«فراز» واژه ای بیگانه با ظاهری خودی

حتماً بارها واژه «فراز» را از تلویزیون و رادیو شنیده یا در کتاب و روزنامه ای خوانده اید.
مثلا در جمله هایی این چنین: «فرازی از سخنان حضرت امام جواد(ع)...»، «فرازی از صحیفه سجادیه حضرت …

حتماً بارها واژه «فراز» را از تلویزیون و رادیو شنیده یا در کتاب و روزنامه ای خوانده اید.

مثلا در جمله هایی این چنین: «فرازی از سخنان حضرت امام جواد(ع)...»، «فرازی از صحیفه سجادیه حضرت امام سجاد(ع را مرور می کنیم»؛ «در فرازی از آیات کریمه قرآن چنین آمده است» و...

«فراز» در این جملات به معنی: جمله ای، عبارتی یا بخشی، قسمتی؛ به کار رفته است. سری به جدیدترین و معروفترین فرهنگ (لغتنامه) فارسی «سخن» اثر دکتر حسن انوری که خود جزو مؤلفان لغتنامه دهخدا بوده، و همکاران متخصص وی می زنیم. ایشان شواهد لغات را از متون کهن تا متون معاصر فارسی نقل کرده اند و این مزیتی است که لغتنامه دهخدا و فرهنگ معین فاقد آنند.

ذیل «فراز» faraz (ا ) در فرهنگ سخن ۱۲ معنی آمده است:

۱) جای بلند؛ بلندترین بخش از جایی؛ بلندی: برج و باروی دارالحکومه... بالای همه برجها بر فراز شهر واقع گردیده و... است. (جمال زاده)؛ یک قشر تاریکی ازدود سیاه در فراز اتاق، ملایم موج می زد (علوی)؛ بشد پیش با عود زال از فراز / ستودش فراوان و بردش نماز (فردوسی)

۲) بخش فوقانی چیزی؛ روی چیزی؛ بر فراز همه، بادگیر بلند با مهابت خودنمایی می کرد. (اسلامی ندوشن)؛ از فراز همت او آسمان را نیست راه/ وز ورای ملکت او این زمین را نیست جای (منوچهری).

۳) جایی که به تدریج رو به بالا می رود؛ سر بالایی؛ نشیب؛ با زحمت زیاد از راههای گل و لای و نشیب و فراز وارد اشرف شدم (حاج سیاح)؛ فراز و شیب بیابان عشق دام بلاست/... (حافظ شیرازی).

پس از فراز نباشد جز از نشیب ولیکن/ جهان عشق تو دارد پس از فراز فرازی (سنایی)؛

۴) فراختن و فرازیدن و فراشتن: افراشتن.

۵) جزء پسین بعضی از کلمه های مرکب به معنی «افرازنده»: سرفراز، گردن فراز.

۶) مسدود؛ بسته؛ از میکده مگذر که در کعبه فراز است/ بسیار مروتیز که این راه دراز است. (نظیری) ره بیرون شد از عشقت ندانم/ در هر دو جهان گویی فراز است. (انوری)

۷) باز: فراز شدن. فراز کردن؛ از لغات اضداد است.

۸) (مجاز) خوبی و خوشی حال و وضع و نیز فراز و نشیب (ص ۲۰): شیب تو با فراز و فراز تو با نشیب/ فرزند آدمی به تو اندر به شیب و تیب. (رودکی)

۹) دارای وضع رو به بالا و به مجاز، خوب؛ خوش:

که روزی فراز است و روزی نشیب/ گهی شاد دارد گهی با نهیب (فردوسی)

۱۰) بر بالای؛ بر: منم یارب در این دولت که روی یار می بینم/ فراز سر و سیمینش گلی بر بار می بینم.(سعدی)

/ فراز یکی پیل نر زال زر/ نشاند و براندش سبک سوی در. (فردوسی)

۱۱) به: شتر... بانگی بکرد و فراز علف خوردن ایستاد. (بلعمی، تاریخ، خطیب رهبر؛ دستور زبان)

۱۲) جز پشین بعضی از افعال، به جای یا به معنی «پیش»، «بر»، و مانند آنها:به ساغر لب خویش بر دم فراز/ مرا هر لبی گشت چون شکری. (منوچهری)

؛ هر کس که از حق فراز گردد و به باطل پیوندد، وی را ملحد گویند. (بحرالفوائد)

چنانکه ملاحظه کردید هیچ کدام از معانی آورده شده برای واژه «فراز» برابر با جمله، عبارت، بخش، قسمت و هر چه از این دست که امروزه در زبان فارسی به کار می رود نیست؛ پس این کاربرد اشتباه «فراز» در جمله های زبان فارسی از کجا آمده است؟!

در زبان فرانسه و انگلیسی واژه «phrase» با تلفظ «fraz» به معنی: جمله و عبارت آمده است و شباهت لفظی این واژه با «فراز» فارسی موجب شده به نادرستی در جملات فارسی بنشیند و جای معادلهای رایج خود را در زبان فارسی بگیرد. قطعاً شایسته نیست به جای عبارت، جمله، بخش، قسمت، لت، تکه، پاره، بهره و... که در زبان فارسی واژه بیگانه ای را به کار ببریم که فقط تلفظی آشنا برای فارسی زبان دارد؛ بیائیم کورکورانه یک واژه را به نادرستی در گفتار و نوشتارمان به کار نبریم و براستی فارسی را پاس بداریم.

ابوالفضل حبیبی

منابع:

فرهنگ بزرگ سخن، دکتر حسن انوری، انتشارات سخن

فرهنگ فرانسه- فارسی؛ محمدرضا پارسایار، انتشارات فرهنگ معاصر