چرا سطح رهبران در جهان رو به افول است

با توجه به رشد جمعیت و افزایش مسئولیت های فردی و رقابت در صحنه زندگی اجتماعی و حرفه ای, اکثر رای دهندگان در پی نامزدهایی هستند که بتوانند نیازهای کوتاه مدت رفاهی و اجتماعی آنها را برآورده کنند

انتخاب «سارکوزی» به سمت رئیس جمهوری فرانسه، یک نکته مهم تاریخی را مطرح می کند:میتران ها، پمپیدوها و دوگل های فرانسه کجایند؟ در مقام مقایسه با این غول های سیاسی، هیچ کدام از رقبای سارکوزی، قابل توجه نبودند.آیا این افول تنها در فرانسه قابل مشاهده است؟

چرا انسان های بزرگ، چه به معنای فکری و چه به مفهوم اخلاقی آن، دیگر در صحنه سیاسی ظهور نمی کنند؟ چرا سطح سیاستمداران این قدر افول کرده است؟ چرا هنرپیشگی در سیاست جایگاه ویژه ای به خود گرفته است؟

این سیاستمداران را با پیشینیان آنان مقایسه کنید:«پوتین» با «گورباچف;» «احمد بداوی» با «ماهاتیر محمد;» «جیانگ زمین» با «دنگ شائوپینگ;» «جورج بوش» با «جان اف کندی;» «ژاک شیراک» با «شارل دوگل;» «تونی بلر» با «وینستون چرچیل;» «شیزو آبه» با «کویزومی» و حتی «بشار اسد» با پدرش «حافظ اسد.»با هر شاخصی که بخواهیم بسنجیم، سیاستمداران فعلی جهان فاصله قابل توجهی با پیشینیان خود دارند.

▪ شاید بتوان چهار دلیل را برای این افول سیاستمداری در سطح جهان مطرح کرد:

۱)اصالت خانوادگی سیاستمداران کمرنگ شده است.

جان اف کندی به ریاست جمهوری نرسید بلکه سمت ریاست جمهوری با نام و خانواده او مزین گشت.

کندی از خانواده ای قدیمی و صاحب فرهنگ و علاقه مند به سیاست بود و تجربیات چند نسل از سیاستمداران و صنعت گران در یک خانواده جمع شده بود.این سنت در اغلب کشورها مانند فرانسه، آلمان، اتریش و بعضی کشورهای عربی مانند عراق و مصر هم بوده است.در قدیم، هر دو حرفه سیاست و تجارت نیازمند وقار، اخلاق، خویشتنداری، درستی و درایت بود زیرا افراد صرفا با کتاب خواندن و مدرک گرفتن، توانا و فهیم نمی شوند.روانشناسان علوم تربیتی اعتقاد دارند که شخصیت پدر، مادر و اطرافیان یک فرد تا پیش از سیزده سالگی به یک فرد منتقل می شود.

درواقع ریشه تربیت، درایت و متانت کلام، عمدتا به خانواده مربوط می شود.خاطرم هست در اوایل دهه ۱۳۷۰ با جمعی خدمت یکی از عرفای بزرگ شیعه در قم رسیده بودیم.ایشان نزدیک به ۴۵ دقیقه از گذشته خانوادگی و ویژگی های پدر و مادر جمع حاضر سوال کردند و سپس وارد بحث شدند.مدرک، سمت و ظواهر برای ایشان حکم ثانوی را داشت.

در سیاست امروز جهان، هر فردی با هر گذشته ای می تواند به هر سمتی برسد.در گذشته کارت شناسایی سیاستمداران در اروپا، ترکیه و کشورهای عربی، خانواده آنها بود زیرا همه از طریق خانواده به سطح و کیفیت آن فرد پی می بردند.این که در سیاست امروز جهان این قدر دروغ، وارونه جلوه دادن حقایق و عوام فریبی رواج پیدا کرده است، شاید تا اندازه قابل توجهی به بی ریشه بودن سیاستمداران مربوط باشد زیرا اولین مکانی که فرد، دروغ گفتن را می آموزد و فریب را با تدبیر اشتباه می گیرد، در نهاد خانواده است.

این که در جهان امروز در میان سیاستمداران و مسئولان بانک ها، شرکت ها و وزارتخانه ها این قدر فساد مالی رونق دارد و افراد با هر روشی، حاضرند درآمد خود را افزایش دهند و سمت خود را حفظ کنند، شاید به از میان رفتن اثرات تربیتی خانواده ها مربوط باشد.اگر به مبارزات انتخاباتی در بسیاری از کشورها توجه کنیم، درمی یابیم نامزدها برای آن که بتوانند رای مردم را جلب کنند، به هر روش و تاکتیکی متوسل می شوند در حالی که سیاستمداران اصیل، حریم می شناسند.عموم بزرگان سیاست در تاریخ، دوره های طولانی بلوغ فکری و الگوهای تربیتی داشته اند.در سیاست امروز، توانایی نمایش، مهم تر از توانایی فکری و اصالت خانوادگی شده است.

۲) نقش گروه ها و افراد مرجع در شکل دهی دیدگاه های شهروندان رو به کاهش است.در گذشته، نظر و یا نگرش افراد صاحب منزلت اجتماعی و اخلاقی برای بسیاری از آحاد مردم، حجت بود زیرا قضاوت این افراد از پشتوانه های فکری و تجربی و آینده نگری برخوردار بود اما امروز نظرات یا تمایلات سیاسی پاپ واتیکان، هدایت گر جامعه کاتولیک چه در اروپا و چه در آمریکای لاتین هم نیست.

