برای انتخاباتی سالم

دو چهره و گزینه اصلی اصلا ح طلبان به معنای عام کلمه برای انتخابات ریاست جمهوری یعنی آقایان مهدی کروبی و محمد خاتمی در اظهارنظرهایی جداگانه, نسبت به لزوم پیگیری انتخاباتی آزاد و سالم, تاکید کرده اند

دو چهره و گزینه اصلی اصلا‌ح‌طلبان- به‌معنای عام کلمه- برای انتخابات ریاست‌جمهوری (یعنی آقایان مهدی کروبی و محمد خاتمی) در اظهارنظرهایی جداگانه، نسبت به لزوم پیگیری انتخاباتی آزاد و سالم، تاکید کرده‌اند. کروبی در آخرین موضعگیری خود، <مهم‌ترین دغدغه‌>اش را <صیانت از آرا> دانسته و خاتمی نیز، لزوم حراست از آرای مردمی که به‌پای صندوق‌های رای میآیند و برگزاری <انتخابات حقیقی> را مورد توجه قرار داده است. ‌اگرچه تذکر و دیدگاه ابرازشده از سوی این دو چهره برجسته اردوگاه اصلا‌ح‌طلبان، از منظری، جدید و بدیع نیست؛ اما هنگامی که به سابقه و شخصیت حقوقی گویندگان دقیق شویم، ملا‌حظات و حساسیت‌ها بس مضاعف می‌شود. ‌

کروبی یکی از نامزدهای مطرح در انتخابات ریاست‌جمهوری نهم (سال ۱۳۸۴) بود. حکایت <خواب> کروبی و اعتراض شدید دبیرکل حزب اعتماد ملی به چگونگی شمارش آرا و اعلا‌م نتایج در آن انتخابات، به‌قدر لا‌زم شهره است. از یاد نبریم که متولی برگزاری آن انتخابات، وزارت کشور دولت اصلا‌حات بود. با وجود این، <اتفاقات> رخ‌داده در انتخابات ۸۴ چنان ناگوار و غریب به‌نظر می‌رسید که فریاد کروبی در <سونامی احمدی‌نژاد و حامیانش> و پروژه‌‌ای <پیچیده و چندلا‌یه‌> گم شد و گوش شنوایی نیافت. همچنین فراموش نکنیم کروبی دبیرکل حزبی است که نفر اول فهرستش برای انتخابات مجلس هشتم (یعنی رسول منتجب‌نیا، قائم‌مقام دبیرکل حزب اعتماد ملی) در مورد چگونگی شمارش آرا در انتخابات مجلس هشتم و اعلا‌م نتایج آن، تصریح می‌کند: <من نفر چهارم، پنجم تهران هستم؛ رای من قطعا و مسلما نفر چهارم، پنجم تهران است... قطعا و مسلما رای ما را تصرف کردند؛ به بعضی از حوزه‌ها دستور سری داده بودند که رای مرا صفر کنند... ما اصرار داشتیم که به‌صورت رندوم آرای پایتخت را بازشماری کنید، نامه دادیم، درخواست و مصاحبه کردیم، بنده چند نامه به شورای نگهبان دادم... ولی آنها گوش ندادند زیرا می‌دانستند دست آنها رو می‌شود( >اعتماد، ۲۲/۱/۱۳۸۷.) قائم‌مقام کروبی در حزب اعتماد ملی عنوان می‌کند: <در روز شمارش آرا از هیات نظارت، وزارت کشور، استانداری و فرمانداری بارها به من زنگ زدند و تذکر دادند و گفتند، رای شما جزو بالا‌ترین رای‌ها است و عده‌ای قصد خراب‌کردن رای شما را دارند و اگر کاری از دست شما برمی‌آید انجام دهید... انتخابات تهران از پشت صحنه مهندسی شد...( >همان.)با چنین تجاربی از انتخابات (ریاست‌جمهوری۸۴ و مجلس۸۶)، بدیهی است که کروبی بحث <صیانت از آرا> را <مهم‌ترین دغدغه‌اش> توصیف کند. او و حزب متبوعش به‌قدر لا‌زم از فرآیند برگزاری انتخابات و چگونگی شمارش و اعلا‌م نتیجه آن، متضرر شده و در تشویش هستند. ‌ وقتی در انتخاباتی با گستره کشوری، یک نامزد تنها با چند صدهزار رای اختلا‌ف، به مرحله دوم رقابت پا می‌نهد و پیروز می‌شود و بر کرسی ریاست‌جمهوری تکیه می‌زند، طبیعی است که- با عنایت به تجربیات تلخ پیشین- بحث صیانت از آرای هواداران، به‌قدر لا‌زم و کافی، کلیدی باشد. ‌

