همه راه ها به ایران منتهی می شود

خط لوله ای که بتواند گاز حوزه دریای خزر را از طریق ترکیه به اروپا برساند» رؤیای شیرین اروپایی ها است تحقق آن علاوه بر این که اروپا را از شر بازی های روسیه, در باز و بسته کردن شیر گاز ر ها می کند, حوزه نفوذ امپراطوری گازی روسیه در منطقه دریای خزر را نیز کاهش می دهد که این دومی به مذاق آمریکا هم خوش می آید

«خط لوله‎ای که بتواند گاز حوزه دریای خزر را از طریق ترکیه به اروپا برساند» رؤیای شیرین اروپایی‎‎ها است؛ تحقق آن علاوه بر این‎که اروپا را از شر بازی‎‎های روسیه، در باز و بسته‎کردن شیر گاز ر‎ها می‎کند، حوزه نفوذ امپراطوری گازی روسیه در منطقه دریای خزر را نیز کاهش می‎دهد که این دومی به مذاق آمریکا هم خوش می‎آید. بازیگران عرصه «نابوکو» همچون هر طرح بین‎المللی دیگری، به دنبال رقابت برای کسب منافع بیشتر و گرفتن امتیازات جانبی هستند، اما تضاد منافع به‎علت وجود مناقشات بین کشور‎های طرح و غلبه نگاه سیاسی بر نگاه اقتصادی، دست‎یابی به نتیجه مطلوب را حتی بر روی کاغذ نیز با مشکل مواجه کرده است. حضور پر شمار بازیگران منطقه‎ای و فرا‎منطقه‎ای اگرچه عاملی برای ایجاد ثبات، صلح و آرامش منطقه و ویژگی ممتاز طرح نابوکو محسوب می‎شود، اما همین ویژگی تبدیل به دردسر جدی و مانع اساسی تعویق در اجرای طرح نابوکو شده است.

● یارگیری روسیه برای زمین زدن نابوکو

طبیعی است که امپراطوری گازی روسیه مایل به از دست دادن شرایط انحصاری خود در تأمین انرژی اروپا نیست. به همین دلیل، پیشنهاد‎های وسوسه‎ برانگیزی برای قیمت گاز صادراتی از مسیر روسیه به آذربایجان داده‎ است تا طراحی نابوکو برای سقوط امپراطوری گازی روسیه، فقط در خاطره‎‎ها باقی بماند. وقتی روس‎ها توانستند آذربایجان را یارگیری کنند، ولادیمیر پوتین به‎طور کنایه‎آمیزی این‎طور اروپا و آمریکا را به بازی دعوت کرد‎: «ما با کسی رقابت نمی‎کنیم و فقط امکانات خود را عرضه می‌کنیم. شرکای ما فقط باید با استفاده از ماشین‎حساب، سود خود را حساب کنند.» اما تقریبا همه می‎دانند که روس‎ها فقط پیشنهاد اقتصادی نداده‎اند؛ قره‎باغ هنوز محل مناقشه آذربایجان و ارمنستان است و وعده حمایت ضمنی روسیه از آذربایجان در این مناقشه، در انصراف ضمنی آذربایجان از مشارکت در طرح نابوکو بی‎تأثیر نبوده است و این یعنی آن‎که حساب ضرر و زیان را فقط نباید با ماشین‎حساب محاسبه کرد.

● آمریکا در خزر به دنبال چیست؟

آمریکایی‎‎ها در ابتدا مخالف حضور ایران به عنوان تأمین کننده گاز خط لوله نابوکو بودند و علاقه‎ای به عبور خطوط لوله نفت و گاز حوزه دریای خزر از ایران نداشتند، اما با یک حساب سرانگشتی به این نتیجه رسیدند که باید موضع خود را نسبت به ایران تغییر دهند. آن‎ها البته به موازات آن که به روسیه برای کاستن از همکاری‎های هسته‎ای خود با ایران، فشار می‎آورند، امکان تقابل ایران با روسیه بر سر صادرات گاز را به‎عنوان هدفی جنبی در استراتژی جدید خود گنجانده‎اند. اما آیا ایران در فضای کنونی تمایلی برای حضور در چنین بازی‎ای را دارد؟ این سؤالی است که پاسخ آن برای هیچ‎کس از جمله آمریکا مشخص نیست.

