آیت الله خالصی زاده یک عمر مبارزه با انگلیس

آیت الله میرزای شیرازی از شیخ محمد خواست ـ با توجه به تجربه نظامی, شجاعت و سخنوریش ـ آغاز نهضت مسلحانه عراقیها بر ضد اشغالگران را اعلان كند, ایشان هم انتظار استادش را به بهترین نحو برآورده ساخت ودر اجتماع عظیمی كه با حضور رهبریت انقلاب, مراجع, رؤسای عشایر, ومجاهدان در روز ۲۱ ژوئن سال ۱۹۲۰ م درصحن حضرت عباس در كربلا برگزار گردید, خطبه انقلابی بسیار حماسی را ایراد نمود

آیت الله میرزای شیرازی از شیخ محمد خواست ـ با توجه به تجربه نظامی، شجاعت و سخنوریش ـ آغاز نهضت مسلحانه عراقیها بر ضد اشغالگران را اعلان كند، ایشان هم انتظار استادش را به بهترین نحو برآورده ساخت ودر اجتماع عظیمی كه با حضور رهبریت انقلاب، مراجع، رؤسای عشایر، ومجاهدان در روز ۲۱ ژوئن سال ۱۹۲۰ م درصحن حضرت عباس در كربلا برگزار گردید، خطبه انقلابی بسیار حماسی را ایراد نمود. با ایراد این خطبه نهضت مسلحانه ملت عراق بر علیه بریتانیا ابر قدرت متجبّر زمان آغاز شد و توانست در مدت چند سال تلفاتی بیش از تلفات یك قرن اشغال هندوستان را بر انگلیس‌ها تحمیل كند

سی ام آذر سال ۱۳۴۲ پیكر عالم ربانی، مرجع مبارز وفقیه بادرایت حضرت آیت الله العظمی شیخ محمد خالصی زاده در دل خاك مطهر صحن كاظمین آرمید.

شیخ محمد خالصی زاده به سال ۱۳۰۸ هجری قمری (۱۲۶۷ش) در شهر مقدس كاظمین چشم به جهان گشود و تحت توجهات پدرش، مرجع با تقوی حضرت آیت الله العظمی شیخ محمد مهدی خالصی پرورش یافت، وی با برخورداری از دو نعمت خدائی، پدر عالم وهوش سرشار توانست در مدت كوتاهی مراحل مختلف علوم دینی نزد علمای برجسته زمان، آیات عظام شیخ مهدی مرایاتی، شیخ صادق خالصی، شیخ راضی خالصی، شیخ محمد حسین كاظمی، آخوند خراسانی‌ ومیرزا محمد تقی شیرازی (قدس سرهم) سپری كند و قبل از ۲۰ سالگی به درجهٔ اجتهاد برسد.

با شعله‌ور شدن آتش جنگ جهانی اول وحمله تجاوزكارانه انگلستان به خاك عراق در سال ۱۹۱۴م، خالصی زاده نقش برجسته‌ای در مقابله با این حملات صلیبی ایفا نمود، ایشان ضمن حضور فعال در جبهه‌های جنگ در مناطق القرنه، هویزه، العماره و دیگر مناطق جنوبی عراق، مسئول هماهنگی میان نیروهای مجاهدین به رهبری علما و فرماندهی نیروهای نظامی عثمانی بود، ایشان با وجود اشغال بغداد از سوی نیروهای انگلیسی در سال ۱۹۱۷م از پای ننشست و با دیگر نیروهای باقیمانده به شهر موصل در شمال عراق عقب نشست، و تا پایان جنگ جهانی اول وتسلیم عثمانی در برابر بریتانیا به مبارزات خود ادامه داده است.

