رعایت میانه روی

یکی از چیزهایی که به آن توجه زیادی نمی شود و گاهی مورد غفلت قرار می گیرد و ضررهای مادی و معنوی زیادی هم دارد اسراف است

یکی از چیزهایی که به آن توجه زیادی نمی‌شود و گاهی مورد غفلت قرار می‌گیرد و ضررهای مادی و معنوی زیادی هم دارد؛ اسراف است. اسراف یعنی تجاوز کردن و از حدّ گذشتن در هر کاری که انسان آن را انجام می‏‌دهد [۱] و امام علی (علیه‌السلام) برای اسراف کننده، سه نشانه معرفی کرده؛ می‌فرماید: «لِلْمُسْرِفِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ یَأْکُلُ مَا لَیْسَ لَهُ وَ یَشْتَرِی مَا لَیْسَ لَهُ وَ یَلْبَسُ مَا لَیْسَ لَهُ [۲] اسراف‌کار سه نشانه دارد: می‌خورد آنچه مال او نیست و می‌خَرد آنچه مال او نیست و می‌پوشد آنچه مال او نیست» در قرآن کریم، اسرافکاران مورد مذمت قرار گرفته‌اند، خداوند متعال در دو آیه می‌فرماید: «لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفین‏ [انعام/۱۴۱ و اعراف/۳۱] اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ‏ندارد!».

● موارد اسراف

اسراف در قرآن کریم، معنی گسترده‌ای دارد و در موارد مختلف بکار می‌رود؛ گاهی در مورد خوردن و آشامیدن است [اعراف/۳۱] و گاهی در انتقام‌گیری و قصاص بیش از حد [إسراء/۳۳]، انفاق بیش از اندازه [فرقان/۶۷]، داوری و قضاوتی که منجر به دروغ شود [غافر/۲۸]، اعتقاداتی که منجر به شک و تردید شود [غافر/۳۴] و گاهی به معنی برتری‌جویی و استثمار [دخان/۳۱] یا به معنای هرگونه گناه هم آمده است [زمر/۵۳] [۳]. همانطوری که از بعضی موارد آیات فوق، مشخص است، حتی در کارهای خوب؛‌ مانند بخشش و انفاق هم اسراف جایز نیست، مانند آیه‌ای که یکی از صفات خوب بندگان خاص خداوند را «اسراف نکردن در انفاق و بخشش» معرفی می‌فرماید [فرقان/۶۳].

● اسراف در وضو و غسل

یکی از کارهای خوب دیگر که امکان اسراف در آن وجود دارد «وضو» است و در روایات، به این موضوع تصریح شده است.امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِنَّ لِلَّهِ مَلَکاً یَکْتُبُ سَرَفَ الْوَضُوءِ کَمَا یَکْتُبُ عُدْوَانَه [۴] خداوند فرشته‌ای دارد که اسراف در وضو را می‌نویسد، همان‌گونه که کم گذاشتن آن ‌را می‌نویسد».گاهی ممکن است وضو بگیریم اما اجری نداشته باشد. آن حضرت، این موضوع را در روایتی دیگر؛ از پدر بزرگوارش (علیهماالسلام) نقل می‌فرماید که: إِنَّ لِلْوُضُوءِ حَدّاً مَنْ تَعَدَّاهُ لَمْ یُوْجَرْ [۵] برای وضو حدّی مقرر شده است، کسی که از حدّ مقرّر آن تجاوز کند پاداشی نخواهد داشت». برای غسل هم باید مراقب بود که بیش از حدّ، آب استفاده نشود و حدّی که برای وضو و غسل در روایات به آن اشاره شده،‌ این است که پیامبر (صلی‌ الله علیه و آله) می‌فرماید: «الْوُضُوءُ مُدٌّ وَ الْغُسْلُ صَاعٌ وَ سَیَأْتِی أَقْوَامٌ بَعْدِی یَسْتَقِلُّونَ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ عَلَی خِلَافِ سُنَّتِی وَ الثَّابِتُ عَلَی سُنَّتِی مَعِی فِی حَظِیرَةِ الْقُدْسِ [۶] مقدار آب وضو یک مُدّّ [۷] و مقدار آب غسل یک صاع [۸] است و بعد از من مردمی می‌آیند که این مقدار آب را کم می‌شمارند، این مردم برخلاف سنّت من هستند و کسی که بر سنّت من ثابت باشد، در بهشت با من است».این مقدار آب که برای وضو و غسل ذکر شد، به این معناست که همین اندازه کافی است و مثلاً برای غسل می‌شود مقداری آب روی سر ریخت و همه سر را با آن مرطوب کرد و همچنین طرف راست و طرف چپ را، اما در زمانی که ما هستیم و آب از راه لوله‌کشی در خانه‌ها وجود دارد باید مراقب باشیم که برای جلو‌گیری از اسراف، مصرف آب برای وضو و غسل، از مقدار سفارش‌شده خارج نشود [۹].

● نتیجه‌ اسراف و رعایت میانه‌روی

از مجموع بحث، می‌توان ناپسند‌ بودن اسراف را فهمید و اینکه اسراف، در هر چیزی می‌تواند باشد، حتی در اعمال و رفتار و هم در زندگی فردی و اجتماعی و نتیجه اسراف و رعایت میانه‌روی، در کلام امام علی (علیه‌السلام) بیان شده که می‌فرماید: «السَّرَفُ مَثْواةٌ و الْقَصْدُ مَثْراةٌ [۱۰] اسراف، مایه نابودی و هلاکت است و میانه‌روی، مایه ثروت و زیادی مال.

* منابع در دفتر روزنامه موجود است