علائم و عوارض کمبود روی در بدن چیست؟

روی یا زینک چیست؟

"روی" یا "زینک" عنصری است شیمیایی با علامت اختصاری Zn که دارای عدد اتمی ۳۰ است. فلز "روی" به رنگ سفید متمایل به آبی است که بر اثر رطوبت هوا تیره‌رنگ می‌شود و در حین احتراق رنگ سبز براقی تولید می‌کند. در اصل عنصر روی یکی از مواد معدنی کم‌یاب و مهم است که برای حفظ سلامت انسان‌ها ضروری است. "روی" پس از آهن بیشترین غلظت را در بدن دارد و در سلول‌های تمام بدن یافت می‌شود. 

عنصر "روی" برای درست کارکردن سیستم دفاعی بدن (سیستم ایمنی) لازم است و در تقسیم سلولی، رشد سلولی، بهبود زخم‌ها و تجزیه کربوهیدرات‌ها نقش دارد.

روی همچنین برای حواس بویایی و چشایی مورد نیاز است. در طول دوران بارداری، مراحل اولیه رشد و دوران کودکی، بدن برای رشد و پرورش مناسب و به موقع به "روی" نیاز دارد.

"روی" به طور عمده در ماهیچه‌ها ذخیره می‌شود، اما در یاخته‌های خونی سفید و قرمز، پرده شبکیه چشم، استخوان‌ها، پوست، کلیه‌ها، کبد و پانکراس نیز یافت می‌شود. غده پروستات در مردان نسبت به سایر اعضا، بیشترین مقدار "روی" را داراست.

در شرایطی که بسیاری از ما میزان کافی "روی" را از رژیم غذایی خود دریافت می‌کنیم، برخی افراد مانند افراد مسن، و افراد گیاهخوار، ممکن است با کمبود روی مواجه شوند. در واقع، رژیم‌های غذایی فاقد پروتئین‌های حیوانی در شرایطی که سرشار از حبوبات و غلات کامل - حاوی فیتات‌هایی هستند که به هم پیوسته و جذب "روی" را دشوار می‌سازند - خطر کمبود روی در بدن را افزایش می‌دهند.

عملکرد روی در بدن به چه صورت است؟

• از سیستم ایمنی محافظت می کند.
• عملکرد سلول های سفید خون را تنظیم می کند.
• در برابر انواع عفونت ها و عوامل بیماری زا اثر محافظتی دارد.
• تعداد سلول های T در سیستم ایمنی را افزایش می دهد.
• سرعت بهبود زخم را افزایش می دهد.
• حاوی آنتی اکسیدان است.
• به هضم غذا کمک می کند.
• در رشد پوست و مو موثر است.

بدن به چه مقدار "روی" نیاز دارد؟

مردان 14 سال به بالا، نیازمند 11 میلی گرم "روی" در روز هستند. نیاز روزانه زنان 14 تا 18 ساله، 9 میلی گرم است. مصرف روزانه هشت میلی گرم "روی" در روز برای زنان 19 سال به بالا توصیه می شود. کودکان 9 تا 13 ساله به8 میلی گرم "روی" در روز نیازمندند.

منابع تامین روی در بدن

کمبود روی در بین ایرانیان به خصوص کودکان و خانم‌ها بسیار شایع است . یکی از علت‌های اصلی این کمبود، در دسترس نبودن یکی از منابع غنی آن یعنی نان‌های سبوس‌دار است. مصرف نان‌های تخمیرشده کنونی به شدت جذب روی، آهن و کلسیم در بدن را مهار می‌کند. 

به طور کلی وقتی خمیر مایه نان را می‌زنند، آنزیمی در غله فعال می‌شود که نه تنها کیفیت تغذیه را بالا‌ می‌برد؛که به جذب "روی و آهن" موجود در غلات کمک می‌کند. اما از آنجا که امروزه جوش شیرین را جایگزین فرآیند تخمیر نان کرده‌اند، یکی از منابع اصلی تامین‌کننده "روی" در سبد تغذیه‌ خانواده‌ها از بین رفته است. البته لازم به ذکر است که مهم‌ترین منبع تامین آهن و روی در بدن انواع گوشت و بخصوص گوشت قرمز است.

