رنگ, محیط و بیماران

نگاهی بر چگونگی تاثیر طراحی وسایل بیمارستانی بر ایمنی بیمار

امروزه با پیشرفت تکنولوژی و توجه بیشتر به حفظ امنیت بیماران بستری در بیمارستان، طراحی معماری و دکوراسیون واقعی بیمارستان‌ها و وسایل و امکانات آنها دچار تحولات شگرفی شده است...

با توجه به این حقیقت که در حال حاضر مشکلات بروز خطاها در مراقبت‌های سلامتی و ایمنی بیماران کم نبوده، ایجاد تغییرات بنیادی در روند مراقبت‌ها، محیط‌های فرهنگی و فیزیکی بستری بیماران به نظر الزامی می‌رسد و باید مدنظر قرار گیرند، بنابراین لازم است مسوولان و سرمایه‌گذارانی که از آنها حمایت می‌کنند، برای ایجاد مراقبت‌های ایمنی بیماران تلاش بیشتری داشته باشند.

تا آنجا که ذهن یاری می‌کند، تاثیر طراحی بیمارستان‌ها با تجهیزات و فناوری آنها بر کیفیت درمان و ایمنی بیماران تاکنون مورد توجه جدی نبوده، در حالی که میلیاردها دلار در این راه هزینه شده و خواهد شد.

روان‌شناسان شناختی با داشتن اتفاق نظر بر این موضوع تاکید دارند که محیط فیزیکی، تاثیر قابل توجهی بر ایمنی و کارایی انسان خواهد داشت. شناخت ارتباط متقابل میان انسان، ابزار مورد استفاده آنها و محیطی که در آن زندگی و کار می‌کنند، پایه هر مطالعه‌ای است که در زمینه طراحی وسایل مراقبت از سلامت و تاثیرات آن بر کارایی پرستاران و دیگر افراد شاغل (که در ارتباط مستقیم با آن وسایل قرار می‌گیرند) صورت می‌گیرد (به عنوان نمونه، پورت‌های اکسیژن و ساکشن که روی دیوار اتاق بیمار قرار می‌گیرد، به‌عنوان وسایل ثابت یا وسایل قابل جابه‌جا شدن مانند تخت بیمار). باید بدانیم که همیشه این کادر پزشکی نیستند که اشتباه می‌کنند و خطا دارند، بلکه شاید اشکال در طراحی وسایل مراقبتی است که خطا در کار آنها به وجود می‌آورند. در واقع این شرایط نهفته هستند که افراد را به سمت خطاهای غیرقابل اجتناب سوق می‌دهند، پس لزوم توجه ویژه به وسایل و محیط کار بیشتر می‌شود.

شاید جای خوشحالی باشد که می‌توانیم این شرایط نهفته را به حداقل میزان خود برسانیم و قبل از اینکه حادثه‌ای رخ دهد، از وقوع آن جلوگیری کنیم. شاید باورنکردنی باشد، اگر بگوییم یک نمونه خاص از این شرایط که پاتوژن‌های همیشه مقیم بیمارستان‌ها نامیده می‌شوند، کم بودن سطح روشنایی محل‌های توزیع داروهاست که موجب رخداد اشتباهات غیرقابل جبرانی خواهند شد. شرایط نهفته در هر سازمانی وجود دارند و می‌توانند به طور غیرعمدی به وسیله افرادی که مسوولیت طراحی سیستم‌ها را برعهده دارند، اتفاق افتند.

در بررسی ۶۰۰ مقاله مرتبط، محققان دریافتند که ارتباط تنگاتنگی میان محیط فیزیکی (مانند اتاق‌های یک تخته یا دو تخته یا بیشتر در بیمارستان‌ها) و پیامد نهایی درمان بیماران و رضایت شغلی کادر پزشکی وجود دارد، چیزی که به کاهش استرس و خستگی کادر درمانی و افزایش کارایی در ارائه خدمات مراقبتی منجر خواهد شد.

