سخت بنویس تا جاودانه شوی

در این مقاله قرار است درباره نوعی از نگارش بنویسم که برای ما اصلا خاطره خوشی ندارد, درباره سخت نویسی

در این مقاله قرار است درباره نوعی از نگارش بنویسم که برای ما اصلا خاطره خوشی ندارد، درباره سخت نویسی. در نگاه اول وقتی درباره دشوارنویسی صحبت می‌کنیم یادمان می‌آید از امتحانات ادبیات فارسی دوران دبیرستان، نثر بیهقی و کشف‌الاسرار و نوشته‌های جامی، اما واقعیت این است که این نثرها واقعا نثرهای سختی نیست. می‌خواهیم درباره پیچیده‌نویسی صحبت کنیم. پیچیده‌نویسی دقیقا اتفاقی است که قبل از تولد ادبیات داستانی می‌افتد می‌خواهم بگویم این چیست. فکر می‌کردیم که مثلا سعدی خیلی سخت می‌نویسد و این کاملا اشتباه است، اتفاقا امثال سعدی نویسنده‌هایی بودند، که به زبان عام می‌نوشتند و شاید به همین دلیل ماندگار شدند.

● آوانگاردیسک

آوانگارد بودن از نگاه یک فرد عادی یک عمل بسیار ساده است در صورتی که اصلا این‌طور نیست. یک هنرمند آوانگارد که می‌تواند داستان نویس، نقاش یا.... باشد در اوج عجیب و غریب بودن کارش بسیار پیچیده و سخت است. چون همیشه تنها چیزی که مهم هست همین است یعنی این‌که دنبال نو آوری باشند و راه‌های جدید را امتحان کنند شاید اصلا قرار نباشد سبک این نویسنده‌ها یا شاعرها را دیگران دنبال کنند، ولی جاده صاف کنی می‌شوند برای بقیه.

مثل «تریستان تزارا» که بنیان‌گذار مکتب دادائیسم بود. گرچه درحال حاضر هیچ اثر ادبی از او باقی نمانده ولی هم‌چنان یکی از تاثیرگذارترین جریان‌های ادبی مدرن است. یا مثلا «جیمز جویس» معروف نویسنده بزرگ ایرلندی گرچه بعد از او هیچ نویسنده‌ای نتوانست به سبک او داستان بنویسد ولی یکی از بزرگ‌ترین داستان نویس‌های قرن است و بارها سبک نگارش او را به شیوه‌های گوناگون تکرار کردند. گرچه این نویسنده‌ها به ندرت هستند، نویسنده‌هایی هم بودند که سال‌ها به عنوان آوانگارد شناخته می‌شدند و داستان‌های‌شان بارها خوانده می‌شد اما بعد از مدتی بعد از مرگشان دیگر خبری از آن‌ها نبود.

● دنیای قشنگ نوع

تمام این سبک‌هایی که گفتم به یک طرف، رمان نو یک طرف. رمان نو جریانی ادبی است که در فرانسه شکل گرفت اتفاقا این جریان نه به آن صورت آوانگارد بود و نه بیانیه‌های عجیب و غریب مثل سورئالیست‌ها می‌دادند. این‌ها دقیقا دنبال همین موضوع این هفته ما بودند یعنی سخت بنویسند. نویسنده‌های هسته اولیه این گروه عبارت بود از «ناتالی ساروت»، «کلود سیمون»، «مارگریت دوراس»، «آلن روب گریه» و «میشل بوتور». مثلا همین کلود سیمون در یکی از مصاحبه‌هایش از سختی بیش از حد داستان‌هایش یاد می‌کند و می‌گوید که بعضی از رمان‌هایی را که نوشته حتی همسرش هم نصف‌کاره رها کرده است. کلود سیمون برنده جایزه نوبل است، رمان «جاده فلاندر» او هم به فارسی ترجمه شده است. این داستان خواندنش واقعا دشوار است. چون فکر کنید یک صفحه و نیم از داستان را می‌خوانید و هنوز جمله تمام نشده و نقطه دقیقا در صفحه بعدی گذاشته شده است.

● نقطه صفر دنیا

وقتی به تاریخ هنر نگاه می‌کنید می‌بینید چقدر این شاخه‌های هنری به هم نزدیک هستند. یعنی غیر ممکن است اگر بخواهید ادبیات را درک کنید نقاشی نبینید یا این‌که سینما بدون تئاتر یا عکاسی اصلا معنا ندارد. این دقیقا اتفاقی است که می‌خواهیم درباره‌اش صحبت کنیم درباره سه دوستی که یک جورهایی دنیای هنر را در یک برهه زمانی حسابی تحت تاثیر خود قرار دادند. «لویس بونوئل» فیلم‌ساز و «سالوادور دالی» نقاش و «لورکا» شاعر. این سه نفر معروف بودند به این‌که زیاد به کارها که می‌کردند فکر نکنند. بونوئل سازنده اولین فیلم صامت تاریخ سینما بود. فیلمی که اصلا معنی مشخصی نداشت. دقیقا به همین دلیل به آن سورئالیسم گفتند یعنی ورای واقعیت. این جریان اول از همه در ادبیات بوده است به همین خاطر می‌خواهیم درباره سخت‌نویسی صحبت کنیم. این سورئالیست‌ها یعنی آندره برتون و لویس آراگون، پل الوار و گیوم آپولیز برای نوشتن اصلا کار عجیب و غریبی انجام نمی‌دادند. در بیانیه‌های اول‌شان تنها چیزی که مهم نیست همین نگارش و ادبیات است. یک شیوه نوشتن دارد که خوراک انشاءنویسی در دوران مدرسه است. این که خودکار را به‌دست گیرید و بدون این‌که فکر کنید بگذارید دست‌تان هرچه می‌خواهد در هر فونتی در هر‌اندازه‌ای با هر شکلی، با هر گونه جمله‌بندی بنویسد. کلی از شعرهای معروف این شاعر از همین شکل شروع شد. این جریان بعد از مدتی از بین رفت ولی واژه‌ای را به هنر اضافه کرد که می‌شود گفت یکی از مهم‌ترین اتفاقات هنری این دو قرن بود آن هم هنر آوانگارد است.

● سفرهای گالیله

یک بخشی از این دشوار‌نویسی به تاریخ برمی‌گردد. مثلا در قرون وسطی در اروپا، نوشتن کتاب‌های درسی و علمی به نوعی ممنوع بوده است. به همین خاطر خیلی از دانشمندان حرف آثار علمی خود را به صورت نمایش‌نامه می‌نوشتند. همین گالیله معروف که آخر هم گفت زمین دور خورشید نمی‌چرخد کتابی دارد که یکی از مهم‌ترین بحث‌های ریاضی آن دوران و یکی از مهم‌ترین بحث‌های پایه ریاضی حال را مطرح می‌کند تمام این کتاب به صورت دیالوگ بین دو نفر است و وقتی شروع به خواندن این اثر می‌کنید شکلش به همه چیز می‌خورد به غیر از رمان! زمانی هم دشوارنویسی خودش بخشی از سواد به شمار می‌آمده، چون یک جورهایی زبان شما با زبان مردم عادی فرق می‌کرده و هرکسی نوشته‌های‌تان را متوجه نمی‌شده است. خیلی از آثار از بین رفته قرن ۱۷ به این شکل نوشته شده است.

نویسنده: اعظم عامل‌نیک