای کلان این گروه از پزشکان هم باید توجه کنیم که بخشی از درآمد آنان به خاطر نوع کاری است که انجام می‌دهند و درآمد بالایی را هم برای آنان به دنبال خواهد داشت. هر چند که پردرآمدترین پزشک، درآمدش از یک بازرگان و تاجر به مراتب کمتر است. ضمن آنکه پزشکان پردرآمد جامعه میزان ساعت کاری بسیار زیادی را صرف کار خود می‌کنند، جوری که تمام ساعات شبانه‌روز خود را وقف کار می‌کنند.

در مجموع بنده معتقدم که در جامعه پزشکی مانند هر صنف دیگری، تعدادی افراد سودجو هم وجود دارند که جامعه پزشکی را بدنام می‌کنند. بدیهی است که تعدادی از شاغلان حرفه پزشکی، اصول حرفه‌ای‌گری را رعایت نمی‌کنند و بیشتر به تجارت در این عرصه می‌پردازند.

خوشبختانه تعداد آنان زیاد نیست، ولی در میان قشر عظیم و پاک پزشکان، عملکرد این گروه به سرعت عیان می‌شود و مورد توجه عموم قرار می‌گیرد. آن عده‌ای که جامعه پزشکی را بدنام کرده‌اند، تقریبا شناخته شده هستند و احساس آنها با پزشکانی که برای بیماران خود ایثار می‌کنند، متفاوت است. نکته‌ای که در مورد شغل پزشکی وجود دارد و در مورد شاغل دیگر کمتر وجود دارد این است که پزشک بد هم به نوعی خود را در اختیار جامعه قرار داده است. طی دوران جنگ تحمیلی تنها شغلی که مجبور بودند در جبهه‌ها شرکت کنند، پزشکان بودند، در حالی که برای یک حقوق‌دان، یک مهندس یا یک معمار این اجبار وجود نداشت، اما پزشکان فداکار ایرانی حداقل یک ماه در جبهه‌ها حضور پیدا کردند و تعداد زیادی از پزشکان بسیار بیش از این مدت در جبهه‌ها حضور یافتند و حتی تعداد زیادی از پزشکان ما هم در این عرصه به شهادت رسیدند.

نکته دیگری که خاص حرفه‌ پزشکی است، این است که ایثارگری پزشکان در تمامی لحظات زندگی آنان تداوم دارد. به عنوان مثال در روزهای تعطیل، در میان مجالس مهمانی و غیره پزشک در صورتی که بیمارش به او نیاز داشته باشد، بی‌چون و چرا خود را در اختیار مریض قرار می‌دهد، اما متاسفانه کمتر این موارد را می‌بینند و توسط رسانه‌ها هم به آن پرداخته نمی‌شود. پس اگر گروهی از پزشکان به واسطه تلاش خود درآمدهای زیادی کسب کنند، یک بخش از آن که از راه قانونی کسب شده باشد به واسطه تلاش و زحمت خود آنان کسب شده است، اما ممکن است که ۱۵۰ تا ۲۰۰ پزشک هم وجود داشته باشند که در این بین کارهای غیرحرفه‌ای انجام دهند.

برای روشن شدن این قضیه، داستانی را خدمت‌تان نقل می‌کنم و آن این است که می‌گویند که به آیت‌الله حایری یزدی گفتند که فلان آخوند دزدی کرده است. نظر شما در این رابطه چیست؟ و ایشان پاسخ دادند که «او دزدی بوده است که لباس آخوندی بر تن کرده است.» جواب من به این مساله چنین است.اگر پزشکی را دیدید که خلاف می‌کند، در واقع خلافکاری است که لباس پزشکی برتن کرده است نه پزشکی که خلافکار بوده است. به جرات می‌توانم بگویم که طی ۵۰ تا ۶۰ سالی که در این رشته تدریس کرده‌ام، به ندرت پزشکان خلافکار دیده‌ام. ضمن آنکه در هر قشری از جامعه خلافکار وجود دارد و پزشکی هم از این امر جدا نیست و این مقدار خطا را می‌شود از جامعه عظیم‌ پزشکان انتظار داشت.