با هدف قرار دادن عوامل انسانی از طریق طراحی وسایل و کاستن از شرایط نهفته ایجاد خطا، ایمنی بیماران پیشرفت قابل ملاحظه‌ای خواهد کرد و این امر محقق نخواهد شد، مگر با ارتقای فرهنگ قوی رعایت ایمنی و اهمیت دادن به این موضوع در بیمارستان‌ها، طراحی دوباره سیستم‌ها و امکانات با شرایط و تکنولوژی موجود، تمرکز بر حذف شرایط ایجادکننده خطاهای شناختی و کمک به دست‌اندرکاران برای تصحیح یا توقف بروز خطا، قبل از آنکه خطری متوجه انسانی شود.

● عوامل مرتبط با ساختار محیط

با در نظر گرفتن عوامل انسانی، جنبه‌های مختلفی در ساخت محیط وجود دارند که باید در نظر گرفته شوند. با بررسی‌های انجام‌شده عناصر طراحی زیر به عنوان عوامل کلیدی در اطمینان یافتن از ایمنی بیمار و کیفیت مراقبت‌های ارائه شده به وی معرفی شده‌اند. در واقع باید تلاش کنیم که:

۱) بیمار محور باشیم، یعنی:

۱) بیمارستان‌ها اتاق‌هایی با سطح ایمنی بالا و ترجیحا یک تخته داشته باشند،

۲) اتاق‌ها، فضای کافی برای جای دادن اعضای فامیل بیمار داشته باشند،

۳) دسترسی بیماران به اطلاعات موردنظرشان در مورد مراقبت از سلامت فراهم باشد،

۴) علامت‌های کاملا مشخصی برای هدایت آنها در بیمارستان وجود داشته باشد.

۲) ایمنی بیمار فراهم باشد، یعنی:

۱) طراحی امکانات و دسترسی به وسایل کمکی به گونه‌ای باشد که خطاهای بیماران به حداقل میزان ممکن برسد،

۲) از سیستم‌های تهویه و تصفیه مناسب استفاده شود تا کنترل و پیشگیری از گسترش عفونت‌ها به حداقل برسد،

۳) از سطوحی استفاده شود که به راحتی قابل ضدعفونی کردن باشند،

۴) تسهیلات لازم برای شستن دست‌ها با دسترس بودن سینک‌های بهداشتی و محلول‌های الکلی شست‌وشوی دست فراهم شود،

۵) وسایلی که ممکن است به بیمار آسیب برساند، از دسترس او به دور باشند،

۶) فضای کار کافی در اختیار کادر پزشکی قرار داشته باشد.

۳) اثربخشی کارها را بالا ببریم، یعنی:

۱) روشنایی به حدی باشد که کارایی دیداری فراهم باشد،

۲) تا حد ممکن از نور طبیعی استفاده شود،

۳) تاثیرات صداهای نابهنجار کنترل شوند.

۴) کارایی درمان و مراقبت‌های سلامتی را ارتقا دهیم، یعنی:

۱) طرح‌بندی، محل وسایل و امکانات پزشکی استاندارد باشد،

۲) خطرات بالقوه‌ای که ایمنی بیمار را به خطر می‌اندازد، کم شده و رضایت بیماران را با به حداقل رساندن میزان جابه‌جایی آنها افزایش دهیم.

۵) سرعت عمل داشته باشیم، یعنی:

۱) مطمئن شویم که می‌توانیم پاسخ سریع و به‌موقع به نیازهای بیمار دهیم،

۲) نارکارآمدی‌ها را در فرآیند ارائه مراقبت حذف کنیم،

۳) کار بالینی پزشکان و پرستاران را تسهیل کنیم.

۶) عدالت و تساوی حقوق را رعایت کنیم، یعنی:

۱) اندازه، طرح و عملکردهای ساختار مراقبت‌هایی را که مورد نیاز بیماران است، فراهم آوریم.

