گریز مهدكودك ها از آموزش تخصصی

شگرد اصلی ملت های پیروز و موفق, جدی گرفتن و اصل قرار دادن فرایندی بوده است كه به كودكانشان, نخستین الفبای ورود به جامعه انسانی را آموزش می داده است

مهدكودك ها و پس از آن مراكز آموزش پیش دبستانی، نخستین هسته ورود به این ماجرا و بنابراین مهمترین بخش آن هستند.در این میان، مهدكودك ها هر چند نخست بر اساس یك ضرورت و نیاز با توجه به تغییر شكل زندگی اجتماعی و اقتصادی خانواده ها و بویژه زنان جای می گیرد، با این حال چنین بهانه ناگزیری برای سپردن كودكان شیرخوار تا سنین بزرگتر به كودكستان ها وظایف چنین مراكزی را تنها در حوزه نگهداری نمی گنجاند.تغذیه و وارسی نیازهای اساسی یك كودك، آسان ترین بخش كار است. اما یك مهدكودك استاندارد در صورتی در چرخه اصولی كار خود قرار می گیرد كه نخست برخی شرایط منسجم را گذرانده باشد. در این صورت كودكان تنها در مهدكودك سیر نمی شوند، آنها در مهدكودك كودكی می كنند، در عین حالی كه بزرگ می شوند.مهدكودك چند مربی دارد، آیا مربیان كودكان را دوست دارند و چه اهداف و مقاصدی را برای كودكان در نظر گرفته اند. مرحله بعدی تحصیلات آموزشی مربیان و همچنین تجربه آموزشی آنان است. افزون بر اینكه آیا مربیان تجربه مادر بودن دارند و اگر دارند آیا بچه هایشان به همان مهد می آیند. مرحله بعدی محیط و جو كلی مهد كودك است.

رقیه پورآمین، كارشناس آموزش پیش دبستانی می گوید: بررسی اینكه در مهد چند كودك وجود دارد، جو مهد كودك آیا آرام به نظر می رسد، آیا سیستم گرم كننده مناسب دارد و پس از این مسائل اینكه آیا تلاشی برای جذابیت بخشیدن به مهد یا آمادگی انجام شده؟ مسأله مهم دیگر توجه به برنامه آموزش مهدها نظر به نظم، چارچوب ارائه شده و آزادی عمل موجود است. اینكه آیا نشانه ای از اینكه كودكان از كار كلاسی و آموزش های مربوطه برخوردارند. آیا از بازی ها و اسباب بازی های تخیلی استفاده می كنند و یا اینكه هر روز امكان بازی كردن در محیط خارج را پیدا می كنند.تجهیزات محیط خارج از مهد یا آمادگی چگونه است؟ نكته منفی كه می توان به آن توجه كرد، وجود تلویزیون در محیط مهد كودك است. در عوض وسایل ساده موسیقی، نقاشی، بازی با شن، وسایل آب بازی و سالن های نمایش مفید است. میزان استفاده از موسیقی در طول روز و بازی های خواندنی و حركتی نقطه مثبت دیگر است.با این حال مسائل دیگری نیز وجود دارد. نحوه برخورد با كودك در بدو ورود به مهدكودك، نحوه نگهداری كودك و نحوه برخورد با كودكان زیر سه سال از مهمترین هاست. در بعضی مهدكودك ها، كودك به همراه مادر خود به محیط جدیدی آورده می شود و مدیر مهدكودك به مادر اجازه می دهد كه اتاق كودك را ببیند و چند كلمه ای با مربی صحبت كند و بعد كودك در اتاق بازی جدید و تا آمدن مادر تنها می ماند. باز او را به مهد می برند و هرچه گریه می كند، فایده ندارد. او را دیگر هر روز اینجا می آورند، مادر و كودك هر دو مجبورند و پدر اصلاً نمی تواند به اینجا بیاید. بدین صورت كودك حتی از امكان دیدن مادر و مربی در یك جا به مدت چند ساعت محروم است.

در بعضی مهد كودك ها مادر اجازه دیدن اتاق كودك را حین بازی كودك نمی یابد، فقط باید به خود اطمینان بدهد كه همه چیز خوب است و چون كودك بویژه بچه های زیر ۳ سال قادر به گزارش دادن آنچه در مهد رخ داده نیستند، مادر به آنچه مربی می گوید باید بسنده كند. پدر حتی اجازه دیدن فضای داخلی مهد را نیز ندارد. پس مهد جایی است كه كودك تنها در اختیار مربی و مدیر مهد است. میزان اطلاعات والدین از فضای داخلی مهد در حدی است كه مدیر مهد می گوید و جایی برای انتقاد یا نظر دادن نیست. در مورد نحوه نگهداری كودك هم در بسیاری از مهد كودك ها، سكوت و رعایت آن به بچه ها در كلاس یاد داده می شود. برای سكوت و آرامش در فضای مهد، كودكان دست به سینه نشستن و بی تحرك بودن را حتی در كلاس های زیر سه سال یاد می گیرند. در اكثر مهد كودك ها به دلیل كوچكی اتاق و تعداد زیاد بچه، برای هر بچه، جای مخصوصی را در نظر می گیرند و طی روز كودك باید در محل مربوط به خود بنشیند تا نظم اتاق حفظ شود. كودك برای حرف زدن از مربی اجازه می گیرد. در بعضی مهدها برنامه های روزانه در اتاق انجام شده و ناهار نیز همانجا صرف می شود و هر صبح بچه ها به این اتاق وارد و عصر از آن خارج می شوند. پس طی هشت ساعت روزانه در طول سال اجازه خروج از این اتاق را ندارند. در نظر گرفتن تفاوت های فردی كودكان و ارائه آموزش های یكسان و سپس داشتن انتظارات یكسان از آنان سبب می شود كودكان نتایج عمل خود را مقایسه كرده و خود به خود احساس حقارت و ناتوانی در آنان شكل بگیرد و زمینه های انزوا و جدایی از جامعه در كودكان ایجاد شود.

