شکل گیری ایدهٔ جدید برای پیوستن به W T O

بیستمین درخواست ایران برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی WTO با مخالفت آمریکا در حالی رد شد که این کشور امیدوار بود با حمایت کشورهای اروپائی و پس از توافق های هسته ای به عضویت این سازمان درآید

دعوت از مایک مور مدیر کل سابق سازمان تجارت جهانی و نخست‌وزیر اسبق نیوزیلند به ایران نیز شاید ناشی از اطمینان خاطر مقامات ایرانی برای عضویت در این سازمان بود. مایک مور نیوزیلندی که طی هفتهٔ گذشته در ایران به‌سر می‌برد، آمده بود که تجربیات خود را برای پیشبرد آگاهی عمومی و ارتقاء دانش کارشناسان در زمینهٔ روند مذاکرات، پیمودن مراحل الحاق کشورها و بهره‌مندی از تجربهٔ دیگر کشورها در این مسیر را تشریح کند. اما ایران پس از گذشت ۸ سال و نیم از نخستین درخواست او برای عضویت در سازمان تجارت جهانی بار دیگر با مخالفت‌های آمریکا از راهیابی به این سازمان باز ماند و توافق ایران و اروپا نیز نتوانست رضایتمندی آمریکا را جلب کند. عدم الحاق ایران به W.T.O به‌دلیل اختلافات سیاسی ایران و آمریکا بر هیچ شخص حقیقی و حقوقی و یا کشوری پوشیده نیست؛این مسئله مورد توجه مایک مور نیوزیلندی نیز بود، وی در آخرین سخنرانی خود در اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران تأکید کرد ایران برای عضویت در سازمان تجارت جهانی باید از تقابل پرهیز کند و در صدد تعامل با اقتصاد جهانی باشد؛ اما مقامات ایرانی دست‌اندرکار الحاق W.T.O نظر خوشی به سخنان مایک مور در مورد اختلافات سیاسی ایران و آمریکا از خود نشان ندادند. اسفندیار امیدبخش سرپرست دفتر نمایندگی تجاری ایران که موضوع الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی را پیگیری می‌کند، در همین میز گرد با قاطعیت عنوان کرد ایران به هر بهائی حاضر به پذیرفتن شرایط سازمان تجارت جهانی نیست. سخنان امیدبخش شاید بی‌ارتباط با نظرات یکی از کاندیدای محافظه‌کاران، برای ریاست‌جمهوری نباشد. علی لاریجانی نیز در همایشی برای انتخابات ریاست‌جمهوری عنوان کرد رفتن به سمت W.T.O تمامی مشکلات کشور را حل نخواهد کرد. اظهارنظرها و سخنان جدید از طیف‌های مختلف کشور، برگ تازه‌ای پیش روی الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی قرار داده است. بحث الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی نزدیک به یک دهه است که در دستور کار سیاست‌های تجاری کشور ما قرار گرفته است که خود منشاء بروز تغییرات عدیده‌ای در سیاست‌ها و رویکردهای اقتصادی - تجاری کشور ما شده است. با این حال، هنوز عده‌ای معتقد هستند سمت‌گیری کشور باید به سمت داخل باشد و رفتن به سمت سازمان‌های جهانی همچون W.T.O مشکلی از کشور حل نمی‌کند؛ اما جهت‌گیری محلی کشور الحاق به سازمان تجارت جهانی است، به همین دلیل یکی از شروط ایران برای توافقات هسته‌ای، پذیرش در W.T.O بود؛ ولی عدم پایبندی اروپائی‌ها به توافقات دوجانبه، مشخص شد که ایران با موانع زیادی روبه‌رو است.

به گفتهٔ برخی مقامات ایرانی، حمایت اروپا از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی بخشی از توافقنامهٔ هسته‌ای ایران با کشورهای آلمان، فرانسه و بریتانیا به‌حساب می‌آید و این اتحادیه باید در این زمینه به ایران کمک می‌کرد. این مقامات اظهار می‌دارند به تغییر سیاست‌های آمریکا خوشبین نبودند اما توقع داشتند اتحادیهٔ اروپا با حمایت جدی از ایران بخشی از تواقفنامهٔ پاریس را اجراء کند. اسفندیار امیدبخش سرپرست دفتر نمایندگی تجاری ایران نیز در گردهمائی و سمینارهای مختلف پس از رد بیستمین درخواست ایران، گلایهٔ ایران را از اتحادیهٔ اروپا بازگو کرده است. وی هفتهٔ گذشته در گردهمائی که با حضور مایک مور در اتاق بازرگانی ایران برگزار شد، نشست عمومی سازمان تجارت جهانی را نخستین آزمون جدی برای شناسائی میزان پایبندی کشورهای اروپائی اعلام کرد؛ وی در این گردهمائی، عنوان کرد: به‌نظر می‌رسد حمایت از ایران در دستور کار اتحادیهٔ اروپا قرار نداشته تا به تعهدات خود در چارچوب موافقتنامهٔ پاریس عمل کند.