غذاهای با پروتئین زیاد حاوی مقادیر زیادی "روی" هستند. بهترین منبع "روی" غذاهای دریایی و گوشت است. منتها گوشت گاو و گوسفند در مقایسه با ماهی "روی" بیشتری دارند. غلات و حبوبات هم مقدار زیادی "روی" دارند ولی در عین حال اسید سیتریک موجود در آن‌ها، در جذب "روی" اختلال ایجاد می‌کند.
دیگر منابع خوب "روی" آجیل، غلات سبوس‌دار، حبوبات و مخمرند. میوه‌ها و سبزیجات منابع خوب "روی" نیستند، چرا که روی پروتئین‌های گیاهی مانند روی پروتئین‌های حیوانی برای استفاده‌کنندگان در دسترس نیست.
به این ترتیب روی موجود در مواد غذايي حيواني، از روي موجود در مواد گياهي كه حاوي فيبروفيتات هستند، بهتر جذب مي‌شود در نتیجه، رژیم غذایی با پروتئینن کم و رژیم‌های گیاهخواری به کم کردن روی بدن می‌انجامند.
روی در بسیاری از مولتی ویتامین ها و مواد معدنی وجود دارد. این مکمل ها ممکن است حاوی گلوکونات روی، سولفات روی یا استات روی باشند.

به طور تقریبی:

• در هر گرم گوشت 3 تا 5 میلی گرم روی وجود دارد.
• نان سفید، چربی و شکر فاقد روی هستند.
• گوشت، جگر، تخم مرغ، میگو، گندم سبوس‌دار، تخم کدوحلوایی و گوجه فرنگی سرشار از روی هستند. 
• با خوردن هر 100 گرم عدس یا نخود یا گندم آسیاب‌نشده، می‌توان 4 تا 5 میلی گرم روی وارد بدن کرد. 
• در هر صد گرم سبوس گندم یا هر صد گرم ذرت ، 3 میلی گرم روی به بدن می‌رسد. 
• تخم‌کدو حاوی روی فراوان است که خوشبختانه در ایران بیشتر از سایر کشورها استفاده می‌شود. در هر 100 گرم آن 5/ 6 تا 5/7 میلی گرم روی دریافت می‌شود. 
• جوانه گندم ، حاوی 17 میلی گرم روی ، و به عبارتی غنی از روی است و خوردن آن به تمام افراد توصیه می‌شود‌. 
• در هر 100 گرم جگر گوساله ، 8/7 میلی گرم روی وجود دارد. 
• دیگر ماده غذایی پراهمیت در رساندن روی به بدن ، صدف خوراکی است که در هر 100 گرم آن 60- 59 میلی گرم روی وجود داشته و بسیار غنی است که البته در ایران مصرف نمی‌شود. 

علائم کمبود روی در بدن

مهم‌ترین نشانه کمبود روی در بچه‌ها، کمبود رشد قدی و اختلال در بلوغ جنسی به ویژه در پسرهاست. همچنین اختلال در رشد موها و ابتلای مکرر به عفونت‌ها می‌تواند از نشانه‌های کمبود روی در بزرگسالان و بخصوص خانم‌ها باشد.

