نمادهای رشد و کارآمدی اقتصادی

شاخص دیگر, مقایسهء رشد سالانهء درآمدهای مالیاتی و رشد هزینه های جاری است به هر میزان که رشد هزینه های جاری همگام با رشد درآمدهای مالیاتی صورت گیرد

● نسبت مالیات به هزینه‌های جاری

شاخص دیگر، مقایسهء رشد سالانهء درآمدهای مالیاتی و رشد هزینه‌های جاری است. به هر میزان که رشد هزینه‌های جاری همگام با رشد درآمدهای مالیاتی صورت گیرد. این به معنای توان پوشش هزینه‌های ملی از سوی نظام مالیاتی براساس رشد نرخ تورم است. براساس مادهء دوم قانون برنامهء چهارم توسعه دولت مکلف است سهم اعتبارات هزینه‌های تامین شده از محل درآمدهای غیرنفتی را به گونه‌ای افزایش دهد که در پایان برنامهء چهارم توسعه اعتبارات هزینه‌های دولت به طور کامل از طریق درآمدهای مالیاتی و غیرنفتی تامین شود.

عملکرد نظام مالیاتی کشور در تامین هزینه‌های جاری طی سال‌های _۱۳۸۰۰۸۵ نشان می‌دهد که میانگین رشد هزینه‌های جاری ۴/۲۵ درصد بوده در حالی که میانگین رشد درآمدهای مالیاتی ۹/۲۲ درصد بوده است. نسبت مالیات به هزینه‌های جاری در سال ۱۳۸۵ برابر با ۵/۳۶ درصد و در سال ۸۴ برابر با ۷/۴۰ درصد بوده و به طور متوسط از سال ۸۰ الی ۸۵، ۳۳ درصد است. (جدول شماره یک که در شماره پیش منتشر شد) همچنین در جدول شماره دو - که در شماره پیش منتشر شد - نسبت مالیات به هزینه‌های جاری (T/CE) برخی از کشورهای جهان براساس طبقه‌بندی میزان درآمد لحاظ شده است که به علت یکسان نبودن نرخ ارز امکان مقایسه وجود نداشته و صرفا جهت اطلاع درج شده است.

به هر حال مادامی که رشد هزینه‌های جاری دولت از نرخ رشد درآمدهای مالیاتی بیش‌تر باشد به هیچ وجه نمی‌توان نسبت به تحقق اهداف برنامه خوشبین بود. بنابراین با اجرای اصل «۴۴» و طبق سیاست‌های ابلاغ شده می‌توان گامی در جهت اقتصاد خصوصی به جای اقتصاد دولتی برداشت.

● عوامل موثر در بهبود سیستم مالیاتی کشور

▪ به نظر می‌رسد در شرایط فعلی در ایران، امر وصول مالیات بر سه محور مودی مالیاتی، ماموران مالیاتی و امکانات و شرایط کاری بنا نهاده شده است. محور نخست مودی مالیاتی است که باید مالیات را به عنوان یک اصل اساسی بپذیرد و خود را موظف به پرداخت آن بداند. در این زمینه باید اهرم‌های قانونی لازم وجود داشته باشد، چراکه استفاده از شیوه‌های ساده همچون تبلیغات از رسانه‌ها یا سخنرانی‌های مختلف و چاپ پوستر و بیلبورد، تاثیر تعیین‌کننده‌ای در پی نخواهد داشت. در پاره‌ای از کشورهایی که تمکین مالیاتی و پرداخت مالیات به صورت ماهانه و گاه داوطلبانه انجام می‌پذیرد، این تمکین به صورت یکجا و فقط براساس معیار و مقیاس الگوهای فرهنگی مردم آن کشورها به وجود نیامده است; چراکه قوانین بسیار سخت و شدیدی برای متخلفان از پرداخت مالیات وضع شده و با قدرت کامل و بدون کم‌ترین چشم‌پوشی به مرحلهء اجرا گذاشته می‌شود. بر همین اساس می‌بینیم که در این‌گونه کشورها، نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی ارقام بیش‌تری نسبت به کشورهای در حال توسعه است. بالا بردن جریمه‌های قانونی و عدم بخشش آن‌ها، وضع قوانینی که مودی مالیاتی قادر به فرار از پرداخت مالیات نباشد و ایجاد ضابطه‌هایی قانونی که فرار از پرداخت مالیات «جرم» محسوب و قابل تعقیب در مراجع قضایی با جریمه‌های سنگین باشد، می‌تواند تا حدودی کارساز بوده و مودیان مالیاتی را به پرداخت مالیات براساس درآمد واقعی‌شان ملزم کند.