اقتصاد ایران را رقابت کنید

الحاق به سازمان تجارت جهانی در سالیان اخیر، یکی از مهمترین سیاست‌های تجاری و اقتصادی کشورهای مختلف جهان بوده است. تا این تاریخ، ۱۴۸ کشور جهان به عضویت این سازمان پذیرفته شده‌اند. سازمان تجارت جهانی تنها نهاد بین‌المللی است که در امر تنظیم قواعد تجارت بین ملت‌های جهان فعال است. ایران نیز یکی از کشورهائی است که از بدو تأسیس این سازمان در سال ۱۹۹۵ سعی تمام داشته است که به عضویت آن درآید، بحث الحاق به سازمان تجارت جهانی نزدیک به یک دهه است که در دستور کار سیاست‌های تجاری کشور ما قرار گرفته است. دعوت از مایک مور مدیر کل سازمان تجارت جهانی در سال‌های ۲۰۰۲-۱۹۹۹ و نخست‌وزیر اسبق نیوزیلند برای ارائه تجربیات او از نحوهٔ عملکرد و فعالیت این سازمان در برخورد با مسئله عضویت کشورهای در حال توسعه، خود به توجه مقامات ایرانی برای الحاق به W.T.O برمی‌گردد. ”مایک مور“ در جامعهٔ بین‌المللی به‌عنوان یکی از طرفداران جدی منافع تجارت جهانی آزاد و منصفانه شناخته شده است. عهده‌دار شدن سمت مدیر کل سازمان جهانی تجارت توسط مایک مور با تحولاتی در اقتصاد جهانی و نظام چندجانبهٔ تجاری همراه بوده است. وی که در زلاندنو - کشوری منزوی - زندگی می‌کرد در کتاب جدید خود به نام ”تاریخ مختصری از آینده“ چنین نوشته است: ”حتی سیب‌زمینی ناقابل نیز در آن دوره مورد مخالفت تجار و کلیسا قرار گرفت. یکی از رهبران کلیسا با سیب‌زمینی به‌عنوان ماده‌ای مخدّر و خطرناک به مخالفت پرداخت. تجار و کشاورزان در مقابل عرضهٔ این محصول رقیب و خطرناک، قصد محافظت از منافع خود را داشتند“. نیوزیلند تا پیش از عهده‌داری مایک مور به ریاست سازمان تجارت جهانی تنها تولیدکنندهٔ پشم بود اما وی با این ایده که اگر نیوزیلند به دنیا پشت کند، دنیا هم از زلاندنو صرف‌نظر می‌کند به تغییر برداشت‌ها پرداخت. مایک مور در سال‌هائی پس از سال ۱۹۷۵ دریافت که یکپارچه‌سازی جهانی رخ داده است و کشورهائی که با آن مقابله کنند، شکست خواهند خورد. در آن سال‌ها، هر آنچه که در اطراف وی اتفاق می‌افتاد عمیقاً او را متأثر می‌کرد. مایک مور در بخشی از کناب خود نوشته است: ”مضحک بود ما تلویزیون کامل وارد می‌کردیم، آنها را قطعه‌قطعه کرده و دوباره مونتاژ می‌کردیم“. او به نتیجه رسیده بود که نظام حمایت از تولیدات داخلی (خودکفائی)، دشمن فقرا است، زیرا قیمت کالاهای اساسی را افزایش می‌دهد و ضمناً به این نتیجه رسید که تجارت آزاد به‌عنوان نتیجهٔ طبیعی انترناسیونالیسم چپ می‌باشد. او می‌پرسد: ”آیا کمک خارجی است؛ اما خرید محصولات خارجی زشت است؟“ مور اولین غیراروپائی بود که بین سال‌های ۱۹۹۹ تا سال ۲۰۰۲ مدیر کل سازمان تجارت جهانی شد.

وی هفتهٔ گذشته در مجامع مختلفی در ایران به ایراد سخنرانی پرداخت، از وزارت جهاد کشاورزی گرفته تا اتاق بازرگانی ایران.