● اعتماد مردم به پزشکان

اعتماد مردم به پزشکان بر دو پایه قرار دارد: یکی درستکاری پزشکان و دیگری احتیاج بیماران. احتیاج بیمار، او را مجبور می‌کند که به یک پزشک اعتماد کند و از طرف دیگر درستکاری پزشکان باعث می‌شود که این اعتماد شکل بگیرد. این اعتماد باعث شده تا پزشک به عنوان پلی بین خانواده‌ها و مسایل اجتماعی آنان نقش ایفا کنند. البته این نقش در گذشته‌ها پررنگ‌تر بوده است.

در گذشته پزشکان به عنوان معتمد مردم شناخته می‌شد و مردم حتی وصیت‌نامه خود را با پزشک مطرح می‌کردند. به هر حال آنچه که مهم است، اعتماد جامعه به پزشکان است. اگر جامعه اعتمادش را به پزشکان از دست بدهد، خیلی خطرناک است. اگر بیماران با شبهه و شک به دکتر مراجعه کنند، همین شبهه و شک ممکن است در معالجه آنان اثرگذار باشد. به اعتقاد من پزشکان باید این اعتماد را حفظ کنند. متاسفانه در عصر حاضر اعتماد جامعه به پزشکان کمتر از گذشته شده است. بخشی از این موضوع به خاطر دخالت رسانه‌های عمومی و افراد ناصالحی است که ندانسته به این ارتباط بسیار مهم انسانی حمله می‌‌کنند.

فیلم‌هایی که در صدا و سیما ساخته می‌شود و شوخی‌هایی که صورت می‌گیرد، درست است که از یک جنبه‌ بحث طنز و شوخی دارد، اما از جنبه دیگر اعتماد مردم به پزشکان را کم می‌کند. به نظر من آنچه باید از سوی رسانه‌های عمومی و تریبون‌هایی که خواننده و شنونده دارند صورت بگیرد، این است که رابطه ظریف پزشک و بیمار را متزلزل نکنند و احیانا گناه یک نفر را به حساب همه پزشکان نگذارند.

● برای پول‌دار شدن به پزشکی نیایید

این باور در بین عوام جامعه وجود دارد که صاحبان حرف پزشکی افراد متمولی خواهند شد، اما خواص گروه پزشکی کمتر به این امر معتقدند. بسیاری از پزشکان هستند که درآمد به مراتب کمتری از کارمندان بیمارستان، راننده‌ها، باغبانان و... دارند. بیشتر پزشکانی که به حرفه پزشکی می‌آیند، برای نفس پزشکی و شرافت و قداست این حرفه است که وارد این عرصه می‌شوند. پزشکان خود را خدمت‌گزار جامعه می‌‌دانند.

پزشکی تنها رشته‌ای است که بدون وابستگی به دولت، می‌تواند به افراد جامعه خدمت ‌کند و اگر دولت با پزشکان کار نداشته باشد، این مردم هستند که به سراغ پزشکان می‌روند. لذا عزت و مقامی که این شغل دارد مردم را جذب پزشکان می‌کند و من امیدوارم جوانان با این رویکرد برای خدمت به مردم پا به رشته پزشکی بگذارند.

● انتظارات جامعه از پزشکان

شاید ریشه حساسیت مردم و جامعه نسبت به اشتباهات و اشکالات گروه پزشکی، سطح و نوع انتظارات آنان از پزشکان باشد. به نظر من، پزشکان باید انتظارات جامعه را برآورده کنند. پزشک نه به خاطر مال و مقام، بلکه به دلیل خدمتی که بر عهده‌اش گذاشته شده است، باید انجام وظیفه کند. پزشکان کنونی با توجه به امکانات گسترده‌تری که نسبت به گذشتگان خود دارند، می‌توانند بیشتر به بیماران خود خدمت کنند، لذا باید قدردان این امکانات باشند و از آنها به بهترین نحو و با کمترین هزینه برای بیمار استفاده کنند. خوشبختانه بسیاری از پزشکان ما در این خط قرار دارند.