با در نظر گرفتن حس عاطفی كودكان، برای رشد عاطفی كودك برنامه ای وجود ندارد و حتی با اجرای برنامه های غلط این حس از بین می رود. آموزش مستقیم به كودك از مهمترین اشتباهات در این سنین است. آموزش باید در خلال بازی باشد و كودك به طور غیرمستقیم برداشت های خود را انجام دهد و رشد یابد. خلاصه كردن آموزش ها به شكل مستقیم سبب لطمه به رشد اجتماعی، شخصیتی، هوش، خلاقیت و... كودك می شود. بدین ترتیب در بعضی مهد كودك ها، این ضعف های اساسی سبب تربیت كودكانی می شود كه مجبور، اقتدارپذیر، بدون خلاقیت، تابع و... هستند.

به شكلی كه امروزه متوجه ضعف اساسی شیوه تربیتی و پرورشی در مدارس و نظام آموزش و پرورش هستیم. مهمترین مشكلات نظام آموزشی كشور، بی توجهی به علایق شاگردان، از بین بردن خلاقیت و نوآوری، رشد كمی حافظه، معلم محوری در نظام درسی، عدم اعتماد به نفس، نابودی اراده و توانایی های دیگر كودكان و عدم رشد استعدادهای عملی و هوشی كودك است. شیوه های موجود در مهد كودك ها نیز سبب از بین بردن استقلال كودك و خشكاندن زمینه استعدادها و خلاقیت كودك و تبدیل او به موجودی ناتوان و بی اراده و بدون خلاقیت و نوآوری می شود. هر چند كه به گفته خانم پورآمین در جامعه و جدا از مهدكودك ها نیز كودكان در آغوش مادران خانه دار به شیوه كودك محوری بزرگ می شوند و متأسفانه اغلب مسؤولیت پذیری و اتحاد، صبوری، همكاری، پذیرش دیگران، احترام به حقوق یكدیگر و... را یاد نمی گیرند.این دو شیوه برخورد با كودكان در جامعه سبب بروز تعارضات جدی و گسترده میان این دو نسل تربیت می شود. هر چند معدود مهد كودك هایی با تلاش سازمان های غیردولتی كودكان نیز هستند كه به مسائل تربیتی و كاركرد اصلی خود واقفند. در این مراكز خلاقیت و رشد اعتماد به نفس كودك در اهم مسائل است. كودك در روزهای اولیه و ماه نخست به تدریج از مادر جدا می شود و در حضور مادر همه نقاط مهد را می بیند. هر جا را كه مایل بود برای بازی انتخاب می كند. مادر تا زمانی كه كودك به مربی خود انس نگرفته، در مهد می ماند. كودك در مهد آزادی عمل دارد و می تواند تقاضای محبت بیشتری كند. می تواند اسباب بازی را كه دوست دارد یك روز در هفته به مهد ببرد.

