هر روز را نوروز سازید

نگاهی به آداب عید نوروز

‏«یا مقلب القلوب و الابصار‏ یا مدبرالیل و النهار‏ یا محول الحول و الاحوال‏‏ حول حالنا الی احسن الحال‏».

یکی از کهن ترین جشن های بشری که قدمتی چندین هزار ساله دارد، نوروز می باشد که همه ساله مردمان فلات ایران با فرا رسیدن نخستین روز فروردین یا همان اعتدال بهاری (‏Nowruz‏) و برتن نمودن جامه سبز طبیعت، با جشن و سرور به استقبال این عید می روند.‏

در واقع بر مبنای تعاریف فرهنگنامه ها و لغتنامه های فارسی با موسم نوروز، سال جدید هجری خورشیدی آغاز می گردد. لذا دور از انصاف است که فقط حظ ظاهری برده و آداب آن را به درستی نشناسیم. زیرا چه بسا از این رهگذر می توانیم به لایه های پنهان و مستتر در نمادهای آن دست یافته و رهیافت های عمیق تری رابرای خود میسر سازیم. ‏

● پیشینه نوروز

با بررسی منابع معتبر تاریخی و سنگ نوشته های دوران ایران باستان نمی توان زمان و تاریخ دقیقی برای نوروز تعیین نمود. اما برخی از متون فارسی نظیر شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری از جمشید و کیومرث و برخی دیگر از هخامنشیان به عنوان پایه گذاران نوروز یاد کرده اند که خود مجالی دیگر می طلبد.‏

● اسلام و نوروز

دین مبین اسلام و اولیای صالحش همگی ضمن تکریم نوروز، بر اعتلای آن هم افزوده اند که برای نمونه می توان به این موارد اشاره نمود:‏

امیرالمؤمنین علیه السلام به مالک اشتر فرمود: ‏«ولاتَنْقُضْ سُنّةً صالِحَةً عَمِلَ بها صدورُ هذِهِ الاُمَةِ وَاجْتَمَعَتْ بِها الاُلْفَة وَصَلُحَتْ علیها الرعِیَّةُ وَلاتَحْدُثَنَّ سنّةً تَضُرُّ بشی‏ء مِنْ ماضی تلکَ السُّنَنِ فیکونُ الأجْرُ لِمَنْ سَنَّها وَالوِزْرُ علیکَ بِما نَقَضْتَ مِنها.» (آیین پسندیده ای را بر هم مریز که بزرگان این امت به آن رفتار نموده اند و به وسیله آن، مردم به هم پیوسته و رعیت با یکدیگر سازش کرده اند و آیینی مگذار که چیزی از سنت های نیک گذشته را زیان رساند تا پاداش برای نهنده سنت باشد و گناه شکستن آن بر تو مانَد.) (۱) ‏

«انی علی علیه السلام بهدیه النیروز، فقال علیه السلام: ماهذا ؟ قالوا: یا امیرالمومنین الیوم النیروز ، فقال علیه السلام: اصنعوالناکل یوم نیروز» (هدیه نوروزی برای علی علیه السلام آورده شد. حضرت پرسید: این چیست ؟ ‏گفتند: ای امیرمومنان! امروز نوروز است. فرمود: هر روز را برای ما نوروز بسازید.) (۲)‏

معلی بن خنیس از حضرت امام صادق (ع) چنین نقل می کند:‏ «ان یوم النیروز، هو الیوم الذی اخذ فیه النبی صلی الله علیه وآله امیرالمومنین علیه السلام العهد بغدیرخم فاقروا له بالولایه فطوبی لمن ثبت علیها ،والویل لمن نکثها...» (نوروز، روزی است که پیامبر صلی الله علیه و آله از مردم برای امیر مومنان علیه السلام در غدیر خم پیمان ولایت گرفت و مردم به ولایت او اقرارکردند. خوش به حال کسی که بر آن پیمان ثابت بماند. وای برکسی که آن را بشکند....) (۳) ‏

● آداب نوروز

پژوهشگران و صاحب‌نظران فرهنگی، آداب بسیاری را برای نوروز برشمرده اند که برخی از مهم ترین آنها عبارتند از:‏

۱- پاکیزگی و آراستگی: مردمان ایران زمین پیش از حلول نوروز با خانه تکانی و شستن منازل و آراستگی ظاهر به استقبال این عید دل انگیز می روند. ‏

‏۲- پوشیدن لباس های تمیز و معطر: تهیه لباس های تمیز و عموماً نو و معطر، حلاوتی است که تبدیل به نوستالژی دوستداران نوروز شده است.‏

‏۳- چیدن سفره هفت سین: در این سفره هفت چیز با حرف سین آغاز می شوند و به نشانه نمادی در کنار هم چیده می شوند.برای مثال: ‏

▪ سیب (‏Apple‏):نماد باروری ‏

▪ سبزه (‏Verdure‏):نماد سرسبزی

▪ سکه(‏Coin ‎‏) نماد رزق و روزی‏

▪ سیر(‏Garlic‏) نماد شفا‏

▪ سنجد(‏Sorb ‎‏) نماد محبت ‏

▪ سمنو(‏Samanoo‏) نماد برکت ‏

▪ سماق (‏Sumac‏) نماد پاکیزگی ‏

کلام الله مجید، دیوان حافظ، شاهنامه فردوسی، تخم‌مرغ رنگ شده، ماهی گلی، آیینه، شمع، گلدان گل (سنبل و بید مشک)، آجیل و شیرینی هم به نوعی تکمیل کننده سفره هفت سین می باشند. ‏