وی در تمامی سخنرانی‌های خود با صراحت، رقابتی کردن اقتصاد کشورهای جهان از جمله ایران را مزیّت ضرورتی مهم دانست.

اقتصاددانان بر این امر واقف هستند که رقابتی کردن اقتصاد، کار ساده‌ای نیست و در نخستین گام باید سایه‌ای که نظام یارانه‌ای بر متغیرهای اقتصادی افکنده و مانع از دیدن همه‌چیز می‌شود، برداشته شود. این واقعیتی در کشور ما است که نظام یارانه‌ای که تار و پود اقتصاد کشور ما را درنوردیده، هرگز اجازه نخواهد داد اقتصاد، رقابتی شود؛ اما مایک مور به مسئولان اقتصادی کشور ما با تأکید توصیه می‌کند که یارانه‌ها را حذف کنید تا اقتصاد ایران، رقابتی شود. سخنرانی وی در اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران که با همکاری مؤسسهٔ مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، دفتر نمایندگی تام‌الاختیار تجاری جمهوری‌اسلامی ایران و با حمایت وزارت امور خارجه صورت گرفت، مورد توجه بسیاری از کارشناسان و مقامات اقتصادی کشور قرار گرفت. وی در مبحث حذف یارانه، تجربیات بسیاری از کشورها را در این زمینه نقد کرد؛ مایک مور گفت: نیوزیلند با ۱۴ میلیون جمعیت در سال‌های پیش از پیوستن به W.T.O، چهل میلیون گوسفند پرورش می‌داد و یک میلیارد دلار برای پیشرفت دامداری در این کشور هزینه و یارانه‌های سرسام‌آوری می‌پرداخت که متأسفانه مشخص شد مسیر بالعکسی را طی می‌کند.

وی افزود: یارانه در این کشور حالتی ضد تولید به خود گرفت و نه تنها تغییر و تحولاتی ایجاد نکرد، بلکه ایده‌های جدید را نیز منتفی کرد. مایک مور با بیان این مطلب که هیچ‌کس در نیوزیلند خواهان برگشتن به سیاست‌های حمایتی نیست، عنوان کرد: اگر ایران نتواند رقابت را در سطح بالا گسترش دهد هیچ خلاقیتی در این کشور رشد نمی‌کند. مدیر کل سابق سازمان تجارت جهانی سخنرانی‌های خود را با چاشنی نقل کلمات قصار، گفته‌های دیگران، تجربیات کشور خود و ارائهٔ نظرات همراه می‌کند. وی اصلاحات اقتصادی را در رشد اقتصادی مؤثر می‌داند و عنوان می‌کند: پیوستن به سازمان تجارت جهانی مهم است که کشورهای غیر عضو هرچه زودتر باید دست به‌کار شوند، ولی از آن مهمتر اصلاحات اقتصادی است. وی گفت: کشور او در چند سال گذشته، اقتصاد بسیار بسته‌ای داشت و از سطح استاندارد زیستی بسیار پائینی برخوردار بود. نیوزیلند در دههٔ ۸۰، از سومین کشور ثروتمند دنیا به رتبهٔ ۲۴ تنزل پیدا کرد. مور ادامه داد: ما در چنین شرایطی شروع به سرزنش دیگران از جمله اتحادیهٔ اروپا کردیم و در واقع دشمن خودمان شدیم. مدیر کل سابق سازمان تجارت جهانی، این مسئله را تصریح می‌کند که در آن زمان ما از رویاروئی با مشکلات فرار می‌کردیم و این اتفاق، ما را چند سال به عقب برد.

این شهروند نیوزیلندی، برای کارشناسان ایرانی تشریح کرد که ابتدا باید ذهنیت پیوستن به W.T.O آماده شود و بعد زمینهٔ بیرونی آن شکل گیرد. وی سازمان تجارت جهانی را مأمن اقتصاد دنیا خواند و گفت: در دنیای تجارت، نمی‌توان به دنبال وقایع غیرمنتظره بود و ریسک در این رشته، جائی ندارد و امنیت تجارت را پیش می‌برد.

مایک مور نخست‌وزیر اسبق نیوزیلند همچنین بر این عقیده است که به‌جای تقابل و جنگ در اقتصاد جهانی، باید صلح و صفا به ارمغان آورده شود. وی پیوستن ایران به W.T.O را روند گریزناپذیری خواند و افزود: تصمیم‌گیرندگان در ایران باید به این نکته توجه کنند که در حال حاضر، در موقعیت مذاکره قرار دارند و اگر بخواهند عضو W.T.O شوند باید تأییدیهٔ ۱۴۸ کشور عضو را دریافت کنند. مدیر کل سابق سازمان تجارت جهانی عدم الحاق ایران به W.T.O را سیاسی خواند و گفت: مشکلات سیاسی در بسیاری از کشورها وجود دارد؛ اما نباید به‌دلیل حل مشکلات سیاسی، زمینه‌سازی برای پیوستن به W.T.O را به تعویق انداخت.