▪ محور دوم در این رابطه، ماموران مالیاتی است. ایجاد انگیزه، آموزش و جلوگیری از تبعیض از جمله عواملی است که باید مدنظر مسوولان سازمان مالیاتی قرار گیرد. تشویق دایمی ذهن فردی که مدام مسایلی چون ابتدایی‌ترین نیاز بشری از قبیل مسکن، پوشاک و... او را رنج می‌دهد، تاثیرات غیرقابل‌انکاری بر کیفیت کار او خواهد داشت که به هیچ‌وجه قابل توجیه نیست، به ویژه در مقام مقایسه با پرسنل سایر دستگاه‌ها یا شرکت‌های دولتی بنابراین مسالهء تامین مالی کارمندان و سازمان مالیاتی نقش اساسی در بالا بردن کیفیت کار خواهد داشت.

همراه با گروه مودیان، در نزد ماموران نیز به عنوان محور دوم، باید «فرهنگ مالیاتی» اعتلا پیدا کند تا برخوردهای بین این دو کاهش یافته و به حداقل ممکن برسد. کمبود یا ضعف فرهنگی مالیاتی نزد هر کدام از این دو گروه باعث عدم‌تمکین مالیاتی و در نتیجه اشکالات متعددی برای امر تشخیص و وصول مالیات به وجود خواهد آورد.

در این زمینه شایسته است تمهیداتی به کار رود تا ماموران نیز در چرخهء رشد «فرهنگ مالیاتی» با درصد بالاتری نسبت به دیگران قرار گیرند به‌گونه‌ای که اگر فردی به صورت داوطلبانه حاضر به پرداخت مالیات متعلقه‌اش شد و اطلاعات صحیح و کاملی از درآمدهای مشمول مالیات خود را ارایه کرد پذیرفته شود، یا چنانچه فردی با میل و رغبت و پیشاپیش مالیات خود را پرداخت کرد و پس از رسیدگی‌های قانونی مشخص شد که اضافه پرداختی داشته است در نحوهء استرداد وجوه اضافی سرعت لازم وجود داشته باشد و آن شخص هفته‌ها و ماه‌ها، سرگردان به این واحد و آن واحد (مالیاتی) مراجعه نکند تا اضافه پرداختی‌اش را بازپس‌گیرد.

▪ محور سوم، امکانات است که هرچه بیش‌تر وسایل و امکانات پیشرفتهء تکنیکی همچون رایانه و فضای لازم اداری و وسایل حمل و نقل و ... وجود داشته باشد سرعت و کیفیت کارها را متحول کرده و به آن رشد قابل‌توجهی خواهد بخشید. توجه به جهات قانونی تشخیص و وصول و دقت ماموران در اجرای قوانین، رعایت حقوق مودیان در رسیدگی به حساب مالیاتی آن‌ها، رعایت ضوابط تخصصی و حرفه‌ای به منظور بالا نگه‌داشتن کیفیت رسیدگی (مانند توجه به اصول و استانداردهای حسابداری و حسابرسی) مالیاتی در مهلت‌های قانونی، ترغیب مردم به تسلیم اظهارنامهء مالیاتی و پرداخت مالیات در سررسید، استفاده از منابع مالیاتی سهل‌الوصول و کم‌هزینه مثل مالیات بر مصرف و به تعبیر دیگر تحقق درآمدهای مالیاتی با اختلاف زمانی کم‌تر، از مواردی است که در رابطه با کیفیت مالیات بیش‌تر باید مورد توجه قرار گیرد.

محمدقاسم رضایی

محبوبه زمانیان‌