آخر اتوبان اعتیاد بن بست است

معتادان در ایران در اتوبانی سیر می كنند كه گر چه در میانه های آن دوربرگردانهایی برای بازگشت به زندگی سالم وجود دارد اما گویی آنان این مسیرهای بازگشت را نمی بینند و تخت گاز به سمت انتهای این اتوبان پیش می روند, اتوبانی دوبانده كه انتهای آن چیزی جز بن بست مرگ نیست

در یك طرف اتوبان دوبانده اعتیاد در ایران انبوهی از معتادان وجود دارند كه پشت سر هم صف كشیده‌اند، بوق می‌زنند، سبقت می‌گیرند و دانسته یا ندانسته با سرعت به سمت دیوار بلند انتهایی آن می‌تازند اما در طرف دیگر آن معتادان كمی هستند كه گهگاه مسیر خود را عوض می‌كنند و برای بازگشت به زندگی سالم تغییر مسیر می‌دهند اما از این تعداد اندك نیز بسیاری دوباره به همان مسیر شلوغ قبلی بازمی‌گردند.

جمهوری اسلامی ایران اكنون در چهارراهی قرار گرفته است كه به هزار دلیل و علت گرفتار خیل معتادان است، افرادی كه به خاطر دسترسی آسان مواد مخدر، مواد توهم زا و محرك از دو نوع طبیعی و شیمیایی آن گرفتار اعتیاد می‌شوند و اگر گرفتار جنون یا ایدز نشوند كوتاه مدتی فرسوده می‌شوند یا طلاق می‌گیرند و در هر صورت مسیر زندگیشان دگرگون می‌شود.

بر اساس گزارش سازمان ملل متحد اكنون ۲۲۰ میلیون نفر معتاد در جهان زندگی می‌كنند، معتادانی كه نیازمند مصرف روزانه مواد اغوا كننده‌ای مانند تریاك، هروئین، كرك، كریستال، شیشه، گرس، حشیش، ماری جوانا، كوكائین، مرفین و هزاران نوع ماده روانگردان شیمیایی و صنعتی هستند و بسیاری از آنها شهامت و جسارت ترك این اعتیاد و نجات خود را ندارند.

۱۶۰ میلیون نفر از این معتادان حشیش مصرف می‌كنند، حدود ۱۴ میلیون نفر در جهان معتاد به كوكائین هستند، ۹ تا ۱۲ میلیون نفر آنها معتاد به تریاك و خانواده اُپیودها(opiud) هستند،۵۰ میلیون نفر مصرف كننده انواع مواد روانگردان شیمیایی هستند كه در هر سه نوع مواد محرك، مخدر و توهم زا وجود دارند و بقیه نیز به سایر مواد مخدر معتاد هستند.

در كشور ما به علت نزدیكی به كشور افغانستان به عنوان بزرگترین تولید كننده خشخاش و تریاك جهان، تریاك و سایر مشتقات حاصل از این ماده بیشترین مصرف را دارد به طوری كه ایران بزرگترین مصرف كننده تریاك دنیاست و البته پس از ایران كشورهای روسیه، قزاقستان و چین بیشترین تعداد مصرف كنندگان مواد افیونی یا گروه مشتقات تریاك را دارند.

● آمار اعتیاد در ایران

در مورد آمار معتادان در ایران، اعداد و ارقام مختلفی ذكر می‌شود، بر اساس آخرین اعلام ستاد مبارزه با مواد مخدر و به نقل از فداحسین مالكی، دبیر كل و جانشین رئیس این ستاد، تعداد معتادان ایران كمتر از دو میلیون نفر است.

آمار دو میلیون معتاد در ایران اولین بار در سال ۷۶ از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام شد و از آن زمان تاكنون ثابت مانده است، بر اساس این آمار یك میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در ایران معتاد دائمی هستند و حدود ۸۰۰ هزار نفر نیز به صورت تفننی مواد مخدر مصرف می‌كنند كه البته با توجه به اینكه در همه جای دنیا تعداد افرادی كه به صورت تفریحی و تفننی مواد مخدر مصرف می‌كنند بیش از معتادان دائمی است اكثر كارشناسان به این آمار به دیده تردید نگاه می‌كنند.