پس ازتوقف جنگ وصدور فرمان عفو عمومی ایشان ملازم پدر وآیت الله میرزا محمد تقی شیرازی دو عالم برجسته زمان شد ودر این برهه حساس از تاریخ كشور عراق یكی از دستیاران و مشاوران مرجعیت و رهبر نهضت اسلامی عراق بود، پس از اوجگیری مبارزات ملت مسلمان عراق بر ضد انگلیس، آیت الله میرزای شیرازی از شیخ محمد خواست ـ با توجه به تجربه نظامی، شجاعت و سخنوریش ـ آغاز نهضت مسلحانه عراقیها بر ضد اشغالگران را اعلان كند، ایشان هم انتظار استادش را به بهترین نحو برآورده ساخت ودر اجتماع عظیمی كه با حضور رهبریت انقلاب، مراجع، رؤسای عشایر، ومجاهدان در روز ۲۱ ژوئن سال ۱۹۲۰ م درصحن حضرت عباس در كربلا برگزار گردید، خطبه انقلابی بسیار حماسی را ایراد نمود( ۱). با ایراد این خطبه نهضت مسلحانه ملت عراق بر علیه بریتانیا ابر قدرت متجبّر زمان آغاز شد و توانست در مدت چند سال تلفاتی بیش از تلفات یك قرن اشغال هندوستان را بر انگلیس‌ها تحمیل كند.

پس از اجتماع عظیم كربلا، آتش انقلاب شعله‌ور شد. نیروهای انگلیسی برای سركوب قیام ابتدا شهر كربلا مركز حضور رهبریت انقلاب به محاصره خود در آورده‌اند. حاكم نظامی شهر حله با ارسال نامه‌ای به میرزای شیرازی خواستار تحویل ۱۷ تن از سركردگان و فعالان قیام از جمله آیت الله خالصی زاده به نیروهای انگلیسی شد( ۲).

دو سال بعد، با فروكش كردن انقلاب، دولت انگلیس به دلیل نگرانی از تكرار قیام، به فكر تغییر شكل اشغال عراق از اشغال نظامی مستقیم به اشغال سیاسی افتاد.

آیت الله شیخ مهدی خالصی كه پس از رحلت میرزای شیرازی و شریعت اصفهانی زمام‌دار مرجعیت دینی و رهبری سیاسی شده بود به همراه فرزندش شیخ محمد خالصی زاده به جنگ نیرنگ‌های سیاسی انگلیس رفته‌اند. یكی از نقشه‌های استعماری انگلیس نامزدی شخصی دست نشانده به نام فیصل اول، فرزند شریف حسین حاكم حجاز و متحد اصلی بریتانیا برای پادشاهی عراق بود، آیت الله خالصی برای ناكام كردن این نقشه از آیت الله میرزا سید علی شیرازی فرزند آیت الله میرزا حسن شیرازی خواست تا خود را برای حكومت عراق كاندیدا كند، ولی ایشان به دلیل زهد وتقوایش ودوری گزینی از سیاست از پذیرفتن این پیشنهاد خودداری نمود. بناچار شرایطی به وجود آمد كه فیصل اول پادشاه عراق شد.

یكی دیگر از نقشه‌های شوم انگلیس پافشاری بر فیصل اول جهت عقد قرارداد خائنانهٔ قیمومیت بریتانیا بر عراق بود. از این رو آیت الله خالصی به همراه دیگرمراجع با صدور فتوای تحریم شركت عراقیها در انتخابات مجلس مؤسسان از یك سو و آیت الله خالصی زاده با رهبری مخالفتهای سیاسی وبرگزاری تظاهرات متعدد از سوی دیگر به مقابله با این نقشه پرداختند.

در نتیجه فعالیتهای آیت الله خالصی زاده ونقش مهم او در پیاده كردن منویات پدرشان، سرپرسی كاكس حاكم كل نظامی انگلیس در عراق شخصاَ دستور خروج خالصی زاده ظرف مدت ۲۴ ساعت از عراق را صادر كرد. معظم‌له در ۶ شهریور ۱۳۰۱ ش عراق را به سوی ایران ترك گفت. بدینسان اولین فصل از زندگانی ایشان به پایان ‌رسید وفصل جدیدی از مبارزات وی در ایران آغاز شد، ایشان در مدت ۲۷ سال تبعیدش در این كشور در ۹ شهر ایران؛ كرمانشاه، قصر شیرین، تهران، خواف، مشهد، تویسركان، نهاوند، كاشان ویزد همواره در تبعید، زندان ویا تحت اقامت اجباری بود. با این وجود توانست فعالیتهای فراوانی را انجام دهد.

