آرزوی به بار نشسته دو همسایه

همه چیز در آخرین روزهای ماه اکتبر دست به دست هم داد تا دیدار رجب طیب اردوغان از تهران به عنوان نشانه ای از تحول سیاسی تبدیل شود

همه‌چیز در آخرین روزهای ماه اکتبر دست به دست هم داد تا دیدار رجب طیب اردوغان از تهران به عنوان نشانه‌ای از تحول سیاسی تبدیل شود. ایرانی‌ها از زمانی که سکان سیاست ترکیه به دست حزب قدرتمند عدالت و توسعه افتاد در انتظار برداشتن گامی برای یک همکاری استراتژیک بودند. در این مدت تهران منادی سیاست «نگاه نو» به همسایه غربی شد. ایرانی‌ها در پرتو این نگرش نو، در وهله اول پی آن رفتند که روابط دو کشور را از حد معمولی و متداول گذشته خارج سازند و در گام‌ بعدی، پایه اتحادهای دو جانبه و چند جانبه با دولت اسلامی ترکیه را در سطح خاورمیانه پایه نهادند.

در ۷ بهاری که از عمر دولت اسلامی ترکیه می‌گذرد، تهران از هر فرصتی برای گسترش دامنه دوستی‌ها بهره جست. در این مدت حجم دیدارها و مراودات سران سیاسی میان دو کشور به روشنی نشان می‌داد که دولت اردوغان و احمدی‌نژاد، سودای یک تحول در روابط فیمابین را در سر دارند. اولین توافق‌ها برای «شروع همکاری استراتژیک» در سفر مردادماه گذشته رئیس‌جمهوری کشورمان به آنکارا صورت گرفت و اکنون رجب طیب اردوغان، این تفکر را جان تازه‌ای بخشیده است. تهران تردید ندارد که این دیدار با فهرست بلند توافقاتی که در آن گنجانده شده، دو ملت دارای تمدن را به آرزوی دیرینشان خواهد رساند.

آنچه پیداست، تهران و آنکارا حساس‌ترین زمان را برای همگرایی سیاسی انتخاب کرد‌ه‌اند و انتظار می‌رود توافقات امضا شده در دیدار اردوغان تأثیرات محسوسی بر فضای سیاسی خاورمیانه داشته باشد.

هر تصمیم مشترکی میان اردوغان و احمدی‌نژاد درباره بحران‌ها و مناقشات حساس منطقه نظیر عراق، افغانستان، لبنان و یا فلسطین بازتابی عمیق در بر خواهد داشت. چنان که از شواهد بر می‌آید بیش از همه، طرف‌های اسرائیلی نگران نتایج این دیدارها هستند. در نگاه تل آویو میزبان این نشست (دولت احمدی‌نژاد)‌ و میهمان آن (اردوغان) امروز، نمادهای اصلی مقابله با صهیونیسم در خاورمیانه هستند و چنان که تئوری ایرانی‌ها برای تشکیل اتحاد بر محور آنکارا، دمشق و تهران جامه عمل پوشد، این رژیم را با تنگناهای عمیق روبه‌رو خواهد ساخت.

بی‌سبب نیست که دیدار مهم اردوغان از تهران در حاشیه خود با نوعی سمپاشی تبلیغاتی رژیم صهیونیستی و شرکای آن همراه است. در حالی که اردوغان با گنجاندن هیأتی ۲۰۰ نفره از بلندپاپگان تجاری، فنی و سیاسی دولت ترکیه در این سفر برای شروع همکاری تاریخی گام برداشته است، محافل اسرائیلی سعی دارند این دیدار را فقط به موضوع هسته‌ای ایران و یا یک تعارف میانجیگری اردوغان میان تهران و غرب محدود کنند. به عبارتی این نتیجه‌گیری القا می‌شود که نخست‌وزیر ترکیه در این سفر فقط حامل پیامی با لعاب اولتیماتوم از سوی قدرت‌های غربی است تا تهران برنامه هسته‌ایش را طبق الگوی پیشنهادی امریکا و اروپا تنظیم سازد.

البته مقام‌های جمهوری اسلامی در حالی که نقش میانجیگرانه دولت اسلامی ترکیه در مناقشات منطقه‌ای را ستوده‌اند، در عین حال دوستان خود در آنکارا را از این اندیشه آگاه ساخته‌اند که فرضیه میانجیگری برای پروسه فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای موضوعیت ندارد.

● دو بازیگر خط مقدم خاورمیانه

با نگاه به ۸ دهه سیاست خارجی ترکیه می‌توان به این واقعیت پی برد که نگاه آنکارا بویژه در حوزه خاورمیانه بیش از هر زمان دیگر به تهران نزدیک شده است. تغییراتی که به واسطه اندیشه‌های اردوغان در دیپلماسی ترکیه به وقوع پیوسته این کشور را از یک عضو حاشیه‌نشین خاورمیانه و بی‌اعتنا به مناقشات منطقه به بازیگری مؤثر در خط مقدم تحولات تبدیل کرده است.