اما دیگر نامزد اصلی اصلا‌‌ح‌طلبان، یعنی سیدمحمد خاتمی نیز در هفته‌های اخیر دغدغه‌هایی مشابه را مورد تاکید و اشاره قرار داده است. خاتمی به‌طور مکرر بر لزوم پیگیری و تحقق انتخاباتی آزاد و سالم و پاسداری از آرای مردمی که در انتخابات مشارکت می‌کنند تاکید کرده است؛ وی در آخرین اظهارنظر خود <فراهم‌بودن زمینه‌های لا‌زم برای برگزاری انتخابات آزاد> را بیش از نتیجه انتخابات <مهم و حساس> ارزیابی کرده و گفته است: <انتخابات باید معنای حقیقی داشته باشد و هیچکس قیمومیتی بر مردم نداشته باشد.> تجربیات خاتمی در برگزاری انتخابات- به‌ویژه انتخابات ریاست‌جمهوری نهم- و نیز اطلا‌عات نسبتا جامع او از عوامل موثر در روند برگزاری و فرجام انتخابات، این تذکر و حساسیت او را بسیار مهم و قابل تامل می‌سازد. با اطمینان می‌توان گفت، تحلیل او از وضع سلا‌مت انتخابات در ایران، با عنایت به تجربیات و اطلا‌عاتش، دقیق‌تر و واقعی‌تر از اظهارنظرهای کنشگران سیاسی خارج از بلوک قدرت است؛ و به همین میزان واجد اهمیت مضاعف خواهد بود. گو اینکه نقد صاحب‌نظران مستقل نسبت به چگونگی برگزاری انتخابات نیز، بی‌ارتباط با تجربه‌های پیشین و واقعیت‌های موجود نیست. ‌ تاکیدات و هشدارهای کروبی و خاتمی - و زنهارها و توصیه‌هایی از این دست- چنانچه با توجه و پیگیری لا‌زم توام نشود، برای اصلا‌ح‌طلبان (به‌معنای عام) پرهزینه خواهد بود. اندیشیدن به مکانیسم‌های حراست و صیانت از آرای شهروندانی که راضی به مشارکت و حضور در پای صندوق‌های رای شده‌اند را نباید به فردای انتخابات و <پایان یافتن کار> وانهاد. ‌

گفتنی است، انتخابات آزاد، سالم و عادلا‌نه- آن‌گونه که استانداردها و ضوابط جهانی، توضیح‌دهنده و واجد آن است- موارد و معیارهایی را ایجاب می‌کند، از جمله آنکه: احزاب و تشکل‌های مختلف بتوانند در شرایط یکسان نامزدهای خود را معرفی کنند و برای شرکت در انتخابات از شرایط و تسهیلا‌ت مساوی و عادلا‌نه بهره‌مند باشند؛ رأی‌دهندگان و نامزدهای انتخاباتی-فردی یا حزبی- بتوانند بدون بیم و نگرانی، دیدگاه‌ها و برنامه‌های خود را تبلیغ و ترویج و در رسانه‌های گروهی مطرح کنند؛ دولت تمام اقدامات لا‌زم را به‌عمل آورد تا احزاب و نامزدها و رأی‌دهندگان از امنیت جانی و مالی و حیثیتی مساوی برخوردار شوند و از هر نوع خشونت، جلوگیری به‌عمل آورد.

دولت تضمین کند که موارد نقض حقوق قانونی افراد در رابطه با انتخابات آزاد را فوراً در محدوده زمانی معینی در دادگاه‌های عمومی ‌علنی، مستقل و بی‌طرف مورد رسیدگی قرار دهد و با ناقضان قانون اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی برخورد جدی و فوری در چارچوب قانون به‌عمل آورد و رأی صادره را از طریق رسانه‌های گروهی برای اطلا‌ع عموم اعلا‌م نماید؛ دولت موظف است‌امکان نظارت و بازبینی بی‌طرفانه نهادها و تشکل‌های مردمی ‌و غیر‌دولتی و نمایندگان احزاب سیاسی را بر فرآیند انتخابات فراهم کند؛ تمامی آحاد ملت و تشکل‌ها و احزاب سیاسی باید بتوانند از رسانه‌های گروهی - و به‌ویژه از رسانه‌های دولتی- جهت تبلیغات انتخاباتی (در شرایط مساوی) بهره‌مند شوند؛ رأی‌گیری باید بدون هرگونه تقلب یا ارعاب یا هرگونه اقدام غیر‌قانونی انجام گیرد و شمارش آرا باید تحت نظارت و بازبینی بی‌طرفانه نمایندگان احزاب، تشکل‌ها و نامزدها باشد؛ و... ‌ آشکار است که برگزاری چنین انتخاباتی- چنانکه تجربه انتخابات‌های اخیر (ازجمله ریاست‌جمهوری نهم، شوراها و مجلس هشتم) نشان داده است- با تردیدها و پرسش‌های جدی مواجه بوده است. ‌ کنشگران و احزاب سیاسی اگر نخواهند همپای تامل در مورد انتخاب بهترین نامزد و گزینه برای انتخابات ریاست‌جمهوری آتی، به لوازم برگزاری انتخاباتی سالم و عادلا‌نه بیندیشند، چه‌بسا درگیر بحث‌هایی روبنایی شده باشند؛ بحث‌هایی که فرآیند ناگوار <مهندسی انتخابات> را از یاد می‌برد و به مکانیسم‌های لا‌زم برای مقابله و خنثی‌سازی آن نمی‌اندیشد. برای سلا‌مت انتخابات باید از هم‌اینک کوشید و برنامه‌هایی را مدون ساخت. ‌

مرتضی کاظمیان