آیت الله خالصی زاده با استقبال پرشور علما و اهالی تهران وارد این شهر شد، ایشان در بدو استقرارش در تهران برای نمایان ساختن فجایع وتجاوزات انگلیس در عراق «جمعیت نمایندگان عالی بین النهرین» را تأسیس نمود واسناد مربوطه را در كتابی به نام «مظالم انگلیس در بین النهرین» منتشر ساخت، كتاب مزبور توسط مجلس شورای ملی به چاپ رسید ودر مدت كوتاهی سه مرتبه تجدید چاپ شد( ۳). با تبعید آیت الله شیخ مهدی خالصی در سال ۱۳۰۳ش وخروج معترضانه مراجع نجف به سركردگی آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی و آیت الله نائینی، فعالیتهای سیاسی و دینی علامه خالصی زاده گسترش یافت، با تشدید این فعالیتها از راه برگزاری برنامه‌ها وسخنرانیهای منظم در مسجد سلطانی بازار تهران، «جمعیت مجتمعین مسجد سلطانی» تشكیل شد. این جمعیت سهم به سزائی در مبارزات سیاسی و فعالیتهای ضد انگلیسی در تهران داشت. تنظیم تظاهرات و اعتراضات گسترده علیه سیاست این دولت استعمارگر در جهان اسلام در مقابل سفارت آن كشور و مخابره خواسته‌های ملی به مجامع بین المللی از جمله فعالیتهای این جمعیت است. سر پرسی لورین وزیر مختار انگلیس در تهران طی تلگرافی به مقامات انگلیسی در لندن نوشته است:

«شیخ محمد خالصی عامل اساسی تحریكات علیه انگلیس در تهران است» (۴ ).

سخنرانیهای آیت الله خالصی زاده در مسجد سلطانی به حدی مهم بود كه توانست عده زیادی از اهالی پایتخت را به خود جذب كند، این سخنرانیها در برخی از روزنامه‌های وقت منعكس می شده و به سال ۱۳۰۲ش در كتابی به نام «مواعظ اسلامی» در خراسان به چاپ رسیده است. آقای نور الدین كیانوری دبیر كل حزب منحل توده در خاطرات خود در خصوص اجتماع مسجد سلطانی می نویسد:

«خالصی زاده مدتی در مسجد شاه سخنرانیهایی داشت وصحبتهای خیلی تند ضد انگلیسی می كرد، او توانسته بود عده زیادی را كه دشمن انگلیسی‌ها بودند واز قرارداد ۱۹۱۹م واز حاكمیت انگلیسی‌ها بر ایران دردمند بودند جذب خود كند. در آن زمان تریبون دیگری وجود نداشت. فعالیت نیروهای چپ وكمونیست ودیگران فوق العاده ناچیز بود، ولی خالصی زاده عده زیادی جوان پسر ودختر را جذب كرده بود، من آنقدر خاطرم هست كه خواهرم (اختر) به اتفاق همشاگردیهایش در این سخنرانیها شركت می كردند. آنها از صحبتها یادداشت بر می داشتند ویادداشتها را با هم معاوضه می كردند. من كه شاید ۸-۹ ساله بودم، این چیزها را می دیدم وبرایم جالب بود وبعد یك بار برادر بزرگترم (محمد علی) دست مرا گرفت وبا خودش برای شركت در یك راهپیمائی بزرگ برد كه خالصی زاده راه انداخته بود» (۵ ) .