دولت اردوغان که از ابتدای قدرت‌یابی در آنکارا طرح «برقراری موازنه در سیاست خارجی» میان غرب و شرق را اعلام کرد، اکنون در هفتمین سال صدارت نگاه خویش به سوی شرق را عمیق‌تر می‌سازد. در فاصله این هفت سال به هر میزان که اعضای اتحادیه اروپا در مسیر عضویت آنکارا در این این سازمان سنگ‌اندازی کردند اردوغان در نزدیکی به شرق مصمم تر شد. نباید از نظر دور داشت که سفرهای مهم دولتمردان آنکارا به پایتخت‌های خاورمیانه خصوصاً تهران زمانی به بار می‌نشیند که رایزنی‌های رئیس‌جمهوری ترکیه با رهبران دو قدرت برتر اروپا، سارکوزی و مرکل پیام‌ آزاردهنده‌ای مبنی‌بر «تداوم تفکر تعصب‌آمیز سران اروپای مسیحی به ترکیه مسلمان» را دربرداشت.

بنابراین ناظران تردیدی ندارند که راهی که اردوغان در سیاست خارجی خویش به سمت شرق گشوده این کشور را به عضوی از بلوک قدرت‌های اسلامی خاورمیانه تبدیل خواهد کرد، یعنی همان چیزی که منتهی آمال ایرانی‌ها است.

تهران تئوری و طرح چنین همگرایی را از پیش مهیا ساخته، حال خرسند است که مقدمات این تفکر نیز در اقدامات جدید دولت اردوغان فراهم آمده است. اردوغان پیش از همنشینی با سران ایران توانست بخش عمده‌ای از مشکلات و موانع این تز همگرایی را از سر راه بردارد. معمار این اندیشه همگرایی اکنون در هیأت وزیر خارجه اردوغان در سفر تهران نیز حضور دارد، احمد داوداوغلو وزیرخارجه ترکیه با طرح نظریه «به صفر رساندن اختلاف‌های ترکیه با همسایگان» توانست سوءتفاهم‌ها و تنش‌های مزمن میان آنکارا با سوریه، عراق و تا حدی ارمنستان را برطرف سازد.

در الگوی همکاری راهبردی که دولت‌های ترکیه و ایران اکنون دنبال می‌کنند مناقشات مهم خاورمیانه بدون مداخله بازیگران فرامنطقه‌ای حل خواهد شد. نقطه اوج این نظریه تشکیل «بازار مشترک خاورمیانه» است. دو طرف امیدوارند که از ایجاد چنین بلوک همگرایی قبل از همه ملت‌های رنجدیده منطقه بویژه فلسطینی‌ها بهره ببرند. ایرانی‌ها همانند دیگر مسلمانان منطقه اکنون اردوغان را در نقش یک حامی قدرتمند حقوق فلسطینیان تحت ستم می‌نگرند و تصمیم‌های او برای تنگنا قرار دادن منافع رژیم صهیونیستی را حرکت‌های ماندگار تاریخی ارزیابی می‌کنند. این رشته اقدامات اردوغان که سال گذشته از ترک نشست داووس به سبب اعتراض به سخنان رئیس‌جمهور رژیم صهیونیستی در بحبوحه جنگ غزه شروع و به لغو مانور مشترک نظامی ترکیه با اسرائیل در هفته‌های گذشته منتهی شد سبب گردید مناسبات آنکارا با کشورهای اسلامی بویژه ایران ابعادی ویژه پیدا کند.

اما تهران، برای گشودن این خط همکاری با آنکارا یک ضلع سوم نیز در نظر گرفته و آن دمشق است. البته اندیشه و سناریوی چنین همکاری راهبردی از قبل روی میز وزارت خارجه این کشورها وجود داشته اما هر سه طرف برای عملیاتی کردن چنین پروسه‌ای منتظر زمینه‌ها و شرایط تازه‌ای بودند که اکنون به نظر می‌آید این زمینه در فصل تازه تحولات منطقه فراهم شده است.