بر اساس اعلام مسئولان درمانی كشور در وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی كشور، سالانه حدود ۸ درصد به تعداد معتادان و مصرف كنندگان مواد مخدر در كشور افزوده می‌شود.

سید موید علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت آمار معتادان را در ایران ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر اعلام می‌كند و معتقد است بررسی های وزارت بهداشت نشان می‌دهد در ایران یك میلیون و ۲۰۰ هزار نفر معتاد دائمی و روزانه مواد مخدر هستند و بقیه این گروه مصرف تفننی و گاه به گاه مواد مخدر دارند.

این آمار را دقیقا محمد اسماعیل اكبری، معاون سابق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی اعلام كرده بود، او نیزهمین تقسیم بندی را در مورد معتادان دائمی و تفننی داشت اما در همان زمان محسن وزیریان، مدیر كل پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر آمار ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار نفری معتادان را مربوط به سال ۸۰ اعلام كرد و گفت: مطمئنا این آمار در زمان حاضر (اردیبهشت ۸۴) افزایش یافته است.

اما درست در همان زمان، علی هاشمی، دبیر كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر در حالی كه اختلاف نظر بین نیروی انتظامی كه آمار معتادان را دو میلیون نفر اعلام می‌كرد و وزارت بهداشت در مورد تعداد معتادان در ایران بالا گرفته بود، علی هاشمی، دبیر كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر و جانشین رئیس جمهوری وقت در این ستاد، آمار معتادان در ایران را ۴ میلیون نفر اعلام كرد و گفت: ۵/۲ میلیون نفر از این افراد معتاد قطعی روزانه و ۵/۱ میلیون نفر آنها مصرف كننده قطعی تفننی و گاهگاهی مواد مخدر در كشور هستند.

هاشمی تیرماه ۸۴ اعلام كرده بود: بر اساس آمار رسمی ستاد مبارزه با مواد مخدر كه تنها مرجع رسمی در زمینه مواد مخدر در كشور است، بین ۲۵۰ تا ۳۵۰هزار نفر در ایران معتاد به هروئین هستند و ۱۴۵ هزار نفر معتاد تزریقی هستندكه ۶۰ درصد مبتلایان به بیماری ایدز نیز در این دسته قرار دارند.

دبیر كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر گفته بود: نه معتقد به سیاه نمایی هستم و نه سفید نمایی اما معتقدم باید واقعیتها را به مردم گفت زیرا اگر پنهانكاری كنیم مشكلات ناشی از اعتیاد ۱۰ برابر می‌شود.

به گفته وی، بر اساس اسناد موجود تعداد معتادان در ایران در سال ۱۳۲۲ یك و نیم میلیون نفر بود كه بر اساس اسناد ساواك این آمار درسال ۵۶ به دو میلیون نفر رسید، با این وجود آمار رسمی ایران در سال ۱۳۶۶ باز هم دو میلیون معتاد را تایید كرد.

دبیر كل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر در آن زمان گفته بود كه همه شاخصهای مربوط به مواد مخدر در این سالها تغییر كرده است، تولید تریاك در افغانستان از ۳۵۰ تن در سال ۶۶ به حدود ۵ هزار تن در سال ۸۴ رسیده است، افراد دستگیر شده در ارتباط با مواد مخدر توسط نیروی در آن سال، ۷۸ هزار نفر بود اما در سال ۸۳ بر اساس اعلام نیروی انتظامی ۴۳۱ هزار و ۴۳۰ نفر در این ارتباط دستگیر شده اند.

با این وجود، سید موید علویان، معاون سلامت وزارت بهداشت معتقد است كه در زمان حاضر بین ۵ تا ۷ میلیون نفر در ایران حداقل یكبار تجربه مصرف مواد مخدر را دارند، او تاكید می‌كند كه خطرناكترین مسئله در مورد اعتیاد در ایران وجود ۲۵۰ هزار معتاد تزریقی است كه بین ۵ تا ۲۰ درصد آنها آلوده به ویروس ایدز هستند و مانند بمبهای ساعتی عامل انتقال این بیماری به دیگرانند و البته تعداد بیشتری از آنان نیز گرفتار هپاتیت هستند كه البته به گفته محمد‌رضا راه چمنی، رئیس سابق سازمان بهزیستی كشور بین ۴۰ تا ۵۰ هزار نفر از آنان، معتادان تزریقی خیابانی پر خطر هستند.