برخی از علائم و عوارض کمبود روی در بدن را می‌توان به طور خلاصه اینطور معرفی نمود:

• نقص دستگاه ایمنی
• عفونت های مکرر
• زخم های پوستی
• مشکلات دید در تاریکی
• زخم هایی‌که مدت طولانی طول می کشد تا درمان شوند
• كاهش اشتها و شبكوري (به دليل رابطه روي با متابوليسم ويتامين A)
• ریزش مو ، اختلالات رشد ناخن‌ها و پوسیدگی دندان‌ها
• اختلالات باروری و کاهش میل جنسی
• اسیدوز خفیف در خون
• کندی رشد بچه‌ها
• خشکی پوست واگزما
• اختلالات حس های بویایی، بینایی و چشایی ( (تغيير درک طعم شوري، شيريني، تلخي)
• نداشتن تمرکز حواس
• زخم های معده
• اختلال جذب ویتامین Aدر بدن
• ایجاد لکه های سفید رنگ روی ناخن
• ایجاد یک لایه روی زبان
• شوره سر
• لایه لایه شدن ناخن
• سوء هاضمه
• ایجاد بثورات پوستی
• ایجاد آکنه
• بروز حساسیت
• کاهش عملکرد مغز
• اختلال عصبی
• خستگی مزمن
• اختلالات خود ایمنی
• استرس
• اسهال
• کاهش وزن

درمان کمبود روی با دارو و مکمل روی

دوز درمانی روی روزانه حدودا ۵۰ میلی گرم است. تامین روی به صورت ترکیبات گلوکونات روی برای بدن بسیار خوب و قابل تحمل و با جذب خوب است. به یاد داشته باشید که کلیه مکمل‌های حاوی روی بایستی همراه غذا مصرف شده تا از ایجاد تهوع جلوگیری شود.

توجه داشته باشید، افرادی که به مدت طولانی روزانه ۵۰ تا ۳۰۰ میلی گرم روی مصرف کرده‌اند، می‌توانند دچار اختلال جذب املاح آهن و مس شده و همچنین به کمبود این دو املاح در بدن دچار شوند. حتی دیده شده، کسانی که روزانه ۲ گرم به مدت طولانی روی خورده‌اند، علائمی مثل استفراغ، تهوع، دردهای شکمی و تب را نشان داده‌اند. افرادی که دچار ناراحتی‌های کبدی و روده‌ای هستند، بایستی قبل از مصرف مکمل‌های حاوی روی، حتما با پزشک خود مشورت داشته باشند.

چه بیماری‌هایی بر روی جذب روی یا زینک تاثیر می‌گذارند؟

بعضی از بیماری‌ها، بر روی جذب "روی" تاثیر می‌گذارند یا باعث افزایش نیاز به روی می‌شوند. لذا این بیماران از مکمل‌های روی سود می‌برند:

• آکرو درماتیت آنتروپاتیکا (بیماری ارثی که به علت سوء جذب روی ایجاد می‌شود).
• الکلیسم
• دیابت قندی
• بیماری کلیه
• بیماری سلیاک
• بیماری روده التهابی مانند کولیت زخم شونده
• اسهال مزمن
• بیماریهای پانکراس
• مشکلات پروستات (بزرگی خوش‌خیم پروستات، تورم پروستات، سرطان پروستات) زنانی که حامله هستند یا بچه شیر می‌دهند و یا اینکه از قرص‌های خوراکی ضد حاملگی استفاده می‌کنند، نیز نیاز بیشتری به روی دارند.

عوارض مصرف بیش از حد روی یا زینک

جذب روی آسان نبوده و دفع آن نیز به سختی صورت می‌گیرد و به همین دلیل در تجویز روی و استفاده از آن باید رعایت این مشکل، منظور شود. به علت آن که روی در ناحیه اولیه روده کوچک جذب می‌شود، پروتئین در جذب آن دخالت دارد و لازم است کمبود پروتئین در افراد دچار نقص روی نیز درمان شود.

نکته مهم این‌که همان‌طور که کمبود روی در بدن ایجاد مشکلات و اختلالات زیادی می‌کند، مصرف بیش از حد آن نیز می‌تواند خطرناک باشد زیرا مانع جذب مس در بدن می‌شود.
وجود مقدار بیش از حد روی در بدن می‌تواند علائم زیر را به دنبال داشته باشد:

• حالت تهوع
• استفراغ
• بی اشتهایی
• درد در ناحیه شکم
• سردرد
• اسهال

گردآوری: مجله اینترنتی وب