افزاینده ها و كاهنده های خشونت

بسیاری بر این عقیده اند كه بی عدالتی و خشونت بسیار به هم وابسته اند اما درصد افرادی كه فقر و خشونت را با هم مرتبط می دانند, كمتر است

● عوامل خطر ایجاد كننده خشونت، بسیار متنوع است. این عوامل گاهی به تنهایی و گاهی همراه با هم عمل می‌كنند.

▪ بسیاری بر این عقیده‌اند كه بی‌عدالتی و خشونت بسیار به هم وابسته‌اند اما درصد افرادی كه فقر و خشونت را با هم مرتبط می‌دانند، كمتر است. در واقع، این‌گونه نیست كه فقرا به طور ذاتی خشن‌تر از سایر مردم باشند اما نمی‌توان منكر آن شد كه آنها بیش از دیگران از بی‌عدالتی در رنجند و نداشتن قدرت و اختیار، ترس، ناامنی، ناامیدی و افسردگی در آنها بیشتر است كه همه این عوامل، در افزایش خشونت در بین فقرا موثرند.

▪ همزمان با رشد بی‌رویه شهرنشینی، مشكلات اقتصادی مردم به طور چشم‌گیری افزایش می‌یابد. روستاییان مهاجری كه جذب شهرها می‌شوند، اغلب جوانانی هستند كه از امكانات لازم برای زندگی شهری - صنعتی برخوردار نیستند. شبكه‌های بهداشتی و خدمات شهری نیز پاسخ‌گوی نیازهای سلامت روحی روانی و جسمی این جوانان مهاجر نیست بنابراین خشونت خانگی و اجتماعی در بین حاشیه‌نشینان شهرها روبه افزایش است.

▪ خشونت رابطه مستقیمی با سوء مصرف مواد به ویژه مواد مخدر دارد. مصرف بیشتر مواد مخدر همزمان با فقر بیشتر ناشی از هزینه‌های تهیه این مواد برای مصرف‌كنندگان، چرخه معیوبی را پدید می‌آورد كه اغلب با خشونت عجین می‌شود. علاوه بر این، خشونت در بین گروه‌های قاچاق مواد مخدر نیز شایع است كه خود به افزایش خشونت در جوامع مبتلا به این معضل اجتماعی منتهی می‌شود.

▪ اسناد زیادی در زمینه نقش الكل در وقوع حوادث ترافیكی و جاده‌ای، خودكشی و قتل موجود است. در بسیاری از موارد خشونت، مصرف الكل به عنوان یك عامل زمینه‌ای مطرح است.

▪هنوز بحث درمورد نمایش تصاویر خشن در تلویزیون، سینما و اینترنت و تاثیر آن در افزایش موارد خشونت علیه خود و دیگران، به پایان مشخصی نرسیده است اما بسیاری معتقدند كه مشاهده چنین صحنه‌هایی در ترغیب افراد مستعد به اعمال خشونت‌بار، موثر است.

▪ درگیری محلی نیز بسیاری از زنان، كودكان و سالمندان را قربانی خشونت می‌سازد. در هر نوع درگیری، زنان و كودكان و سالمندان بدون آنكه مورد حمایت ویژه‌ای قرار گیرند، افراد مورد علاقه و خانه‌هایشان را از دست داده و با قحطی و كمبود مراقبت‌های بهداشتی و خدمات اجتماعی روبه‌رو می‌شوند.

▪ جنگ‌‌ها نیز به عنوان یكی از انواع مخرب خشونت، عواقب مستقیم و غیرمستقیم فراوانی را به بار می‌آورند و بسیاری از بی‌نظمی‌های اجتماعی، اقتصادی و موانع جدی ارتقای سلامت و توسعه اجتماعی را به آنها نسبت می‌دهند.

▪ رابطه بین خصوصیات ژنتیك افراد و تشویق به خشونت از سوی محیط نیز، رابطه حساسی است كه نیازمند بررسی بیشتر است. مشاهده رفتارهای تهاجمی بیشتر در دوره نوجوانی و رفتارهای غیرتهاجمی بیشتر در دوران سالمندی، منشایی فیزیولوژیك دارد..

● عوامل كاهنده خشونت نیز متعددند:

كودكان پرورش یافته در محیطی دوست داشتنی و پر از ارتباطات سالم، والدینی دوست داشتنی، مهربان و اجتماعی می‌شوند. برای رشد و تكامل كودكان درگیر در شرایط بغرنجی مانند جنگ و درگیری‌های محلی، حضور بزرگسالانی حامی و دلسوز ضروری است. یكی از عوامل موثر در پیشگیری از خشونت، میزان انعطاف‌پذیری افراد است. انعطاف‌پذیری به معنای ظرفیت یك كودك، فرد یا خانواده یا یك گروه برای مقاومت در برابر حوادث و بحران‌ها و نیز برای اقدامی منطقی مبتنی بر شخصیتی قوی و متكی به نفس است. روابط و تاثیرات متقابل و مثبت بین كودك و اطرافیان بزرگسال او، محیط حمایتی (خانوادگی و اجتماعی) و آموزش مثبت مبتنی بر تشویق و پایش موثر، از جمله عوامل موثر در افزایش انعطاف‌پذیری افراد است. آموزش روش‌های حل مسالمت‌آمیز درگیری‌ها نیز در كاهش خشونت موثر است. محیط فیزیكی نیز در كاهش خشونت موثر است. برای مثال جامعه‌ای كه در آن مصرف الكل، اسلحه گرم و موادمخدر كمتر است، خشونت كاهش می‌یابد.

برای شناخت تاثیر دقیق عوامل حمایتی و كاهنده خشونت، راهی طولانی در پیش است.

دکتر شهرام رفیعی فر