اما فدا حسین مالكی دبیر كل ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: تعداد معتادان ایران از دو میلیون نفر تجاوز نمی‌كند و آمارهایی كه بیش از این باشد واقعی و قابل قبول نیست.

وی البته از تشكیل كمیته‌ای در ستاد مبارزه با مواد مخدر برای بررسی و اعلام آمار دقیقتر معتادان ایران تا پایان امسال خبر داده است.

مالكی معتقد است: اكثر افرادی كه مواد مخدر مصرف می‌كنند به صورت تفننی در مهمانی ها و محافل مواد مخدر مصرف می‌كنند و معتاد محسوب نمی‌شوند.

وی می‌گوید: فرهنگ حاكم بر جامعه ما و تلاشهای دولت و مردم در كنترل اعتیاد باعث شده، با وجود مرز طولانی ۹۰۰ كیلومتری با افغانستان به عنوان بزرگترین تولید كننده تریاك دنیا، میزان اعتیاد در كشور ما خیلی بالا نباشد، اما وجود همین تعداد معتاد نیز زیبنده كشور ما نسبت و نسبت به آن حساس هستیم.

سازمان ملل متحد سال گذشته بر اساس آمار دو میلیون نفری معتادان در ایران، شیوع اعتیاد در ایران را ۸/۲ درصد اعلام كرد و ایران را صاحب بیشترین میزان معتاد در جهان معرفی كرد به طوری كه بر اساس این گزارش فقط دو كشور جزیره موریس و قرقیزستان با حدود دو درصد جمعیت معتاد در رده های بعدی نسبت به ایران قرار دارند.

با این وجود به گفته برخی كارشناسان شیوع اعتیاد در برخی از نقاط كشور به خصوص مناطق حاشیه نشین بسیار بیشتر از میانگین كشوری است.

● رشد مصرف قرصهای روانگردان

علاوه بر مواد مخدر سنتی و طبیعی در ایران كه بیشتر از مرزهای شرقی كشور وارد می‌شوند، در سالهای اخیر طیف جدید و گسترده دیگری از مواد اعتیاد آور كه به صورت مصنوعی در آزمایشگاه تهیه می‌شوند، همزمان با جهان وارد كشور شده است كه به علت تنوع آنها و نیز ناشناخته بودنشان اطلاع بسیار كمی از آنها وجود دارد به طوری كه حتی بسیاری از كارشناسان هم از شناسایی این مواد عاجزند.

اگر چه بر اساس آمارهای بین‌المللی حدود ۵۰ میلیون نفر از معتادان جهان مصرف كننده این نوع مواد اعتیاد آور هستند اما در ایران تقریبا هیچ آماری در مورد تعداد مصرف كنندگان این مواد وجود ندارد و به نظر می‌رسد هیچ برنامه خاصی هم برای كنترل و مقابله با این پدیده رو به رشد كه بیشتر در بین جوانان و در مجالس پارتی است، وجود ندارد.

سعید صفاتیان، مدیر كل درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گوید: در زمان حاضر حداقل ۱۳۰۰ نوع مواد روانگردان در هر سه گروه مخدر، توهم زا و محرك وجود دارد و به قدری مصرف این مواد و عوارض آن در حال رشد است كه حتی در اكثر كشورهای پیشرفته دنیا با صرف هزینه‌های میلیاردی نتوانسته‌اند جلوی رشد مصرف این نوع مواد را بگیرند.

وی اضافه می‌كند: بیشتر مواد روانگردان از مرزهای غربی مانند تركیه یا از مرزهای آبی جنوب كشور یا كشورهای آسیای میانه یا حتی از طریق هوایی و به وسیله مسافران وارد كشور می‌شود، زیرا شناسایی اكثر این مواد به علت تنوع آنها و شباهتشان به قرصهای دیگر بسیار مشكل است و مقدار زیادی از آنها در یك چمدان كوچك جای می‌گیرد.