كودكستان ها

نخستین كودكستان جهان در سال ۱۸۳۷ در آلمان دایر شد، ولی هم اكنون بیشتر كودكان كشورهای توسعه یافته به مراكز پیش دبستانی می روند.اولین كودكستان ها در ایران در سال ۱۲۹۸ خورشیدی به دست میسیونرهای اروپایی و اقلیت های مذهبی تأسیس شد. در سال ۱۳۰۳ اولین كودكستان به نام «باغچه اطفال» را جبار عسكرزاده دایر كرد. آنها محبت و مهربانی را سرلوحه فعالیت های آموزشی خودشان قرار دادند. اولین آیین نامه كودكستان ها در ۱۳۱۲ به تصویب شورای عالی فرهنگ رسید. تعداد كودكستان ها در كشور ما در سال های ،۲۲ ۳۱ و ۱۳۵۰ به ترتیب به ،۷ ۷۴ و ۴۳۱ افزایش یافت. اولین خانواده ها، خانواده هایی بودند كه سطح سواد و یا نگرش مناسبی نسبت به كودكان داشتند. توجه به این نكته ضروری است كه حدود ۵۰ درصد از رشد هوش كودكان در چهار سال اول تولد اتفاق می افتد، حدود ۳۰ درصد هم بین ۸-۴ سالگی، در فاصله ۸ تا ۱۷ سالگی تنها ۲۰ درصد از رشد هوشی كودكان تحقق می یابد. بنابراین تا سن ۶ سالگی یعنی سن ورود به مدرسه تقریباً دوسوم توانایی های هوشی كودكان شكل گرفته است. از جنبه اقتصادی هم مردم توجه به آموزش های پیش دبستانی مهم است. امكان رشد ذهنی كودكان در این مراكز موجب می شود تا در آینده جایگاه بهتری در جامعه داشته باشند. صرفه جویی های اقتصادی در این دوره در درازمدت به صرفه نیست و در آینده به زیان كودكان تمام خواهد شد.آموزش های پیش دبستانی در كشورهای پیشرفته از هدفمندی و قانونمندی خاصی برخوردار است. به شكلی كه بین نهادهای درگیر نوعی همكاری متقابل وجود دارد، اما در كشور ما این مراكز سرپرست معینی كه پاسخگو هم باشد، وجود ندارد. بهزیستی، آموزش و پرورش، وزارت كار و برخی دیگر از نهادها و همین طور بخش خصوصی هر كدام به طور جداگانه درگیرند.سطح آموزش ها نیز در ارتباط و هماهنگ با آموزش های دوره ابتدایی نیست. یك دانشجوی دوره ارشد علوم تربیتی به این نكته نیز اشاره می كند كه دانش آموختگان رشته های مرتبط با آموزش پیش دبستانی كمتر به تأسیس مهدكودك و كودكستان علاقه مندند، یا از آنها حمایت نمی شود یا مجوز تأسیس چنین مدارسی در حد صلاحیت ها صادر نمی شود.این همه در حالی است كه ۱۲ درصد كودكان زیر ۶ سال ایرانی در مراكز پیش بستانی حضور دارند و این نرخ با ۷۰ درصد استانداردهای جهانی در زمینه تحت پوشش قرار گرفتن كودكان در این مراكز فاصله زیادی دارد. چنین مشكلی تنها با اجباری كردن این قانون حل نمی شود، گسترش كمی و كیفی این مراكز به هماهنگی سایر ارگان ها و نهادها و حتی بخش خصوصی نیاز دارد. فراهم كردن زیرساخت ها، امكانات و نیروهای آموزش، بخش دیگر كار است. چنانكه به گفته یكی از دست اندركاران انتشارات مدرسه، چند درصد نیروهای فعال در مهد كودك ها آموزش تخصصی دیده اند؟ چند درصد مكان های مورد استفاده برای مهد كودك ها از استانداردهای لازم برخوردارند؟ و چند درصد گردانندگان چنین مراكزی از اهمیت مسؤولیتی كه به عهده گرفته اند، آگاهند؟ و از آن سو اینكه چند درصد مردم نسبت به كاركرد واقعی مهد كودك ها و انتظاراتی كه باید از یك مهد كودك داشت، آگاهی دارند؟پیش دبستانی ها، كمترین مربی آموزش دیده و رسمی را استخدام می كنند، از آموزش های تخصصی، دوره های تحصیلاتی دانشگاهی و آموزش حین خدمت نیز خبری نیست و از آن سو كودكانی كه به این مراكز می روند تا چه حد با آموزش مهارت های زندگی، شناساندن هنجارها و ارزش های اجتماعی و تمركز بر رشد ذهنی درگیر می شوند. استفاده از هنر، موسیقی، نقاشی و ورزش با تأكید بر جنبه های غیرمستقیم آموزشی هنوز مقوله چندان پذیرفته ای در روش های آموزشی ما نیست و به نظر می رسد بیشتر جنبه سرگرمی دارد.

برای كودك خود خانه مناسبی بیابید

ارزیابی نیازهای اساسی، ایمنی و فضا تنها نقطه آغاز یافتن مهدكودك مناسب است. در قدم بعدی، مدتی در مهد حضور پیدا كنید و از نزدیك نوع فعالیت و ارتباطی كه بین مربیان و كودكان وجود دارد را در نظر بگیرید. برای مشاهدات شخصی شما، هیچ جایگزینی وجود ندارد. در حقیقت، این غرایز فطری شما درباره افراد و درك شخصی از كودكتان است كه در تصمیم گیری مؤثراست. ساعتی را در مهد كودك، از نزدیك به تماشای چگونگی توجه مراقبین به نیازهای كودكان، محدوده برنامه ها و منظم بودن آنها، آهنگ صدا و لحن سخن گفتن مربیان، مهربانی و ثبات قدم كاركنان مهد بپردازید.پس از آن با چند پدر و مادر دیگر به عنوان معرف تماس بگیرید، مهد كودك های مسؤولیت پذیر از اعلام این اسامی خوشحال خواهند شد.و در نهایت، كودك خود را به مهد كودكی كه به شما اجازه این نوع مشاهدات یا وارسی ها را نمی دهد، نسپارید.

مهری حقانی