برای نزدیک به سی سال در طول جنگ سرد، «والتر کرانکایت»، اخبار یکی از شبکه های مهم تلویزیونی آمریکا را ساعت ۷ شب برای نزدیک به صد میلیون نفر ارایه می داد.او به اندازه ای در میان مردم، اعتبار کسب کرده بود که دیدگاه های غیرمستقیم او در مورد نامزدهای انتخاباتی بر مخاطبان اثر می گذاشت.

امروزه ظاهر کسی که اخبار را می گوید، مهم تر از دیدگاه های اوست.

زمانی «ریمون آرون» استاد برجسته علم روابط بین الملل فرانسه، بر اعماق فکری طیف وسیعی از جامعه فرانسه اثر می گذاشت.امروز فرانسه، ریمون آرون ندارد.سابق به این، استاد دانشگاه منزلتی داشت و تمام زندگی او به درک، تحقیق، کتاب و تربیت دانشجو اختصاص داشت و این نوع زندگی کردن، مورد احترام عامه مردم بوده و اعتماد به نظرات اساتید دانشگاه و عاری بودن آنها از حوزه قدرت و منافع سیاسی و پول غیردانشگاهی، موجب توجه خاص مردم به آنها و دیدگاه های آنان می شد.

اما تخصصی شدن علم و بازرگانی شدن دانشگاه ها، جایگاه «اساتید مسلط و اثرگذار» بر جامعه را تقلیل داده است.حتی در کشور ما، صدها مدیر و شخصیت سیاسی سعی می کنند به دانشگاه «سر بزنند» و ارتباط خود را با دانشگاه ها حفظ کنند و بعضا با مراقبت ماموران حفاظتی، «تدریس» کنند.استاد دانشگاه کسی است که فکر تولید می کند.مجهولات را کشف می کند و بر جامعه اثر می گذارد.نخبه دانشگاهی نمی تواند هم سمت سیاسی داشته باشد و هم در حوزه اندیشه اثرگذار باشد.

▪ جنس قدرت، منافع است و ماهیت دانشگاهی ، آزادگی در اندیشه.

این دو مقوله را اصالتا نمی توان در یک جا جمع کرد.به همین دلیل، حوزه اندیشه و حوزه قدرت در دنیای جدید، حداقل متداخل شده است.اندیشه نویسندگان، محققان، هنرمندان و رسانه ها مانند گذشته از استقلال کافی برخوردار نیست و عامه مردم با سنسورهای روحی و وجدانی که دارند، این مسئله را درک می کنند.

۳) تبلیغات، جایگزین برنامه شده است.در جهان امروز، رسانه ها مهم ترین نقش را در شکل گیری افکار و دیدگاه های مردم بر عهده گرفته اند.

با توجه به این که بیشتر شهروندان در کشورهای مختلف، مشغول کار و فعالیت هستند و فشارهای شغلی و اجتماعی، فرصت درک عمیق مسائل سیاسی را به آنها نمی دهد، فضای تبلیغاتی رسانه های تصویری و غیرتصویری در تحلیل های چند دقیقه ای از موضوعات و شخصیت سیاستمداران، «چهره» می سازند و تصویر ایجاد می کنند.

زندگی ماشینی و پیگیری اخبار از طریق تلفن همراه، فرصت تجزیه و تحلیل چندوجهی از پدیده های سیاسی و سیاستمداران را نمی دهد.این مهم نیست یک سیاستمدار از استدلال و برنامه برخوردار باشد، بلکه هر کسی که بهتر در رسانه ها نمایش دهد، می تواند در چند دقیقه ای که وارد ذهن شهروندان پرمشغله می شود، اثرات خود را بگذارد.در تاثیر نقش تصویری رسانه ها حتی گفته می شود در سال ۱۹۶۱ و زمانی که تلویزیون سیاه و سفید بود، در مناظره تلویزیونی میان نیکسون و جان اف کندی، اغلب مردم به کندی تمایل پیدا کردند زیرا او شاداب تر به نظر می رسید و با آرامش عجیبی بحث می کرد در حالی که نیکسون پس از یک عمل جراحی در این مناظره شرکت کرده بود.

اصولا ابعاد بصری در حوزه سیاست، قوی تر از ابعاد فکری و استدلالی کار می کنند.روش های تبلیغاتی، استفاده بهینه از نمادها و تاکید بر حساسیت های مردم، اثرات بیشتری نسبت به پیچیدگی فکری و استدلالی و برنامه ای بر داوری رای دهندگان می گذارد.از این رو، سیاستمدارانی که توانایی تسخیر رسانه ها را دارند، می توانند رای بیشتری جمع کنند.بی دلیل نیست که یکی از استوانه های نظری و عملی سیاست، روانشناسی است.در روانشناسی کشورهای شرقی، سیاستمدار باید متواضع باشد ولی در فرهنگ غرب، مدیر و سیاستمدار باید کارآمدی خود را به نمایش گذارد و از طریق کلام و رفتار و واکنش های غیرکلامی، توانمندی های خود را در ذهن و قلب مخاطب حک کند.

نتیجه مطالعات مقایسه ای در کشورهای مختلف معرف این واقعیت است که غلظتی از هنرپیشگی (البته به همراه عوامل دیگر) برای موفقیت در انتخابات ضروری است.شاید اگر امروز دوگل یا چرچیل یا ماهاتیر محمد بخواهند نامزد سمت سیاسی شوند، با توجه به روش های غیررسانه ای که بدان عادت کرده بودند، نتوانند رای پیروزی به دست آورند.در نهایت، متخصصین زیبایی، روانشناسی و ارتباطات نقش مهم تری در پیروزی نامزدها نسبت به اقتصاددانان و استراتژیست های سیاسی پیدا کرده اند.

دکتر محمود سریع القلم

---