عوامل زیادی دست به دست هم داده‌اند تا این سه قدرت منطقه‌ای در شاهراه تحولات خاورمیانه نقش سه پل ارتباطی را برای طرف‌های بین‌المللی پیدا کنند. شاید یک دهه زمان صرف شد تا جامعه جهانی به درکی تازه بویژه از نقش تهران و دمشق دست یابد.در همه بحران هایی که هشت سال پس از ۱۱ سپتامبر جغرافیای این سه قدرت را احاطه کرد، تهران، دمشق و آنکارا بیشترین هزینه را پرداخته‌اند، سهم آنها از بحران بزرگی مثل فاجعه اشغال عراق فقط آوارگی یا ناامنی سازمان یافته در مرزها نبود که با این فاجعه بسیاری از پروژه های صلح و توسعه در منطقه متوقف شد. از طرفی تمایل به همگرایی میان این سه قدرت بیش از آنکه یک تصمیم دولتی ورسمی باشد «یک مطالبه مردمی» است. کمتر کسی را در جامعه ایرانی، سوری و ترک می توان یافت که به این طرح نگاه تردیدآمیز داشته باشد. آموزه بزرگ تحولات جدید خاورمیانه نیز همین است که تنها ائتلاف‌ها و پیمان هایی دراین منطقه سوق‌الجیشی پایدار می ماند که بر شالوده اندیشه رهایی و احقاق حقوق ملت‌های منطقه بویژه دفاع از حقوق تضییع شده عراقی‌ها و فلسطینیان استوار باشد. رمز دوام دوستی امروز ترکیه و ایران این خواهد شد که این دو قدرت تعهدی یکسان به احقاق حقوق فلسطینیان و همه ملت‌های ستمدیده بر دوش کشند.

● تلاش برای روابط۲۰ میلیارد دلاری

دست اندرکاران سیاست خارجی ایران و ترکیه همواره نسبت به سطح مراودات نارضایتی نشان داده‌اند. این باور مشترک در آنکارا و تهران وجود داشته که ظرفیت‌های همکاری بسیار فراتر از آن چیزی است که الان جریان دارد. در همین رابطه ایده رساندن سطح مراودات تهران و آنکارا به رقم ۲۰ میلیارد دلاری از دوره دولت اربکان تاکنون ذهن تصمیم گیران دو کشور را به خود مشغول کرد. به نظر می‌آید در سفر امروز اردوغان، دوطرف تا حد زیادی به تحقق این چشم‌انداز امیدوار شده‌اند. در اتاق مذاکره مدیران اقتصادی دو طرف اکنون سخن از روابط سازوکار ۲۰ میلیارد دلاری است. این هدف راهبردی البته تحت تأثیر بحران مالی جهان و عملی نشدن برخی از توافقات و تفاهمات دو کشور با نوسانات جدی روبه‌رو شد. در سال گذشته صادرات ترکیه به جمهوری اسلامی ایران با ۷/۴۰ درصد افزایش به دو میلیارد و ۲۸ میلیون و ۴۵۲ هزار دلار رسید و در مقابل صادرات جمهوری اسلامی ایران به ترکیه نیز با ۹/۲۳ درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۰۷ میلادی به هشت میلیارد و ۱۹۹ میلیون و ۵۹۴ هزار دلار رسید.

یکی از مؤلفه‌های مهم در دستیابی به این سطح روابط، همکاری دو کشور در زمینه انرژی است. ایران به عنوان منبع سرشار انرژی و ترکیه به عنوان شاهراه انتقال انرژی اکنون زمینه‌ای مهم برای شروع یک همکاری استراتژیک در حوزه نفت و گاز یافته‌اند.لذا انتظار می‌رود همکاریهای راهبردی دوکشور در زمینه انرژی و بویژه ترانزیت گاز ایران به اروپا با گفت‌وگوهای مهمی که صورت گرفته به تحولی تازه منجر شود. تهران برای تسهیل در تحقق این اهداف در دوره جدید فعالیت گسترده‌ای را در نزد بخش خصوصی ترکیه برای معرفی امکانات، تسهیلات و جاذبه‌های سرمایه‌گذاری در کشورمان انجام داده است که آخرین مورد آن سفر یک هیأت ۱۸۰ نفره ایرانی به سرپرستی وزیر اقتصاد و دارایی کشورمان به استانبول بود.

طبق گفته سفیر کشورمان در ترکیه در سفر اردوغان به تهران ۵ تا ۷ سند همکاری در زمینه‌های انرژی و بازرگانی از جمله قرارداد نفتی به روش

بای بک به ارزش سه و نیم میلیارد دلار به امضا می‌رسد. در مقابل اردوغان را در این سفر دو روزه به تهران، وزرای خارجه، انرژی و وزیر مشاور در امور تجارت خارجی همراهی کردند تا زنگ حضور ترکیه در حوزه انرژی و سرمایه‌گذاری در این بخش مهم به صدا درآید.

حضور یک گروه یکصد نفره از سرمایه‌گذاران، صاحبان صنایع، تجار و مسئولان نهادهای مدنی فعال در زمینه اقتصادی و تجاری ترکیه از جمله از اتحادیه اتاق‌ها و بورس‌های ترکیه، شورای روابط اقتصادی خارجی، اتاق بازرگانی استانبول و اتحادیه و مجمع صادرکنندگان ترکیه ابعادی منحصربه‌فرد به این سفر بخشیده است.