● ترکیه؛ دلال مشتاق نابوکو

ترکیه با توجه به موقعیت ویژه‎ای که به عنوان دروازه ورودی انرژی به قاره سبز دارد، درصدد است تا حداکثر منافع را از این طریق به‎دست آورد. ترکیه که سال‎هاست رؤیای اروپایی شدن را در سر می‎پروراند، عبور خط لوله از خاک خود را مشروط به عضویت در اتحادیه اروپا نموده است. البته او می‎داند که قبول این شرط از طرف اتحادیه اروپا به این سادگی‎‎ها ممکن نیست. از طرفی روابط ترکیه و ارمنستان هم با فشار آمریکا رو به بهبود است که این موضوع خوشایند آذربایجانی‎‎ها نیست؛ چراکه با توجه به مناقشه قره‎باغ هر نوع عادی‎سازی مناسبات میان ترکیه و ارمنستان، موقعیت جمهوری آذربایجان را به‎عنوان دوست قدیمی ترکیه تضعیف می‎کند. به همین دلیل، جمهوری آذربایجان در اجلاس تخصصی نابوکو که به‎منظور هماهنگی امور اجرایی این خط لوله در بلغارستان تشکیل شد، شرکت نکرد.

● استراتژی آرام ترکمن‎‎ها،ازبک ها و قزاق ها

کشور ترکمنستان که هم‎اکنون تنها به ایران و روسیه گاز صادر می‎کند، از تنوع مشتری و دست‎یابی به بازار‎های دیگر انرژی بدش نمی‎آید. خصوصا حالا که تأمین گاز نابوکو به یکی از چالش‎های اساسی این طرح تبدیل شده است، چرا آن‎ها نباید از این فرصت استفاده کنند؟ ابراز تمایل ترکمنستان برای شرکت در هرگونه پروژه‎ گازی و به‎کارگیری همه تلاش‎‎های ممکن در جهت تضمین امنیت انرژی برای بخش اعظم کشور‎های واردکننده گاز که در نشست ژانویه ۲۰۰۹ بوداپست، از سوی ترکمنستان اعلام شد، دقیقا به همین منظور بود. اما مواضع ترکمنستان کمی بعد به‎سمت یک بازی آرام و همه‎جانبه با غرب و روسیه سوق پیدا کرد. بازی‎ای که در آن تلاش می‎شود تا ترکمنستان با هیچ قدرت منطقه‎ای و جهانی اعم از ایران، روسیه، چین، اروپا و آمریکا درنیفتد.

اما ضربه مهلک به طرح نابوکو هفته گذشته در نشست نمایندگان کشور‎های صادر کننده گاز در «پراگ» پایتخت جمهوری چک، وارد شد. در این نشست ترکمنستان، به همراه ازبکستان و قزاقستان به عنوان سه کشور اصلی تامین کننده گاز نابوکو از امضای یادداشت تفاهم سیاسی خودداری کردند. حالا دیگر نه گازی برای انتقال در نابوکو وجود دارد و نه کشور‎هایی که در مسیر انتقال قرار دارند، به آسانی حاضر به همکاری هستند. اما آیا این مشکلات با اضافه شدن کشور ایران به جمع اجراکنندگان نابوکو حل نمی‎شود؟

● همه راه‎ها به ایران منتهی می‎شود

برآورد‎های کارشناسی نشان می‎دهد که اولا کشور‎های حوزه دریای خزر به تنهایی قادر به تأمین منابع گازی این طرح نیستند. ثانیا خط لوله انتقال گاز نابوکو هم برای دور‎زدن روسیه، ناچار به گذر از مسیر امن ایران است. همین ویژگی‎‎ها است که به‎رغم نظر منفی برخی کشور‎ها، هم‎اینک حضور ایران - دومین دارنده ذخایر گاز جهان – را به‎عنوان نجات‎دهنده طرح، در نشست‎های نابوکو مطرح کرده است.اما آیا حضور ایران یا روسیه در این طرح به منزله «از چاله به چاه افتادن» برای اتحادیه اروپا نیست؟ این سؤالی است که مخالفان افراطی ایران در اروپا مطرح می‎کنند. به‎عقیده آن‎ها اگر هدف اتحادیه اروپا در طرح نابوکو خروج از کمند انحصار روسیه است، آیا قیمت آن در اختیار گذاشتن رگ حیاتی انرژی اروپا در دست ایران به‎عنوان متحد روسیه و کشوری که اختلافات اساسی با اروپا و آمریکا دارد، است؟ سؤالی که به دلیل لزوم شرکت ایران در این طرح برای اقتصادی شدن نابوکو، به حاشیه رانده شده است.

اما آن‎چه قطعی به‎نظر می‎رسد این است که اروپایی‎‎ها زمانی می‎توانند به رؤیای نابوکو جامه عمل بپوشانند که منافع کشور‎های منطقه علی‎الخصوص ایران و روسیه را نیز در نظر بگیرند. حال باید دید که اتحادیه اروپا و آمریکا برای تعبیر رؤیای شیرین انرژی بی‎دردسر، چقدر حاضر هستند برای نابوکو هزینه بپردازند.

نویسنده: سعید - رجبی

منبع: هفته نامه - پنجره - ۱۳۸۸ - شماره ۳