به گفته صفاتیان، متادون یكی از انواع مواد روانگردان شیمیایی است كه اثر تخدیری دارد و یك ماده مخدر است، LSD نمونه دیگری از این مواد است كه خاصیت توهم زایی بسیار بالایی دارد و شناسایی آن نیز بسیار مشكل است زیرا مانند یك تكته تمبر یا لواشك می‌توان آن را لای دفتر گذاشت بدون اینكه كسی شك كند، انواع آمفتامین‌ها هم جزو این دسته از مواد هستند كه محرك هستند، قرصهای اكستازی نیز انواع مختلفی دارند كه هم نوع توهم زا و هم محرك آن وجود دارد.

مواد روانگردان جدید به علت تنوع و گستردگی كه دارند هر كدامشان برای كاربرد خاصی مصرف می‌شوند، انواع "قرصهای آمفتامین"، " شیشه"، آیس"، كریستال"، " اسپید" ، " لاو"، صلیب" اسامی تعدادی از این مواد است، برخی از آنها در مجالس رقص و پارتی مصرف می‌شوند و بعضی دیگر برای افرادی كه به دنبال مسائل جنسی بیشتر هستند كاربرد دارد.

اكثر این مواد خاصیت تخریب كنندگی بالای بر روی مغز دارند و علاوه بر اینكه اعتیاد آور هستند قوای ادراكی انسان را از بین می‌برند، جنون آنی و دائمی، اقدام به كارهای عجیب مانند پیدا شدن از یك خودرو كه با سرعت بالا در اتوبان در حال حركت است یا پریدن از یك ساختمان بلند و سرانجام مرگ زود هنگام از پیامدهای مهم و گسترده مصرف این مواد است.

در بین مواد روانگردان، آمفتامین‌ها بیشترین مصرف كننده را دارند و بر اساس برآوردهای موجود ۳۸ میلیون نفر در جهان اكنون مصرف كننده این مواد هستند و حدود ۵/۸ میلیون نفر نیز در جهان مصرف كننده گروه اكستازی‌ها هستند.

خطری كه اكنون در مورد این نوع مواد اعتیاد آور احساس می‌شود، مصرف بیشتر این مواد در گروه جوانان و نوجوانان كشور است كه بررسی علت این موضوع نیازمند یك كار دقیق تحقیقی است زیرا باید بدانیم چرا جوانان و نوجوانانی كه در سن رشد و فعالیت و بازی و تكاپو هستند به سمت مصرف موادی می‌روند كه به صورت كاذب آنان را شاد كند.

اهمیت این خطر روز افزون هنگامی آشكار می‌شود كه این گروه سنی جوانان و نوجوانان به یك پدیده دیگر نیز معتاد هستند و آن اعتیاد به اینترنت است، تاكنون رقم دقیقی از اعتیاد اینترنتی در ایران ذكر نشده است اما می‌توان حدس زد تعداد قابل توجهی از نوجوانان و جوانان طبقه متوسط با بالا گرفتار اعتیاد اینترنتی هستند.

اگر چه تحقیقات اندكی در مورد مصرف مواد روانگردان و نیز اعتیاد اینترنتی در ایران شده است اما شواهد اولیه نشان می‌دهد كه این دو پدیده یك دیگر را تشدید می‌كنند و بر هم اثر گذارند به خصوص اینكه بر اساس اطلاعات موجود حدود ۱۶ هزار سایت اینترنتی اكنون به روشهای مختلف مشغول تبلیغ مواد روانگردان جدید هستند و حتی نحوه تولید آنها را در خانه نیز ‌آموزش می‌دهند.

تبلیغات گمراه كننده و اغوا كننده این سایتها كه با روشهای بسیار جذاب به خصوص برای نوجوان و جوانان انجام می‌شود به آنان چنین القا می‌كند كه این مواد اعتیاد آور نیست و به راحتی می‌توان مصرف آنها را كنار گذاشت اما این مطلب كاملا اثبات شده است كه مصرف یكبار این مواد اثر تخریبی همیشگی خود را بر روی مغز می‌گذارد و ترك مصرف آنها تقریبا غیر ممكن است.

افشین شاعری

---