شهر بندرهای جهانی از توسعه مجدد بالتیمور تا مدلی برای جهان

بندرگاه داخلی بالتیمور عرضه کننده نمونه ای بی همتا در احیای مرکز شهر و به اعتقاد موسسه معماران آمریکایی AIA , یکی از موفقیت های عالی در زمینه برنامه ریزی و طراحی شهری بزرگ مقیاس در تاریخ آمریکا است

بندرگاه داخلی بالتیمور عرضه‌کننده نمونه‌ای بی‌همتا در احیای مرکز شهر و به اعتقاد موسسه معماران آمریکایی (AIA)، یکی از موفقیت‌های عالی در زمینه برنامه‌ریزی و طراحی شهری بزرگ مقیاس در تاریخ آمریکا است. داستان از دهه ۱۹۵۰ آغاز می‌شود، زمانی که کشتی‌های حامل بار از انواع سنتی اقیانوس پیما تغییر کردند و این امر منجر به متروک ماندن بندرگاه‌های قدیمی در سراسر جهان شد.

این چنین یک ناحیه صنعتی بایر بر جای ماند که مراکز شهر را از منشا تاریخی خود در بندرگاه، جدا می‌ساخت. انحطاط بندر در سایه مهاجرت ساکنان و کسب و کارها از مرکز به علت وجود نواحی مسکونی حومه‌ای و قابل دسترس با سیستم بزرگراهی منطقه‌ای، شتاب گرفته و تسریع شد. ارزش اقتصادی املاک مرکز شهر به شکل فزاینده‌ای کاهش یافت و شهر عملا با یک ورشکستگی مورد تهدید قرار گرفت. این در حالی بود که ترک بنادر قدیمی، فرصتی را برای این نواحی برای بازتعریف مراکز شهری خود فراهم ساخت تا با تجهیز موقعیت مرکزی و طبیعت نمادین، بندرگاه را به مکانی برای مردم شهر جهت لذت بردن، گردهم آمدن و برگزاری جشن‌هایی در حیطه فرهنگ و تاریخ خود تبدیل نمایند.در بالتیمور، انجمن تجارت (کسب و کار) با قصد برنامه، طرح و ایجاد فعالیت‌های جدید، وارد عمل شد. دست‌اندرکاران تجارت خصوصی، سرمایه‌هایی را برای تهیه یک طرح جامع برای ناحیه تجاری مرکزی (CBD) فراهم آوردند که به انضمام پیشنهادی برای جلوگیری از زوال، انهدام و دوباره‌سازی بندرگاه در بخش مرکزی شهر، به شهرداری ارائه شد. دولت شهری نیز، نیروهایی را با گروه‌های تجارت پیوند داد و این چنین یکی از نخستین نمونه‌های بارز و قابل توجه از همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی شکل گرفت. علاوه بر این و برای سرمایه‌گذاری، ارائه ۲۵ میلیون دلار (حدود ۲۰۰ میلیون دلار در زمان حاضر) اوراق قرضه شهرداری از طریق رای گیری، مورد پذیرش قرار گرفته و عملا فرآیند توسعه مجدد بندرگاه داخلی بالتیمور شامل چهار فاز آغاز شد:

- فاز اول (۱۹۶۳-۱۹۵۲): مرکز چارلز

- فاز دوم (۱۹۷۵-۱۹۶۳): طرح جامع بندرگاه داخلی (تفریحگاهی برای ساکنان بالتیمور)

- فاز سوم (۱۹۸۵-۱۹۷۶): ساخت مقصد توریسم بین المللی

- فاز چهارم (۱۹۸۵ تاکنون): گسترش ناحیه بندرگاهی و تداوم جریان و اثرات آن

فاز اول توسعه مجدد، ۲۲ هکتار پروژه که در قالب مرکز چارلز شناخته شد، عملا از ۱۹۵۸ آغاز شد. پروژه اول بسیار موفق تر از آنچه پیش بینی شده می‌شد، بود و در حدود ۱۹۶‌، مرکز چارلز سه ساختمان تکمیل شده و بیش از شش تعهد شامل ساختمان‌های اداری، آپارتمان‌ها، یک هتل و یک تئاتر جدید را در برداشت. شهردار جدید، دفتر شهرداری را در آن نقطه قرار داد و با سرعت بالا توسعه مجدد مجموعا ۳۰۰ هکتار از مرکز شهر در پیرامون بندرگاه تاریخی دنبال شد. فازهای بعدی به سرعت دنبال شدند و در حدود ۱۹۷۳ بندرگاه داخلی با ساختمان‌های دفاتر مرکزی شرکت‌های اداری احاطه شد. نوار ساحلی به تفریحگاهی شامل پارک‌ها و تفرجگاه‌هایی که به مردم شهر لذت بردن از فستیوال‌ها و نمایشگاه‌هایی در کنار آب را باز می‌گرداند، تغییر کرد. در سال ۱۹۷۶، زمانی که کشتی‌های بزرگ از سراسر جهان برای جشن‌های دویست ساله ایالات متحده جمع می‌شدند، چندین کشتی به بالتیمور آمده تا در بندرگاه داخلی و برای جشن‌های ده روزه متوقف شوند. نتیجه، جذب صدها هزار نفر از مردم و شکل‌گیری یک مقصد توریسم بین‌المللی بود. مشارکت بخش‌های عمومی، خصوصی بالتیمور ۵ سال آتی را نیز برای ایجاد گروهی از جاذبه‌های کلیدی صرف کرد، شامل یک مرکز علوم، آکواریم، مرکز کنوانسیون و یک هتل پنج ستاره که در ادامه به وسیله یک بازار به صورت جشنواره با یکدیگر در قالب توده‌ای اصلی از جاذبه‌های توریستی، پیوند می‌خوردند. در نتیجه، بندرگاه بالتیمور با گذشت سه دهه، به کانون چندمیلیارد دلاری صنعت توریسم تبدیل شد.

