صدای آلودگی صوتی درگوش شهروندان کلانشهرها

آلودگی صوتی یکی از انواع آلودگی های زیست محیطی است که سلامت و بقای موجودات زنده را تهدید می کند

آلودگی صوتی یکی از انواع آلودگی‌های زیست‌محیطی است که سلامت و بقای موجودات زنده را تهدید می‌کند. صدای موتور خودروها و موتوسیکلت‌ها، صدای اصطکاک جاده و لاستیک، صدای اگزوز و صدای هشداردهنده وسایط نقلیه از جمله بوق، آژیرهای دزدگیر و آژیر ماشین‌های اورژانس از عوامل مولد آلودگی صوتی ناشی از ترافیک زمینی هستند که جمعیت‌های انسانی را در این شهرها در معرض صداهای غیرمجاز قرار می‌دهند.

علاوه بر این ناهنجاری‌های متعددی نیز در مورد ترکیب نامناسب کاربری‌های کلانشهرها به چشم می‌خورد که موجب تشدید آلودگی صوتی در این شهرها می‌شود.

میزان عوارض جسمی و روحی این نوع آلودگی بر انسان بویژه در محیط شهری به اندازه‌ای است که برای آن، استانداردهای فنی و بین‌المللی تعیین شده است و دولت‌ها و متولیان شهری اصولاً به رعایت آنها ملزم هستند. در شهری مثل تهران میزان این آلودگی فراتر از حدمجاز است و طبق بررسی‌های فنی پراکنده، بعضی نقاط در مرحله بحرانی و خطرناک بسر می‌برند. نکته مهمی که اغلب کارشناسان درباره افزایش میزان آلودگی صوتی کلانشهرها به آن اشاره دارند، نداشتن راهبردی جامع در سطوح مختلف مدیریتی و فنی برای کاهش آن در گذشته و حال حاضر است. احتمالاً عادت کردن گوش مردم و مسئولان به این نوع آلودگی و دشواری‌های مقابله با آن علت این جدی نگرفتن و بی‌توجهی مزمن است.

صدایی ناخواسته با مدت زمان، شدت یا کیفیتی که به انسان آسیب جسمی و روحی وارد می‌کند آلودگی صوتی تعریف می‌شود این نوع‌‌ آلودگی در محیط کارگاه‌ها و شهرک‌های صنعتی بیشتر به گوش می‌رسد، اما هر گوشه و کناری از شهرهای امروزی به علت عواملی مثل ترافیک، ساخت و ساز، انواع و اقسام صداهای مکانیکی و الکتریکی و منابع انسانی از این آسیب در امان نیستند به‌طوری که سازمان بهداشت جهانی (WHO) آلودگی صوتی را به علت کثرت منابع (ترافیک، صنعت، محل کار و همجواری)‌ خطری جدی برای سلامت شهروندان معرفی کرده است. شدت صوت با واحدی به نام دسی‌بل و دربازه صفر تا ۱۳۰ اندازه‌گیری می‌شود که آستانه شنوایی و کری برای انسان است. تأثیر صدا بر سلامت انسان به عواملی نظیر شدت، نوع، نزدیکی به منبع، مداومت، وضعیت، موقعیت و البته حساسیت فرد در مقابل آن بستگی دارد و با این توضیح شدت صوت فقط یکی از پارامترهای مهم در اندازه‌گیری و سنجش میزان آلودگی محسوب می‌شود. قرار گرفتن در معرض صدایی با شدت ۸۵ دسی‌بل که در حد یک ترافیک سنگین است به گوش انسان صدمه جدی وارد می‌کند و قرارگیری بیش از ۲ دقیقه در معرض صدایی با شدت ۱۰۹ دسی‌بل ممکن است به کری موقتی انسان منجر شود. تأثیر آلودگی صوتی بر سلامت گوش انسان غالباً تدریجی است و پیرگوشی و آسیب‌های دستگاه شنوایی همزمان با بالا رفتن سن در محیط‌های شهری از این نوع آلودگی ناشی می‌شود. صحبت‌های معمولی ۳۰ تا ۵۰ دسی‌بل و ترافیک سبک ۳۰ تا ۵۵ دسی‌بل شدت صوت ایجاد می‌کند و ناگفته نماند هر ۱۰ دسی‌بل افزایش شدت صوت برابر با افزایش ۱۰ برابری صدایی است که به گوش انسان می‌‌رسد.

● منابع آلودگی صوتی در شهرها

منابع آلودگی صوتی بسیار متنوع هستند و در شهرها می‌توان آنها را به دو دسته داخلی و خارجی تقسیم کرد. منابع خارجی صدای محیط کار، مکان‌های خاص نظیر مجاورت فرودگاه‌ها، صدای بوق خودرو، ضبط یا رادیوی وسایل نقلیه، ترمز ناگهانی، تصادفات، صدای اگزوزها، اورژانس، آژیرهای خطر، دزدگیر، ساخت و ساز، ماشین‌آلات صنعتی و خودروهای باری را شامل می‌شود و منابع داخلی آلودگی صوتی بسته به نوع زندگی و رفتارهای افراد عواملی همچون صدای تلویزیون، رادیو، جاروبرقی، وسایل برقی نظیر مخلوط‌کن و چرخ‌گوشت و سیستم‌های تهویه را دربرمی‌گیرد. علاوه بر آن صداهای ناگهانی و بلند که از منابع انسانی ناشی می‌شود، نوعی آلودگی صوتی محسوب می‌شود که گاهی زیان آن از سایر منابع شهری بیشتر است. در تهران خودروها منبع اصلی و عمومی آلودگی صوتی هستند که در کنار مسائلی نظیر حجم بالای ترافیک ساکن، عدم تفکیک کاربری‌ها، تردد خودروهای باری، رعایت نکردن الگوهای مناسب رانندگی، وجود کارگاه‌های صنعتی پراکنده، تردد خودروهای فرسوده و موتوسیکلت‌ها و وجود فرودگاه‌ و راه‌آهن وضعیت را در بیشتر نقاط بحرانی کرده و از حد استانداردهای جهانی فراتر می‌برد. به‌طوری که کارشناسان داخلی معتقدند این شهر رتبه اول را در ایران به خود اختصاص می‌دهد و احتمالاً یکی از آلوده‌ترین شهرهای دنیا در حوزه آلودگی صوتی محسوب می‌شود.

