چـرا سالـمنـدان مـا بـه خـودشـان نمـی رسنـد

پرسشی از دکتر حسین ابراهیمی مقدم روان شناس

حتما شنیده‌اید براساس آمارها ایران در مصرف لوازم‌آرایشی، گریم و بهداشتی در جهان بعد از ژاپن، پورتوریکو، ایرلند جنوبی و... رتبه هفتم و در خاورمیانه بعد از عربستان مقام دوم را دارد اما این استفاده از لوازم آرایش و گرایش به مصرف آن در سنین بسیار پایین حتی بچه‌های محصل دیده می‌شود نه کسانی که نیازمند آن هستند...

پوست جوان‌ها شاداب است و کار خود را در نگه‌داشتن رطوبت به خوبی انجام می‌دهد اما جوان‌ها علاقه‌مندند از لوازم آرایش استفاده کنند و برعکس، آنها که طول عمر و گذر زمان تغییراتی را در پوست صورتشان ایجاد کرده و دچار افتادگی پوست و لک‌های تیره یا قهوه‌ای رنگ شده‌اند و نیاز دارند با آرایش پوشانده شود، تمایلی به این کار ندارند. در ایران سالمندان کمتر به آرایش پوست و ظاهر خود توجه دارند. آنها این باور را که دیگر از ما گذشته است به‌طورناخواسته در خود ایجاد می‌کنند.

این در حالی است که در اغلب کشورهای اروپایی و آمریکا، این سالمندان هستند که به آرایش بیشتری تمایل دارند برای اینکه جوان‌تر به نظر برسند و ظاهر بهتری داشته باشند. در واقع در این کشورها جوان‌نمایی و زیباسازی چهره بین گروه میانسال به بالا دیده می‌شود. جوان‌ترها هم یا آرایش نداشته یا خیلی کم آرایش می‌کنند. برای درک چرایی و برعکس‌بودن این مساله در ایران با آقای دکتر حسین ابراهیمی‌مقدم، روان‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت‌وگو کرده‌ایم.

▪ چرا اکثر سالمندان در ایران به ظاهرشان اعم از آرایش و پوشش اهمیتی نمی‌دهند؟

در واقع از زمان جوانی تا میانسالی و سالمندی تغییرات جسمانی آهنگ تدریجی دارد که خیلی از افراد متوجه آن نمی‌شوند و گاهی این فعالیت‌های روزمره زندگی هستند که آنها را از این مساله آگاه می‌کند. به‌طور مثال یک مرد ۴۵ ساله ناگهان متوجه می‌شود که برای مطالعه به عینک نیاز دارد و به او بگویند دچار پیرچشمی شده‌ای یا خانم خانه که کارهای روزانه را در منزل به راحتی انجام می‌داده، کم‌کم احساس می‌کند از نظر جسمی توانایی گذشته را ندارد. به این ترتیب این افراد به تدریج متوجه می‌شوند که زیبایی قبلی در وجودشان نیست، اما متاسفانه به این دلیل که در جامعه ما توجه به ظاهر با مساله رشد اخلاقی در تعارض است افراد به ظاهر خود توجهی نمی‌کنند. در بحث رشد اخلاقی این‌طور گفته شده که فردی رشد اخلاقی بیشتری دارد که به ظاهرش رسیدگی نکند در حالی که می‌دانیم با افزایش سن، رشد شناختی و اخلاقی افراد بیشتر می‌شود. در جامعه ما افراد مسن خیلی توقعی از خودشان ندارند. آنها احساس می‌کنند که آرایش و پوشیدن لباس‌هایی با رنگ‌های مختلف مناسب سنشان نیست. در حالی که فردی که مسن می‌شود به دلیل اینکه قوای جسمانی‌اش تحلیل می‌رود، استرس‌هایی مثل آشیانه خلوت به سراغش می‌آید (یعنی فرزندان به دلایل مختلف از کنارش می‌روند و تنها می‌ماند)، مرگ‌ومیر همسن و سال‌ها و والدین باعث می‌شود تا دوره‌هایی از افسردگی را تجربه کند، از نظر روان‌شناسان باید به راه‌های شاد زیستن تشویق بشود، اما متاسفانه ظاهرا اجتماع الگوی غلطی را به فرد می‌دهد که به افسردگی او کمک می‌کند، البته نقش خود فرد را هم نباید نادیده بگیریم.