گرایش به این نوع دگرگونی از شهری رو به زوال و قدیمی به یکی از مقاصد برتر توریستی جهان، از سوی دیگر شهرهای بندری که هویت خود را به دنبال تحول کشتی‌های حامل در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۶۰ میلادی از دست داده بودند، اجتناب‌ناپذیر بود.

تیم مدیریت بالتیمور با درخواست از سایر شهرها مواجه شد تا به آنها نشان دهند که چگونه باید این تحول را به صورت رقابتی، دنبال کنند. بنابراین در طول بیش از ۲۰ سال، افزون بر ۱۰۰ شهر، تحت تاثیر این جریان (مدل بالتیمور) قرار گرفتند تا نواحی ساحلی خود را به عنوان مراکز تفرج و سرگرمی مورد توسعه مجدد قرار دهند. شهرهایی چون سیدنی، روتردام، بارسلون، اوزاکا، بلفاست، کیپتون، هم چنان که شهرهای آمریکایی چون نورفولک، لانگ بیچ، هونولولو، پیتزبورگ، سن دیگو و... نمونه‌های بارزی در این زمینه هستند. در سیدنی استرالیا دولت ایالتی نیو‌ساسولز، بندرگاه دارلینگ را پس از مدل بندرگاه داخلی بالتیمور مورد توسعه مجدد قرار داد. بندر قدیمی رها شده در نزدیکی بخش تجاری مرکز شهر، با مرکز کنوانسیون، آکواریوم، موزه علوم، تفرجگاه و یک بازار به صورت فستیوال جابه‌جا شد و بندرگاه کناری دارلینگ نامیده شد. در روتردام هلند، گروه‌های املاک و برنامه‌ریزی شهر با یکدیگر ترکیب شدند تا مرکز شهر را در طول رودخانه ماس تا کوپ ون زوید توسعه دهند. طی این فرآیند، توسعه جدیدی از ادارات، نواحی مسکونی، هتل و تفرجگاه، پیرامون پایانه احیا شده کشتیرانی قدیمی در کنار یک بازار به صورت فستیوال، شکل گرفت. در لانگ بیچ کالیفرنیا و در خط ساحلی گل‌آلود عظیم میان مرکز شهر و بندرگاه، توده‌ای حیاتی از جاذبه‌هایی را که خلیج کویینزوی نامیده شد، ایجاد شد که صراحتا از بندرگاه داخلی بالتیمور الگوبرداری شده بود.

این توده با یک بازار به صورت فستیوال و هتلی برای کارگران بارانداز، تجهیز شده و ارتقا یافت. در جمع بندی می‌توان گفت، این مدل، نوعی از جریان و فرآیند احیا و تحول امکانات شهرهای بندری متروک و رو به زوال را از طریق برنامه‌های توسعه مجدد براساس مکانیزم‌های اقتصاد شهری، به نمایش می‌گذارد. جریانی که از طریق مشارکت و همکاری بخش‌های دولتی و خصوصی، به احیا و بازتعریف مراکز شهری به عنوان فضاهایی زنده و فعال برای مردم در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی می‌پردازد. این فرآیند، ضمن حفظ و ارتقای ارزش‌های بومی و تاکید بر ساکنان و نیازهای آن‌ها، ارائه چهره‌ای جهانی از شهر به عنوان مقصد توریسم بین المللی را نیز هدف‌گذاری کرده و تمامی پتانسیل‌های موجود در این زمینه را مورد استفاده قرار می‌دهد.

پارسا ارباب

پژوهشگر دکتری تخصصی شهرسازی، دانشگاه تهران

منابع:

۱- Documentary of Global Harbors: A Waterfront Renaissance

(http://www.globalharbors.org)

۲- Waterfront Partnership of Baltimore, Inc

(http://waterfrontpartnership.org)