آمارها نشان می‌دهد بیش از ۵۴۰ نقطه پایتخت با مشکل آلودگی صوتی شدید مواجهند و ۵ منطقه ۶، ۷، ۹، ۱۱، ۱۲ خارج استاندارد هستند. میدان‌های توحید، انقلاب و آزادی در میان دیگر میدان‌های شهر از این نظر رکورد دارند و مناطق مرکزی و جنوبی تهران بیشترین میزان آلودگی صوتی را به خود اختصاص داده‌اند.

آلودگی صوتی در بزرگراه‌های تهران حدود ۷۵ دسی‌بل است که ۲۰ دسی‌بل از استانداردهای بین‌المللی بیشتر است و در خیابان‌های شهر این تجاوز از استاندارد به ۳۰ دسی‌بل هم می‌رسد. با این وضعیت خودروها و موتوسیکلت‌ها متهمان اصلی آلودگی صوتی تهران هستند. خودروهای فرسوده نیز جایگاه ویژه‌ای در ایجاد این نوع آلودگی دارند که متأسفانه مدام بر تعداد آنها افزوده می‌شود و روند جایگزینی آنها به تأخیر می‌افتد. جالب اینکه وضعیت آلودگی صوتی در شب‌های تهران بدتر از روزهای آن است و علت را باید در روند ساخت و ساز، عبور خودروهای باری و مکانیسم حمل زباله شهری جست‌و‌جو کرد.

● اثرات آلودگی صوتی بر انسان

ریتم امواج مغزی شهروندان شهر‌های شلوغ تند‌تر از حد معمول است. تعجب نکنید. با وجود انواع گسترده آلودگی صوتی در کلانشهرها این ادعایی است که باید صحت آن را در یافته‌های علم پزشکی جست‌و‌جو کرد. تحقیقات روی امواج مغزی انسان نشان می‌دهد پس از قرار گرفتن در معرض یک صدای شدید، ریتم امواج مغزی تا ۵ دقیقه تند‌تر نوسان می‌کند به طور کلی کاهش قدرت شنوایی، سر درد، خستگی، سر گیجه، استرس، افسردگی، افزایش فشارخون، تحریک‌پذیری و زودرنجی، ضعف سیستم ایمنی بدن، سوءهاضمه و مشکلات گوارشی، آسیب پذیری در مقابل بیماری‌های ویروسی و عفونی، کاهش قدرت یادگیری در کودکان، سقط جنین، کاهش وزن نوزاد در بدو تولد، کاهش بازده فکری و جسمی، رنگ پریدگی، کاهش درجه حرارت بدن، انقباضات عضلانی و عروقی، بیماری‌های قلبی و عصبی، بیماری M.S و تغییر در عملکرد طبیعی غدد درون ریزاز جمله اثرات آلودگی صوتی هستند.

علاوه بر آن، آرامش صوتی یکی از نیازهای روانی شهروندان است که برخوردار نبودن از آن کیفیت زندگی و سکونت در شهرها را کاهش می‌دهد و عارضه‌های رفتاری و اجتماعی غیر مستقیم به‌وجود می‌آورد. آلودگی صوتی همچنین اثرات مخربی نیز روی رشد گیاهان دارد، صدایی بشدت ۱۶۰-۱۵۰ دسی‌بل برای بعضی حیوانات کشنده و مرگبار است. این حیوانات قبل از مرگ به تشنجات موضعی، فلج و رعشه دچار می‌شوند. جالب اینکه صدای فوق‌العاده شدید در فعالیت‌ها و عملکرد کبد حیوانات نیز تغییر ایجاد می‌کند.

حتی پرندگانی که در شهرهای پرسروصداتر زندگی می‌کنند با صدای بلندتری آواز می‌خوانند تا شاید جلب توجهی کرده باشند غافل از اینکه صدای آواز آنها در هیاهوی اصوات دیگر گم شده است.

مطالعات گوناگونی در کشورهای مختلف در مورد هزینه‌های آلودگی صوتی صورت گرفته است که برخی از آنها به نتایج بسیار جالبی دست یافته‌اند. نکته قابل توجه این است که با وجود روش‌های گوناگون محاسبه باز هم همه عوامل و تأثیرات آلودگی صوتی با استفاده از این روش‌ها قابل محاسبه نیست. برای مثال با هیچ معیار و مقیاسی نمی‌توان درد و رنج و ناراحتی روانی ناشی از مواجهه با آلودگی صوتی را سنجید. با این حال، دقت در ارقام حاصل خالی از لطف نیست. برای مثال محاسبه‌ای که سال ۱۹۹۲ در نروژ انجام شده است، هزینه آلودگی صوتی را سرانه ۸۸ تا ۵۴۱ دلار در سال برآورد کرده است و هزینه‌های اجتماعی آلودگی صوتی در اتحادیه اروپا (زمانی که ۱۵ عضو داشت) ۴۲ میلیارد یورو بود که با توجه به افزایش تعداد اعضا به ۲۷ عضو در حال بررسی مجدد است.