ایران و آمریکا در انتظار گودو

در آخرین گزارش آژانس, تعداد سانتریفیوژهای ایران بسیار کمتر از ۳۰۰۰ سانتریفیوژی بود که ایران اعلام کرده بود البته گزارش آژانس تعداد سانترفیوژها را بیش از صدها عدد اعلام کرده بود

مسئله رابطه میان ایران و آمریکا نیز همانند نمایشنامه «در انتظار گودو» ساموئل بکت است. زمانی «جیان دومنیکو پیکو» دیپلمات باسابقه آمریکایی این جمله را با اشاره به نمایشنامه «در انتظار گودو» ساموئل بکت (که در آن دو شخصیت اصلی مدتها منتظر آمدن گودو می مانند) به خبرنگاری گفته بود.

در سال ۲۰۰۱ نویسنده این سطور با آقای «پیکو»، در خلال برنامه سازمان ملل در خصوص گفتگوی تمدن‌ها، همکار بود. همان برنامه‌ای که مادلین آلبرایت که بعدها وزیر امورخارجه آمریکا شد را به گفتگو با سید محمد خاتمی ترغیب کرد.

آن هنگام، تنها زمانی بود که ایران و آمریکا آنقدر به هم نزدیک شده بودند. دو سال بعد، یعنی در سال ۲۰۰۳ ، کاخ سفید به طور ضمنی طرح ایران برای حل تمام اختلافات میان دو کشور در قالب پیشنهادی جامع را رد کرد و امروز در سال ۲۰۰۷ شاهد تیره‌ترین چشم‌انداز رابطه میان ایران و آمریکا از زمان قطع رابطه با ایران در نوامبر سال ۱۹۷۹ میلادی، هستیم.

نزدیک به ۳۰ سال پس از این اتفاق، از زبان رابرت گیتس وزیر دفاع آمریکا می‌شنویم که می‌گوید «دیپلماسی در مورد ایران در حال نتیجه دادن است». اظهارات گیتس همزمان با انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ایراد شد که در آن آمده بود ایران ۱۳۰۰ سانتریفیوژ دیگر در تاسیسات هسته‌ای خود نصب کرده و با تزریق گاز به این سانتریفیوژها کار غنی‌سازی اورانیوم را آغاز کرده است.

در آخرین گزارش آژانس، تعداد سانتریفیوژهای ایران بسیار کمتر از ۳۰۰۰ سانتریفیوژی بود که ایران اعلام کرده بود. البته گزارش آژانس تعداد سانترفیوژها را بیش از صدها عدد اعلام کرده بود. در هر صورت، این موفقیت ایران را می‌توان به عنوان پیشرفتی چشمگیر به حساب آورد و با توجه به دستیابی ایرانی‌ها به چرخه سوخت، ایرانی‌ها در مذاکراتشان با اعتماد به نفس بیشتری عمل خواهند کرد.

سوالی که در اینجا مطرح است، این است که آیا آمریکا می‌تواند بدون استفاده از اهرم‌های تحریم و فشار برای انزوای ایران و تنها با به کار بستن دیپلماسی درباره ایران به نتیجه برسد؟ اگر جواب مثبت است، چگونه؟ در حقیقت سفر اخیر گیتس به خاورمیانه نمایانگر تلاش مذبوحانه آمریکا برای نجات کشتی در حال غرق شدن دیپلماسی‌اش بود که در این میان نه تنها ایران تا حدودی در انزوا قرار گرفت بلکه عربستان سعودی نیز کنار گذاشته شد.

این اقدام ‌آمریکا پس از سخنان تند ملک عبدالله در اجلاس سران عرب در ماه مارس، و انتقاد تند او از سیاست های آمریکا در عراق، بسیار شگفت ‌انگیز است. آمریکا هنوز سوزش زخم سخنان گزنده ملک عبدالله که جنگ عراق را غیرقانونی و اشغال این کشور را نا‌مشروع خوانده بود، احساس می‌کند. بنابراین در حال حاضر سیاست خود را بر پایه ایجاد شکاف در پادشاهی سعودی و انزوای ملک عبدالله استوار کرده است. ملک عبداللهی که با آغوش باز از پرزیدنت احمدی نژاد استقبال کرد.

البته مسلما روابط میان آمریکا و عربستان عمیق‌تر از آن است که چنین موانعی بتواند آن را خدشه‌دار کند. هرچند این موانع سخت باشند. البته گیتس نیز بر عربستان اعمال فشار نکرد و درخواست اسرائیل را برای کاهش فروش سلاح به عربستان رد کرد. حتی هنوز که هنوز است هیچ فشار بیش از اندازه‌ای از سوی آمریکا بر عربستان وارد نمی‌شود تا مقامات این کشور را وادار به توقف رفت و آمد شورشیان عراقی به عربستان کند. در حالیکه شواهد محکمی در دست است بسیاری از شورشیان عراقی که هم اکنون در عراق حضور دارند از عربستان وارد این کشور می‌شوند.

بنابر گفته‌های یکی از تحلیلگران ایرانی، آمریکا در برخی مواقع تلاش کرده است تا به عنوان سیاستی سپر‌گونه و تدافعی، تندروهای سنی در عراق را بر علیه شیعیان ایران بشوراند. اگر با دقت به تحولات عراق بنگرید می‌بینید که امروز بیشترین حملات بر ضد شیعیان صورت می‌گیرد تا نیروهای اشغالگر. در همین حال، آمریکا مبادرت به گسترش دامنه اتهامات خود به ایران نظیر تلاش ایران برای کمک به هر دو گروه سنی و شیعه در عراق و یافتن رد پای ایران در ناآرامی‌های افغانستان، می‌کند. آیا می‌توان گفت که ایران جای پای آمریکا را به عنوان استراتژی سپرگونه و تدافعی، البته از نوع ایرانی‌اش دنبال می‌کند؟ البته مقامات ایرانی همواره اتهامات آمریکا را با استناد به روابط دوستانه با کابل و بغداد رد کرده‌اند.

سیاست گذاران آمریکا تا زمانی که نقش فزاینده ایران را در عراق انکار کرده و برای ایران نقش منفی در نظر می‌گیرند، نباید انتظار همکاری ایران را داشته باشند. اما این رویکرد منفی آمریکا بخشی از یک تفکر استراتژیک است که هدفش پیوستگی با سنی‌ها برعلیه شیعیان است.

محمدجواد ظریف، سفیر ایران در سازمان ملل در گفتگویی با واشینگتن پست با دعوت برای گشودن راهی متفاوت گفت: «روند کارهایی که علیه ایران انجام می‌شود، نتیجه‌ای در بر نخواهند داشت.» اما زمانیکه به تاریخ طولانی نیمه کاره رها کردن مذاکرات و طرح‌های بی‌سرانجام نگاهی گذار می‌اندازیم، جمله «جیان دومنیکو پیکو»، بیش از پیش واقعی می‌نماید. «گودو»ی ایجاد روابط حسنه میان ایران و آمریکا تا زمانیکه که آمریکا رویکردش را در قبال ایران تغییر ندهد، از راه نخواهد رسید.

«در انتظار گودو» نام نمایشنامه‌ای نوشته «ساموئل بکت» است که در آن دو شخصیت اصلی داستان در انتظار فردی به نام «گودو» هستند که هیچ‌گاه نخواهد رسید.