یكی دیگر از فعالیتهای آیت الله خالصی زاده در تهران، مبارزه با نقشه جمهوریت رضاخان بود، ایشان دریافته‌اند كه هدف رضا خان از تغییر رژیم، پایه گذاری رژیم لائیك در ایران است، در این مبارزات آیت الله سید حسن مدرس از درون مجلس و علامهٔ خالصی زاده از بیرون آن فعالیت داشتند. این مبارزات سرانجام به وقایع مهم دوم فروردین ۱۳۰۳ و برگزاری تظاهرات یكصد هزار نفری مردم تهران انجامید. در آن روز سرنوشت ساز كه قرار بود مجلس برای رأی گیری درباره تغییر رژیم جلسه‌أی برگزار كند، رضاخان نخست وزیر ووزیرجنگ، آیت الله مدرس را در مجلس تهدید كرده بود وبه درگاهی رئیس شهربانی تهران دستور داده بود از نماز جماعت وسخنرانی خالصی زاده در مسجد شاه بازار جلوگیری كند.

پژوهشگر: اسلام دباغ

پی نوشت‌ها:

- آل فرعون، فریق مزهر: الحقائق الناصعه فی الثوره العراقیه عام ۱۹۲۰م، ص۱۵۸-۱۴۹، بغداد ۱۹۵۲م.

- كفائی، عبد المجید: مرگی در نور، ص۴۱۶، تهران۱۳۵۹ش.

- دكتر حائری در تشیع ومشروطیت دربارهٔ كتاب مظالم انگلیس می نویسد: ((این كتاب كوتاه ولی سودمند می باشد، تا آنجا كه ما آگاهی داریم مظالم از كتابهای انگشت شماری است كه گزارش رویدادهای مربوط به خیزش علمای ایرانی مقیمم عراق را تا تبعید آنان به ایران دنبال می كند)). تشیع ومشروطیت ص۲۰۴-۲۰۳، تهران۱۳۶۴ش.

- ادارهٔ اسناد محرمانه انگلیس، سند شماره : F.O.۵.۳۷۱/۹۰۴۷

- كیانوری، نور الدین: خاطرات نور الدین كیانوری ص۲۹-۲۸ / و روزنامه اطلاعات اطلاعات ضمیمه) شماره ۱۹۷۹۲ دوشنبه ۲۳ آذر ۱۳۷۱ ص۳ و ۶

- مستوفی، عبد الله: شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی واداری دورهٔ قاجاریه، ج۳، ص۵۹۵، تهران۱۳۴۱ش.

- روزنامه قانون سال ۳ شماره ۳۱ (چهارشنبه ۳ رمضان ۱۳۴۲ ـ ۲۰ حمل ۱۳۰۳).

- نگاه كنید: الدباغ، هاشم: صفحات مشرقه من الجهاد الدینی والسیاسی لعلماء العراق الامام الشیخ محمد الخالصی، ص۱۴۱ به بعد، تهران۱۳۷۷ش

- نگاه كنید: معجزه قرآن در عصر حاضر، زندگینامه كربلایی كاظم ـ حمید رضا مرادی ، نور علی نور۱۳۸۰/ و معجزه قرآن، كربلائی كاظم مرد بیسوادی كه ناگهان حافظ قرآن كریم شد ـ سید ابو الفتح دعوتی، دفتر نشر معارف اسلامی ۱۳۷۶.

- مركز اسناد ملی – اسناد نخست وزیری / اسناد متعلق به آیت الله خالصی زاده.

- تفرشی، مجید و طاهر احمدی، محمود: گزارشهای محرمانه شهربانی ۲۶-۱۳۲۴، ج۱، ص۶-۲۶۵و ۲۹۱، تهران۱۳۷۱.

مطالب مرتبط:

کتاب:شیخ محمد خالصی‌زاده، روحانیت در مصاف با انگلیس

مقاله:میرزای شیرازی، پرچمدار نهضت استقلال‌طلبی عراق

---