۴- دید و بازدید: صله رحم و بازدید کوچکترها از بزرگترها، جزء سنت های پسندیده ای است که در نوروز تبلوری دو چندان دارد.‏

‏۵- زدودن کدورت ها: یکی از فرصت هایی که نوروز پیش روی ما قرار داده همانا نزدیک نمودن قلب ها و زدودن زنگار کدورت ها می باشد زیرا چه بسا در طول سال کمتر این زمان فراهم گردد.‏

‏۶- زیارت اهل قبور: یکی از بهترین آداب نوروز، زیارت درگذشتگان خصوصاً شهدا و غبارروبی مزارشان می باشد که عموماً در آخرین پنج‌شنبه سال و در طول تعطیلات نوروز انجام می شود. ‏

‏۷-عیدی دادن: اسکناس های تا نخورده لای قرآن معروفترین عیدی هایی هستند که در نوروز خصوصاً نصیب کودکان می گردد و شادی آنها را دو چندان می سازد. ‏

‏۸- رفتن به طبیعت: استفاده از طراوت و سرسبزی خصوصاً در روز سیزده نوروز که به روز طبیعت معروف شده، حظی دوچندان به علاقه مندان این عید خجسته می دهد. ‏

البته در کنار این آداب لازم است از روزه و نماز در نوروز نیز یاد کنیم که بسیار سفارش شده است. ‏معلی بن خنیس از حضرت امام صادق (ع) چنین روایت می‌کند:‏ «و اذا کان یوم النیروز فاغتسل و البس النظف ثیابک و تطیب باطیب طیبک و تکون صائما ذلک الیوم...» (و هنگام نوروز غسل کن، پاکیزه ترین لباس‌هایت را بپوش و به خوشبوترین عطریات، خود را خوشبو نما و در آن روز ، روزه باش.) (۴)‏

پس چون از نماز پیشین و پسین و نافله های آن فارغ شوی چهار رکعت نماز بگزار. یعنی دو رکعت به یک سلام و در رکعت اول بعد از حمد ۱۰ مرتبه سوره انا انزلناه بخوان و در رکعت دوم بعد از حمد ۱۰ مرتبه « قل یا ایها الکافرون » و در رکعت سوم بعد از حمد ۱۰ مرتبه سوره « قل هوالله احد » و در رکعت چهارم بعد از حمد ۱۰ مرتبه «قل اعوذ برب الفلق» و « قل اعوذ برب الناس » بخوان و بعد از نماز به سجده شکر برو و این دعا را بخوان:‏ «اللهم صل علی محمد و آل محمد آلا وصیاء المرضیین و علی جمیع انبیاءک و رسلک با فضل صلواتک و بارک علیهم با فضل برکاتک و صل علی ارواحهم و اجسادهم، اللهم بارک علی محمد و آل محمد و بارک لنا فی یومنا هذاالذی فضلته و کرمته و شرفته و عظمت خطره ، اللهم بارک لی فیما انعمت به علی حتی لا اشکر احدا.غیرک و وسع علی فی رزقی یا ذاالجلال و الا کرام، اللهم ما غاب عنی فلا یعیبن عنی عونک و حفظک و ما فقدت من شی فلاتفقد نی عونک علیه حتی لا اتکلف ما لا احتاج الیه یا ذا الجلال و الا کرام.» (بار خدایا بر محمد و آل محمد (ص)، اوصیای پسندیده رحمت فرست و هم بر همه پیامبران و فرستادگانت به بهترین رحمت‌هایت و برکت ده بر ایشان به بهترین برکاتت و بر جسم و جانشان رحمت فرست. بارخدایا بر محمد و آل محمد (ص) برکت ده و به ما در این روزی که برتری اش دادی و گرامی اش نمودی و شرافت و بزرگی اش بخشیدی، برکت ده. بار خدایا مرا در آنچه بر من انعام کردی برکت ببخش تا به غیر از تو دیگری را سپاس نکنم و در روزی ام گشایش و وسعت ده، ای صاحب جلال و بزرگواری. بارخدایا! هر چه از من نهان باشد، پس کمک و نگهداری تو ازمن نهان مباد و هر چیز را گم کنم پس مبادا گم کنم یاری ات را تا به رنج و زحمت نیفتم برای آنچه محتاج آن نیستم ای صاحب جلالت وبزرگواری.) سپس حاج شیخ عباس قمی می نویسد: «چون چنین کنی گناهان پنجاه ساله تو آمرزیده شود و بسیار بگو یا ذا الجلال و الاکرام.» (۵)

لازم به ذکراست پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، همه ساله مسئولین ارشد نظام بویژه حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم ولایت، حضرت آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی)با پیام ها و رهنمودهای خود، افق و اهداف کلان پیش روی نظام را در سال جدید به درستی برای مردم و مسئولین ترسیم نموده و می نمایند که شایسته است در کنار رعایت آداب نوروز، مد نظر قرار گیرد.‏

محمد علی خزاعی

پی نوشتها:‏

۱. صبحی صالح، تحقیق نهج البلاغه، ص ۴۳۱

۲. شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۱۲، باب ۸۸، حدیث ۱۴

۳. علامه محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۵۹، ص۱۱۹‏

۴. شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج ۵، باب ۴۸، حدیث ۱

۵. حاج شیخ عباس قمی، کلیات مفاتیح الجنان، فصل ۱۱