اتحادیهٔ اروپا به تعهدات خود عمل نکرد.

اسفندیار امیدبخش سرپرست دفتر نمایندگی تجاری ایران است که موضوع الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی از جانب وی پیگیری می‌شود. وی در همایش هفتهٔ گذشته، از اتحادیهٔ اروپا گله کرد که به تعهدات خود در چارچوب موافقتنامهٔ پاریس عمل نکرده است.

امیدبخش گفت: پس از امضاء قرارداد پاریس، ایران امیدوار به حمایت جدی کشورهای اروپائی برای الحاق به W.T.O بود که متأسفانه در این زمینه هیچ تلاشی صورت نگرفت. سرپرست دفتر نمایندگی تجاری ایران همچنین دولت و مردم را برای پیوستن به W.T.O مصمم خواند و اظهار داشت: سیاست‌های اقتصادی دولت در ۸ سال اخیر، منطبق با سازمان تجارت جهانی بوده است. وی تصریح کرد: در بخش تعرفه‌ها نیز تحولات مثبتی رخ داده، به نحوی که نظام تعرفه‌ای ایران با بسیاری از کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی قابل مقایسه نیست. امیدبخش در مورد فعالیت‌های داخلی در کشور نیز گفت: بحث گنجاندن موضوع الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی در برنامهٔ چهارم و به‌عنوان یک پیش‌نیاز در تعامل با اقتصاد جهانی، در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله نیز مورد تأکید قرار گرفته است. ”مهدی بهکیش“ رئیس اتاق مشترک ایران و ایتالیا نیز یکی از سخنرانان همایش اتاق بازرگانی بود، وی در ابتدای صحبت خود تأکید کرد که برای پیوستن کشور ما به W.T.O باید حمایت‌ها را کاهش و توان رقابتی را افزایش دهیم تا بتوانیم رفاه بیشتری فراهم کنیم. وی افزود: علیرغم تلاش چندسالهٔ دولت برا گسترش بخش خصوصی، متأسفانه به حجم دولت اضافه شده، به‌طوری‌که تشکیلات دولت صد برابر چند سال گذشته شده است. بهکیش ارزش بخش‌های دولتی را بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد ریال خواند و تصریح کرد: بخش خصوصی در مقابل این رقم حتی به ۲ درصد نیز نمی‌رسد. وی همچنین افزایش فروش سهام شرکت‌های دولتی را به عموم مردم از گام‌های اساسی در جهت خصوصی‌سازی برشمرد که تأثیر به‌سزائی نیز در پیوستن به W.T.O خواهد داشت.

موسی غنی‌نژاد کارشناس اقتصادی و مدرس دانشگاه نفت نیز در این همایش اظهار داشت: W.T.O نوع مدیریت دولتی را به مخاطره می‌اندازد، بنابراین همین افراد با عضویت ایران در W.T.O مخالفت می‌کنند. وی نخستین مشکل کشور ما برای پیوستن به W.T.O را اختلاف سیاسی با آمریکا خواند و تصریح کرد: این مشکل را تنها دولت باید از طریق سیاست حل کند. غنی‌نژاد در ادامه عنوان کرد: معتقد هستم عضویت در W.T.O پیش از اینکه واقعیت عینی باشد مدل مبادلهٔ آزاد و شرکت داوطلبانه است، بنابراین مخالفان آن، عمدتاً در سیستم انحصاری و دولتی منافعی دارند که W.T.O را خطری برای منافع خود می‌دانند. به گفتهٔ وی، بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد کشورهای خارج از حیطهٔ W.T.O همانند کشورهای آفریقائی نسبت به کشورهای عضو، در شرایط فقر به سر می‌برند.

وی همچنین خاطرنشان کرد: عضویت در W.T.O خطرناک و غیرقابل خروج نیست بلکه شرایط کنونی عدم عضویت، خطر جدی برای کشور دارد. نشست بعدی شورای عمومی سازمان تجارت جهانی، بهمن‌‌ماه آینده برگزار می‌شود و درخواست ایران برای عضویت در این سازمان، مجدداً مطرح خواهد شد.