شکر و سپاس

«شکر» در لغت به معنای تصور نعمت در ذهن و اظهار آن در گفتار و کردار است.[۱] شکرگزاری با قلب، زبان و عمل، در روایات اسلامی نیز به همین معنی آمده است و امام صادق ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید: «مَنْ اَنعَمَ‌ اللهُ علَیهِ بنِعمهٍ فَعَرَفها بِقلبِهِ فَقَد اَدّی شُکرها»[۲] هر کس نعمت خدا داده را با دل بشناسد، شکرش را ادا کرده است و نیز می‌فرماید: «شکرُ النِّعمهِ اجتِنابُ المحارِمِ و تمام الشُّکرِ قَولُ الرَّجلِ: الحمدُ للهِ رَبِّ العالَمینَ»[۳] شکر نعمت، دوری از کارهای حرام است و شکر کامل، گفتنِ «الحمد للِّه ربِّ العالَمینَ» است.

«شکر» در لغت به معنای تصور نعمت در ذهن و اظهار آن در گفتار و کردار است.[۱] شکرگزاری با قلب، زبان و عمل، در روایات اسلامی نیز به همین معنی آمده است و امام صادق ـ علیه‌السلام ـ می‌فرماید: «مَنْ اَنعَمَ‌ اللهُ علَیهِ بنِعمهٍ فَعَرَفها بِقلبِهِ فَقَد اَدّی شُکرها»[۲] هر کس نعمت خدا داده را با دل بشناسد، شکرش را ادا کرده است و نیز می‌فرماید: «شکرُ النِّعمهِ اجتِنابُ المحارِمِ و تمام الشُّکرِ قَولُ الرَّجلِ: الحمدُ للهِ رَبِّ العالَمینَ»[۳] شکر نعمت، دوری از کارهای حرام است و شکر کامل، گفتنِ «الحمد للِّه ربِّ العالَمینَ» است.

مراتب شکر

«سپاسگزاری» در برابر خداوند نعمت گستر در سه مرتبه انجام می‌پذیرد. قلب، زبان و عمل.[۴] الف) شکر قلبی: قلب «سپاسگزار» همواره یاد نعمت و بخشش «نعمت گستر» و بزرگداشت و تعظیم اوست و در برابر بزرگی و توجّه او اظهار کوچکی و نیاز می‌کند و با تفکر در کارهای بزرگ و مخلوقات گوناگون خدا و اراده خیررسانی به بندگانش، شگفتی خویش را ابراز می‌دارد و خضوع و خشوعش افزون می‌گردد. ب) شکر زبانی: آن است که شکرگزار به تمجید و ثناگویی و تسبیح و تهلیل «نعمت دهنده»‌ می‌پردازد و در حد فکر و توان خود، او را می‌ستاید. همینطور در قالب «امر به معروف و نهی از منکر» دیگران را نیز به اطاعت از او وا می‌دارد. ج) شکر عملی: مرحله سوم شکر، سپاسگزاری عملی در برابر «نعمت گستر» است که «نعمت پذیر» باید تلاش کند نعمتهای خدا را در راه نافرمانی او به کار نگیرد، بلکه از آنها برای اطاعت و عبادت او کمک بجوید.

تشویق به شکرگزاری

آیات قرآنی و روایات اهل بیت - علیهم‌السلام - به شکرگزاری سفارش و تشویق کرده و افراد سپاسگزار را ستوده‌اند که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم؛ قرآن کریم می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُمْ وَ اشْکُرُوا لِلَّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ»[۵] ای کسانی که ایمان آورده اید از آن پاکیزه‌هایی که روزی شما کرده ایم بخورید و اگر خدا را می‌پرستید سپاسش را به جای آورید و نیز می‌فرماید: «... وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الآخِرَهِ نُؤْتِهِ مِنْها وَ سَنَجْزِی الشَّاکِرِینَ»[۶] هر کس خواهان پاداش آن جهان باشد به او می‌دهیم و شاکران را پاداش خواهیم داد. علی علیه‌السلام می‌فرماید: «کُن فی السَّرّاءِ عَبْداً شکوراً وَ فی الضَّراءِ عَبداً صَبوُراً»[۷] در گشایش و راحتی بنده سپاسگزار و در تنگنا و سختی بنده‌ای بردبار باش. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «در تورات نوشته است: کسی که به تو نعمت داد، سپاسش گزار و هر کس از تو سپاسگزاری کرد، نعمتش بده. زیرا با سپاسگزاری نعمتها نابود نگردد و با ناسپاسی پایدار نماند. سپاسگزاری مایه افزایش نعمت و ایمنی از دگرگونی است.»[۸]