یخ زدگی اندام‌ها

یخ‌زدگی اندام‌ها که اسم علمی آن گزش سرما است، بر اثر حضور طولانی در سرمای خیلی شدید در اندام‌های انتهایی مثل انگشتان دست و پا و نیز بینی و گونه‌ها رخ می‌دهد.
یکی از روش‌های دفاعی …

یخ‌زدگی اندام‌ها که اسم علمی آن گزش سرما است، بر اثر حضور طولانی در سرمای خیلی شدید در اندام‌های انتهایی مثل انگشتان دست و پا و نیز بینی و گونه‌ها رخ می‌دهد.

یکی از روش‌های دفاعی بدن انسان در مقابله با سرمای محیط این است که رگ‌های محیطی تنگ می‌شوند تا حرارت بدن حفظ شود. برای جلوگیری از آسیب اندام‌های انتهایی هرچند دقیقه یکبار رگ‌ها باز می‌شوند تا خون جریان یابد و دوباره بسته می‌شوند.

زمانی که سرمای محیط شدید باشد و اقامت در سرما طولانی شود بدن انسان اندام‌های انتهایی را فدا می‌کند تا بتواند از سرمازدگی و مرگ جلوگیری کند. به این ترتیب رگ‌های محیطی یکسره منقبض می‌مانند و اندک اندک خون کمی که در این رگ‌ها جاری است در مجاورت هوای‌سرد شروع به یخ زدن می‌کند. نکته‌ای که باید به خاطر سپرد این است که کفش و لباس خیلی تنگ با فشار روی رگ‌ها می‌توانند این روند را تسریع کنند.

اندام یخ‌زده در ابتدا دردناک می‌شود و سپس بی‌حسی به آن اضافه می‌شود. رنگ اندام معمولا کبود و رنگ‌پریده است.

اولین اقدام درمانی برای این بیماران رساندن سریع آنان به محیط گرم است. اقدام بعدی گرم کردن آرام اندام‌های یخ‌زده است. در این مرحله آنچه که اهمیت اساسی دارد این است که هرگز نباید بدون داشتن امکانات کافی اقدام به گرم کردن اندام کرد.

به عنوان مثال اگر در یک پناهگاه کوهنوردی با اقدام به گرم کردن آب شروع به درمان دست و پای یخ‌زده یک مصدوم کنیم، ولی به دلیل اتمام سوخت نتوانیم درمان را تکمیل کنیم و اندام‌ها مجدد شروع به سرد شدن کنند، در این صورت آسیب بیشتری را به اندام مبتلا وارد ساخته‌ایم.

نکته مهم دیگر این است که هرگز نباید اندام یخ‌زده را در معرض گرمای شدید و مستقیم قرار دهیم زیرا گرم شدن اندام یخ‌زده قبل از برقراری جریان خون باعث آسیب غیر قابل جبران به عضو مبتلا می‌شود.

از طرفی به دلیل بی‌حس بودن اندام یخ‌زده ممکن است سوختگی شدیدی بدون این‌که فرد متوجه شود در اندام مبتلا رخ دهد و آسیب را تشدید کند. نکته دیگر این است که هرگز نباید عضو یخ‌زده را مالش دهیم.

بعد از مهیا شدن شرایط باید مایعی گرم با دمای ۳۷ تا ۴۰‌درجه مهیا کرده و با افزودن مداوم آب گرم و پایش مداوم با دماسنج دما را در این محدوده حفظ کنیم.

با غوطه‌ور ساختن اعضای یخ‌زده در این مایع اندک اندک جریان خون باز خواهد گشت و عضو حیات خواهد یافت. البته کار به همین راحتی تمام نمی‌شود.

جریان یافتن مجدد گردش خون درد شدید و طاقت‌فرسایی را موجب می‌شود که ادامه درمان را غیرممکن می‌سازد و در این شرایط فقط با مسکن‌هایی قوی مثل آمپول‌های مخدر می‌توان کار را ادامه داد.

علی‌رغم همه این تمهیدات گاه شدت آسیب چنان است که در برخی قسمت‌ها جریان خون برقرار نمی‌شود. خوشبختانه درمان‌های جدید برای به جریان افتادن مجدد خون در این شرایط نیز وجود دارد که با صرف هزینه و زمان قابل دستیابی است. باید بدانیم که بر خلاف بسیاری از بیماری‌های دیگر اندام‌های یخ‌زده گاه پس از ماه‌ها درمان بازسازی می‌شوند و نباید زود از بهبودی آنها ناامید شد.

دکتر رضا کریمی

متخصص بیماری‌های داخلی