▪ اما این مسایل در حالی است که در کشورهای دیگر سالمندان به ظاهر خود‌شان توجه می‌کنند.

بله، در اکثر جوامع قیافه، توانایی جسمانی و زیبایی بین سالمندان ارزش خاصی دارد، اما در ایران نسبت به این قشر از جامعه نگرش منفی و تعصب شدیدی وجود دارد. در ایران پیری با معنای ناتوانی همراه شده. این در حالی است که بعضی مهارت‌ها با افزایش سن کارایی بیشتری دارد. ما در زبان فارسی هم اصطلاح پیر خردمند داریم، بنابراین بهتر است که افراد مسن را تشویق کنیم تا نه تنها حالت ناتوانی نشان ندهند، بلکه با تجربه‌هایی که دارند به جنبه‌های مثبت فکر کنند. در دیگر کشورها، سالمندان از مقام و منزلت بالایی برخوردارند. کتاب‌های آسمانی هم به این مساله تاکید کرده‌اند، افرادی که جایگاه بالایی دارند باید پوشش و ظاهر بهتری داشته باشند. در جوامع دیگر هم جامعه و هم خود فرد سعی می‌کند تا به ظاهر سالمندان توجه بیشتری کند اما متاسفانه در جامعه ما، افراد مسن جایگاه لازم را ندارند.

▪ البته این تضاد رفتاری را در جوان‌ها هم داریم. دختران و پسران جوان در اغلب کشورها تمایل دارند تا چهره طبیعی‌شان حفظ بشود اما در ایران در استفاده از لوازم آرایش زیاده‌روی می‌شود، چرا؟

این مورد را می‌شود از چند جنبه بررسی کرد؛ ۱- اختلال شخصیتی نمایشی (هیستریونیک): افراد در این گروه دوست دارند به چشم بیایند، بنابراین ظاهری پرزرق و برق همراه با آرایش تند و تیز دارند. اینها شبیه چراغ‌های تبلیغاتی هستند که از دور هر بیننده‌ای را جذب می‌کند.

۲- کمبود اعتماد به نفس: این گروه برای خود ارزشی قائل نیستند و ارزش خود را در توجه دیگران به خود جستجو می‌کنند.

۳- همسرگزینی: با توجه به محدودیت برای پوشش، بعضی افراد به سمت استفاده بیش از حد از لوازم آرایش می‌روند.

۴- ‌نداشتن الگوی مناسب: فرد در سن نوجوانی و جوانی برای رشد شخصیت خود به الگو نیاز دارد. وقتی جامعه الگوی مناسب و موردعلاقه فرد را در اختیارش نمی‌گذارد طبیعی است که از بازیکنان و هنرپیشگان خارجی الگو‌سازی کند به طوری که فردای یک مسابقه فوتبال مدل آرایش فلان بازیکن در جامعه ما ظاهر می‌شود.

۵- کمبود اماکن تفریحی: مثلا رفتن به یک استخر ۱۵ هزار تومان هزینه دارد. جوان هم تصمیم می‌گیرد با این پول چند لوازم آرایش بخرد و تا مدت‌ها هم از آن استفاده کند. از آنجا که جایی برای تخلیه هیجان وجود ندارد بنابراین استفاده از لوازم آرایش این نیاز آنها را موقتا پاسخ می‌دهد.

▪ حرف آخر؟

افراد سالمند باید هم به دنبال زیبایی اندیشه و هم زیبایی ظاهر باشند. توصیه می‌کنم سالمندان عزیر خود را رها نکنند؛ حتما به کار، مطالعه، بازی فکری و ورزش متناسب با سنشان بپردازند و بدانند که تغذیه سالم، ارتباط با دوستان و فامیل و زندگی بدون استرس از نیازهای اساسی سالمندان است. بعضی‌ها با افراد سالمند (که پوستشان چین‌وچروک دارد) ارتباط لمسی زیادی ندارند. سالمندان باید با برقراری ارتباط عاطفی سالم کاری کنند که افراد خانواده به نوازش‌کردن و در آغوش گرفتن آنها تمایل داشته باشند زیرا هیچ‌کس از یک پدربزرگ یا مادربزرگ شیک‌پوش با ظاهری مرتب و آراسته بدش نمی‌آید و از بودن در کنار او امتناع نمی‌کند.

منیر حضوری