● ضعف مدیریت، گناه پزشکان نیست

امروزه بهداشت و درمان دارای سه ضلع است: مردم، پزشکان و دستگاه‌های مسوول. خدمات پزشکی گران شده‌اند. اقدامات تشخیصی و درمانی پیشرفته امروزی هزینه‌‌بر هستند. بیمار توان مالی پرداخت آنها را ندارد. طبیب هم که نمی‌تواند از جیب خود هزینه آنها را بپردازد، لذا در این جا ضعف حکومت مشخص می‌شود، چرا که دو وظیفه مهم حکومت، ایجاد سلامت و امنیت یا همان صحبت و امان است. ایجاد صحت برای مردم وظیفه حکومت است، اما متاسفانه دراین رابطه کم لطفی‌هایی وجود دارد و به اندازه کافی در این زمینه سرمایه‌گذاری نمی‌شود. پس این ضعف را مردم باید بدانند که نه تقصیر بیماران است و نه تقصیر پزشکان. وظیفه نهادهای مسوول است که با برنامه‌ریزی درست امکان برخورداری بهتر مردم از خدمات پزشکی را مهیا نمایند. امروزه در رسانه‌ها بیش از اندازه به مساله حق ویزیت‌ها و تعرفه‌ها پرداخته می‌شود، در حالی این که این تنها بخشی از هزینه‌های مردم است، در حالی که هزینه داروها، عکسبرداری‌های تشخیصی، تخت رزر و... که بخش زیادی از هزینه‌های سلامت را شامل می‌شوند را مورد توجه قرار نمی‌دهند، لذا دولت باید با سرمایه‌گذاری درست با ایجاد تخت‌های فراوان و موردنیاز و... نسبت به وظیفه اصلی خود در قبال سلامت مردم عمل کند. رسانه‌ها هم باید این ضعف را به شکل صحیح بارز سازند تا متولیان امر به اصلاح آن بپردازند.

● توصیه به همکاران

توصیه من به همکارانم این است که مواظب باشند که به خدمت شایسته وخداپسندانه‌شان مسایل مادی و چشم و هم‌چشمی‌ها وارد نشود. یکی از نکات مهمی که در پزشکی باید به آن توجه شود، همکاری پزشکان با یکدیگر است. پزشکان باید جوری ترکیب این خانواده را محکم نگه دارند که خدای ناکرده به خاطر این مساله‌ها به بیمار و آبروی حرفه‌ای آنان صدمه‌ای وارد نشود. پزشکان سعی کنند به یک شکلی حق مردم را از دولت بگیرند و تلاش کنند که مخارج درمان به جای آنکه از کیسه بیمار برود، از منابع عمومی تامین شود، چرا که روز به روز هزینه‌های درمان زیادتر می‌شود و به تبع آن میزان عدم رضایت بیشتر می‌شود.

● توصیه به همکاران جوان

اول از همه آنکه صبور باشند. الگویی که در ذهن خود دارند، متناسب با شغلی باشد که انتخاب کرده‌اند. شغلی که سرشار از ایثارگری است. متاسفانه در عصر حاضر کمتر به دانشجویان فلسفه پزشکی را آموزش می‌دهیم. در فلسفه پزشکی باید به دانشجویان بیاموزیم که فقط و فقط خدمت وظیفه آنان است. پزشکان جوان ما ضمن آنکه باید اشکالات علمی خود را برطرف کنند، باید تلاش کنند که به بهترین وجه، در این خدمت‌گزاری پرچم خوش‌رنگ پزشکی را در اهتراز داشته باشند. مانع از آن شوند که اعمال غیرحرفه‌ای به حرفه آنان صدمه بزند. بیشترین تلاش آنان باید برای حفظ ارتباط خوب بیمار و جامعه با پزشکان باشد. به یاد داشته باشند که در جامعه پزشکی خطای یک نفر به سرعت مورد توجه عموم و همکاران قرار خواهد گرفت و لذا تا آنجا که می‌توانند حرفه خود را پاک نگه دارند.

دکتر مسلم بهادری

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران