شگفتی های یک کوه آتشفشانی

مخزن ماگمایی, مجرای آتشفشان و مخروط آتشفشان مهم ترین بخش های یک آتشفشان هستند

مخزن ماگمایی، مجرای آتشفشان و مخروط آتشفشان مهم‌ترین بخش‌های یک آتشفشان هستند. مخزن ماگمایی محل تجمع مواد مذاب است که زیر مخروط یا کوه آتشفشان قرار دارد. مواد مذاب موجود در این مخزن بر اثر افزایش فشار از طریق مجرای آتشفشانی به سمت بالا حرکت می‌کنند.

هنگامی که پس از سال‌ها یک آتشفشان دوباره فعالیت کند به دلیل بسته بودن دهانه آتشفشان و مجرای آتشفشان، اولین فعالیت همراه با انفجار شدیدی اتفاق می‌افتد و مواد آتشفشانی (قطعات سنگ در اندازه‌های درشت تا ریز ) تا ارتفاع زیادی به هوا پرتاب می‌شوند. این مواد در برخی فعالیت‌های آتشفشانی تا ارتفاع چند ده کیلومتری از سطح زمین پرتاب می‌شوند. قطعات درشت در فاصله نزدیک مجرا و قطعات ریزتر در فاصله‌های دورتر سقوط نموده و به همین دلیل مخروط آتشفشانی شکل می‌گیرد.

پس از باز شدن دهانه آتشفشان مواد مذاب به صورت گدازه از دهانه آتشفشان خارج و روی مخروط آتشفشانی جاری می‌شوند.

افزون بر آنها گازفشان‌ها و چشمه‌های آبگرم در اطراف دهانه اصلی و پیرامون کوه آتشفشانی پدیده‌های زیبای مرتبط با آتشفشان‌ها هستند.

گازفشان‌های چکاد (قله) دماوند از فاصله چند کیلومتری، بویژه روستای آب اسک نمایان است. در چکاد آتشفشانی بزمان در استان سیستان و بلوچستان نیز چند گازفشان دائمی وجود دارد. همان طور که می‌دانید چشمه‌های آبگرم آتشفشان سبلان شهرت جهانی دارند.

چشمه‌های آبگرم مشابهی در اطراف دماوند و روستای آبگرم با ارزش درمانی و گردشگری وجود دارد. هرچند یخچال‌های طبیعی از اجزای زایشی یک آتشفشان به شمار نمی‌آید اما بیشتر آتشفشان‌ها به دلیل ارتفاع بلند دارای یخچال‌های همیشگی هستند.

یخچال‌های زیبای دره یخار در دامنه‌های شرقی و چشمه یخی در دامنه جنوبی دماوند، زیبایی بی‌نظیری دارند که برخی گردشگران برای دیدن آنها از فواصل بسیار دور به ایران سفر می‌کنند.

● پدیده‌هایی که در مناطق آتشفشانی شاهد هستیم

قبل یا هنگام فعالیت آتشفشانی، به دلیل صعود مواد مذاب در مخزن ماگمایی و مجرای ماگمایی دمای زمین در مخروط آتشفشان افزایش می‌یابد که این پدیده موجب ذوب سریع یخچال‌های مناطق مرتفع آتشفشانی می‌شود. ذوب یخچال‌ها دراطراف دهانه آتشفشان موجب جاری شدن سیلاب و جریان‌های گلی یا واریزه‌ای پیرامون مخروط آتشفشان می‌شود. این پدیده گاه خسارت قابل توجهی به مناطق اطراف آتشفشانی وارد می‌کند.

برای مثال فعالیت سال ۲۰۰۹ آتشفشان ایفالاف‌جوکای ایسلند موجب جاری شدن سیلاب و جریان‌های گلی در اطراف آتشفشان و بسته شدن چند روزه آزادراه حلقوی دور جزیره شد.

افزایش دمای چشمه‌های آبگرم و گازهای خروجی از دهانه اصلی و جانبی آتشفشان‌ها و تغییر ترکیب شیمیایی آنها و زمین‌لرزه، پدیده‌های دیگری است که قبل یا هنگام رخداد فوران آتشفشانی دیده می‌شوند.

همان طور که اشاره شد اولین فوران آتشفشان‌های خفته همراه با انفجارهای شدیدی است که گاه موجب کنده شدن بخشی از مخروط آتشفشان می‌شود. این اتفاق در سال ۱۹۸۱ برای آتشفشان سنت‌هلن در ایالات متحده رخ داد. پس از انفجار خروج خاکستر و مواد مذاب پدیده‌های اصلی یک فوران آتشفشانی هستند.