در این میان موارد دیگری نیز به محیط فیزیکی و پیامدهای بیماران مرتبط می‌شود. به عنوان نمونه، نیاز به کاهش آلودگی صوتی و بالابردن عواملی که می‌توانند مدت اقامت بیماران را در بیمارستان کاهش دهند، از اهم موارد است، مانند استفاده از نور طبیعی، مراقبت‌ در واحدهای بازسازی شده و دسترسی به موسیقی و امکان اینکه بتوانند از محیط طبیعت اطراف بهترین استفاده را ببرند و برایشان چشم‌نواز باشد.

در میان بررسی‌های مختلف، به استفاده ماهرانه از موسیقی و آثار هنری اشاره‌های فراوانی شده که کمک شایانی به بیماران خواهد کرد. Ulrich و همکاران دریافته‌اند که طراحی یک بیمارستان می‌تواند با کاهش عفونت‌ها و خطاهای پزشکی، تاثیر شگفت‌انگیزی بر پیشبرد ایمنی بیمار داشته باشد. آنها همچنین به این نکته رسیده‌اند که طراحی وسایل، تاثیر مستقیمی بر رضایتمندی بیماران و کادر پزشکی، استرس بیمار و معیارهای عملکرد سازمان خواهند گذاشت. در بیمارستان‌هایی که به خصوص اتاق‌های یک تخته دارند، ایمنی بیمار ارتقا خواهد یافت و محیط سالم‌تری برای بیماران و همراهان آنها فراهم خواهد شد؛ چراکه آلودگی صوتی کمتر خواهد شد، میزان بروز خطاهای پزشکی کاهش خواهد یافت، احتمال گسترش عفونت‌ها به حداقل خواهد رسید، استرسورهای محیطی مرتبط با صدا، اتاق‌های ناکارآمد و طراحی واحدها کمتر خواهند شد و افزودن آثار هنری و دید خوب مناظر اطراف، رنگ، نور و صدا برای کنترل استرسورهای نهفته امکان‌پذیر خواهند شد.

● محیط درمانی

تئوری «محیط درمانی» از شاخه‌های «سایکولوژی محیطی» (تاثیرات روانی – اجتماعی محیط)، «سایکونوروایمونولوژی» (تاثیر محیط بر سیستم ایمنی) و «نوروساینس» (چگونه مغز محیط و طراحی آن را درک می‌کند) برخاسته است. بیمارانی که در مراکز درمانی بستری هستند، اغلب با ترس از عاقبت سلامتی و ایمنی خود و جداشدن از ارتباطات طبیعی اجتماعی‌شان در ستیزند. محیط‌های بزرگ و پیچیده‌ای که در بیمارستان‌های کنونی دیده می‌شود، به استرس آنها می‌افزاید. براین اساس، طراحان محیط‌های درمانی، افرادی که در زمینه دکوراسیون‌های داخلی فعالیت می‌کنند و محققان، ۴ عامل کلیدی را یافته‌اند که اگر در طراحی هر محیط درمانی رعایت شود، می‌توانند پیامد نهایی درمان بیماران را بهبود دهند:

- حذف یا کاهش استرسورهای محیطی،

فراهم کردن مواردی که حواس بیماران را در جهت مثبت پرت می‌کند،

- ایجاد حمایت‌های اجتماعی و

- دادن این حس به بیمار که می‌تواند بر محیط اطراف خود کنترل داشته باشد.

لازم به ذکر است که کاربرد این عوامل بر بیمار و خانواده وی تمرکز دارد. با این حال مزایای شناخته شده بالقوه‌ای برای کادر درمانی و پرستاران نیز در بردارد، مانند رضایت شغلی، افزایش اثربخشی درمان و مراقبت‌های ارایه شده و حفظ آنها از عوامل تخریبی محیطی. این خود بر کیفیت مراقبت از بیماران تاثیر شگرفی خواهد گذاشت.

در مجموع محیط درمانی تاثیرات ثابت‌شده‌ای بر هزینه ـ اثربخش بودن درمان و خدمات مراقبتی و کاهش میزان اقامت بیماران در مراکز درمانی خواهد داشت. تاثیراتی که نمی‌توان به آسانی از کنار آنها گذشت و باید برای حفظ ایمنی بیماران و کادر پزشکی در نظر گرفته شوند.

دکتر نیلوفر شایسته