كاریكاتور و مخاطبان

كاریكاتور در ایران از طریق روزنامه به میان مردم آمد در دورانی كه كاریكاتور ناصرالدین شاه در نشریات پاریس چاپ شد, هنوز مردم ایران با این هنر ظریف و نافذ آشنایی نداشتند اما بزودی و با چاپ كاریكاتور در روزنامه ها و مجلات, ایرانیان از طنز ترسیمی استقبال شایانی به عمل آوردند

در دوران انقلاب مشروطه، مضامین بسیاری از كاریكاتورها دهان به دهان نقل می شد. در دوران نهضت ملی، كاریكاتور به مثابه ابزاری مهم و تعیین كننده و كارآمد در ارتباطات اجتماعی این دوره نقش آفرین بود. هنوز مردان و زنان سالخورده ای كه در قید حیاتند، مضامین كاریكاتورهای مشهور آن زمان مثل «چلنگر» ، حاجی بابا و ناهید را به خاطر دارند. پس از كودتای ۲۸ مرداد و با وجود فضای بسته آن سال ها، نشریاتی همچون «توفیق» توانستند طنز و كاریكاتور را به میان مردم ببرند. اقبال از این نشریه به اندازه ای كه مردم هنوز بسیاری از طنزها و لطیفه های اجتماعی و سیاسی را كه محصول ذوق و هوشیاری خودشان است به توفیق نسبت می دهند. در دو دهه اخیر نیز هفته نامه «گل آقا» كه با همت مرحوم كیومرث صابری منتشر می شد، در بدو انتشار با استقبال وسیع مردم روبرو شد.

این نشریه ارتباط نزدیك و صمیمانه ای با مخاطبانش برقرار كرد. تجربه های تاریخی بیانگر توجه عمیق و بایسته مردم ایران به هنر كاریكاتور است. اما كاریكاتور هنوز در مطبوعات ما جایگاه پایدار و درخوری نیافته است و گاهی نیز دیده می شود كه روزنامه ها به بهانه صرفه جویی، زودتر از همه، ستون كاریكاتور را برمی چینند. با این حال توجه به تنوع كاریكاتور در همشهری و دایرشدن ستونی پایدار برای كاریكاتور در شرق و حفظ و استمرار این ستون در روزنامه های كیهان و جوان، نویددهنده چشم اندازی بهتر برای توجه به هنر كاریكاتور در ایران است. به خصوص كه ظرف دو دهه اخیر بسیاری از كاریكاتوریست های ما به عناوین برتر و جوایز مهم جهانی دست یافته اند. سهم و نقش نشریات «طنز و كاریكاتور» و «كیهان كاریكاتور» كه در سخت ترین شرایط تداوم انتشار خود را حفظ كرده اند، در رشد و بالندگی هنر كاریكاتور در ایران نیز شایان توجه است.

ویژگی های عصر ارتباطات و پیدایش نشریات الكترونیكی، الزاما بخشی از فعالیت های انتشاراتی كاریكاتور و طنز در ایران را به این میدان كشانده است. خانه كاریكاتور ایران با راه اندازی سایت «ایران كارتون» ، نخستین گام جدی را در این زمینه برداشت. ایران كارتون اكنون به یكی از سایت های شناخته شده كارتون تبدیل شده است. هنرمندان كاریكاتوریست در تبریز با راه اندازی سایتی به همین نام، سعی كرده اند به سهم خویش در توسعه و نشر الكترونیك كاریكاتور در ایران كمك كنند. آنان ارتباطات بین المللی خود را نیز بیش از پیش تقویت كرده اند. سایت «هادی تون» چند سالی است كه راه اندازی شده، اما ظرف یك سال اخیر بر دامنه فعالیت خود افزوده است. نشریات طنز و كاریكاتور و كیهان كاریكاتور نیز با دایركردن سایت های مربوط به خود كوشش كرده اند، زمینه را برای برقراری ارتباط هماهنگ با ویژگی های عصر اینترنت برقرار نمایند.

شماری از هنرمندان كاریكاتوریست ایرانی نیز سایت یا وبلاگ های متعلق به خود را دایر كرده اند و به این ترتیب فصل تازه ای از ارتباط مخاطبان و علاقه مندان هنر كاریكاتور از طریق نشر الكترونیك در ایران فراهم شده است. هنرمندان كاریكاتوریست در گیلان، اصفهان، خوزستان، خراسان و كرمانشاه نیز در فعالیت های میدانی نشر الكترونیك سهیم شده اند. باتوجه به این كه بسیاری از مسابقات جهانی كاریكاتور با بهره گیری از امكانات رایانه ای برگزار می شود، می توان پیش بینی كرد كه روی آوری بیشتر به نشر الكترونیك در آینده نزدیك در ایران محقق شود.

به گفته دست اندركاران این سایت ها، حمایت منطقی دستگاه های ذیربط می تواند، امكان مناسب تری برای عرضه نشریات طنز و كاریكاتور با روش های الكترونیك در آینده مهیا سازد.