اتاق خالی

شیوه های تئاتردرمانی جانبازان اعصاب و روان

نمایش درمانی یکی از شیوه‌های درمانی غیردارویی اختلالات روانی است که در سال ۱۹۴۲ توسط دکتر جاکوب لویی مورینو- رمانیایی- مورد استفاده قرار گرفت و مبتکر این شیوه، اورینوف، کارگردان تئاتر است. این را مجید امرایی مسئول واحد تئاتر درمانی بیمارستان روانی سعادت‌آباد می‌گوید.

امرایی که نزدیک به شش سال است جهت درمان اختلالات جانبازان اعصاب و روان هشت سال جنگ تحمیلی که به علت بیماری مضمن در این مرکز دولتی بستری هستند، به کار تئاتردرمانی مشغول است، می‌گوید: ما از روش‌های مختلف نمایشی در تلفیق با راهکارهای روانشناسی، تلاش می‌کنیم تا تغییر معناداری در بیماری این افراد به وجود آوریم.

امرایی تغییر معنادار را به منزله بهبودی کامل نمی‌داند،‌بلکه آن را نوعی مداوای مرحله‌ای و گامی به سوی بهترشدن می‌داند و معتقد است; از نظر ما، اگر هر یک از این بیماران بتوانند ۱۰ دقیقه روی صحنه، درست بایستند درمان اتفاق افتاده است و همین که بیماران افسرده و روان‌پریش ما بتوانند به لحاظ تربیتی، اجتماعی و اخلاقی در سطح مطلوبی رفتار کنند، یعنی کار ما با موفقیت انجام شده است.

کاتارسیس یا تزکیه نفس حاصل از همذات‌پنداری مخاطب با نمایش و شخصیت‌های آن، واژه‌ای است که از دوران یونان باستان و ارسطو باب شده است. از منظر یک روان درمانگر، این کنش و واکنش میان تماشاگر و صحنه هم نوعی روان‌درمانی است، اما فارغ از این، در تمرین‌هایی از این دست، از روش خودبازیگری نیز استفاده می‌شود. به این معنا که روان‌پریش را در شرایط خلق یک موقعیت نمایشی قرار می‌دهند تا امکان تخلیه هیجانی مشکلاتش به وجود آید.

امرایی معتقد است در این شیوه علاوه بر ۱۰ تکنیک شناخته‌شده بین‌المللی از ۱۶ تکنیک شخصی و خودساخته نیز استفاده می‌کند.

امرایی در حال دسته‌بندی بیماران به دو دسته اسکیزوفرن و پی‌تی‌اس‌دی است و بیماران پی‌تی‌اس‌دی را اینطور تعریف می‌کند که این بیماری باعث عارضه روحی- روانی می‌شود پس از سانحه یا از طریق موج انفجار، دیدن صحنه‌ای یا شنیدن خبر شوک‌آوری حاصل می‌شود و من مدام به در و دیوار اتاقی نگاه می‌کنم که از کف تا سقف کاشی خاکستری است و چفیه‌هایی که از دو سوی کتابخانه آویخته و صندلی‌های قهوه‌ای، تخت کوچک بخش اورژانس در سوی دیگر و صندلی‌های کنار دیوار و میز بزرگ چوبی!

امرایی در این اتاق کار می‌کند. اتاقی که بچه‌های تئاتری، بعید می‌دانم از آن به عنوان مکانی جهت دورخوانی متن هم استفاده کنند.

مجید امرایی می‌گوید: اغلب بیمارانی که در این بیمارستان بستری هستند، بیماری مزمن دارند. به این معنا که به طور دائمی این عارضه را به همراه دارند. با این حال تمام تلاش ما بر این است که بتوانیم طول مدت بستری‌شدن را کاهش بدهیم. در این بیمارستان، ۱۱۰ جانباز اعصاب و روان تحت مراقبت هستند که از این میان ۳۵ نفر، تئاتردرمانی را به عنوان شیوه درمانی پذیرفته‌اند. بقیه هم موسیقی، ورزش و ...

امرایی می‌گوید: یکی از معضلات ما این است که امکانات و مکان مناسب برای انجام این فعالیت‌ها را نداریم. گاهی هم زمان با کارگاه تئاتردرمانی، برنامه موسیقی‌درمانی برپا می‌شود و من مجبور می‌شوم به نحوی افراد را به مکان دیگری ببرم تا زمانی بعد.

به در و دیوار سالن، تابلوهایی از آثار بیماران آویخته شده است. نکته قابل‌توجه اینکه برخی از اینها هم گاه در مدار تقلید صرف و بازنمایی واقعیت کاسه و سفال مانده‌اند و برخی دیگر که از این قیدها فرار کرده‌اند. گاه خطوطی رسم‌کرده‌اند با پرسپکتیو عجیبی که همه‌چیز با سرعت به طرف مرکز می‌رود یا زمینه‌ای سورمه‌ای یکدست با خطوط لغزان آبی!

اینجا قرار نیست کسی نقاش، نویسنده، موزیسین یا بازیگر بشود، همه اینها ابزاری است در دست روان‌درمانگرها تا به بیماران امکان تخلیه بدهند. تخلیه خاطره‌ای که هنوز بر ذهن و روان آنها چسبیده است و حتی گاهی منجر به ضد و خورد بین خودشان می‌شود.

امرایی می‌گوید: یکی از مشکلات حوزه توان‌بخشی جانبازان این است که مرکزی جهت درمان جانبازان اعصاب و روان زن وجود ندارد و این افراد در مراکز مختلف و به صورت پراکنده بستری هستند. وی افزود: باید در این زمینه فرهنگ‌سازی شود تا خانواده‌ها به یاری این افراد بشتابند. در کشورهای اروپایی، مراکز روزانه روان‌درمانی وجود دارد که هر صبح، خانواده‌ها بیماران را تحویل می‌دهند تا بعد ازظهر یکسری پروسه‌های روان‌درمانی انجام می‌شود و سپس باز این افراد به آغوش خانواده بازمی‌گردند. در حالی که یکی از معضلات ما این است که خانواده‌ها خیلی‌کم این افراد را می‌پذیرند و اغلب از آنها دوری می‌کنند. در پایان امرایی گفت: ظرف پنج، شش سال گذشته هفت نفر از این افراد از بیمارستان مرخص شده‌اند. اما در این شش سال ندیده‌ام یک فیلمساز یا هنرمند به اینجا بیاید تا از مایه‌های زندگی این افراد، جهت تولید اثر هنری استفاده کند. در حالی که هر یک از اینها، مایه‌های تبدیل‌شدن به یک اثر هنری ماندگار را دارند. از سوی دیگر این افراد در حال تمام‌شدن هستند و بسیاری از آنها در سنین بسیار بالا به سر می‌برند.