آینده لیزر در دندانپزشكی

دندانپزشك با لیزر قادر خواهد بود بدون تماس و لرزش, بسیار ظریف و در كسر میلیونیوم ثانیه با حداقل درد عمل جراحی خود را انجام دهد در مرحله تشخیص, مهمترین مزیت لیزر در تشخیص ساده پوسیدگی های دندانی در مراحل اولیه پوسیدگی است

لیزر Laser مخفف چند كلمه (Light Amplification By Stimulated Emission Of Radiation) به معنای تقویت نور توسط نشر برانگیخته تابش است.

لیزر نوعی از امواج الكترومغناطیسی مانند اشعه ایكس، گاما، ماوراء بنفش و... بوده كه به صورت تك رنگ ساطع می شود.

كاربرد لیزر بسیار مختلف و متنوع است. از یك سی دی خوان ساده در كامپیوتر و یا اشعه ای كه برای خواندن «باركد» اجناس و نام محصولات در فروشگاه ها به كار می رود، گرفته تا بررسی یك میكروب از نظر وزن و تعیین میزان وزن هسته سلول، از لیزر بهره گرفته می شود.

اندیشه و فكر اولیه لیزر به آلبرت اینشتین در سال ۱۹۱۶ همزمان با ارائه «تئوری نشر برانگیخته» برمی گردد. در سال ۱۹۶۰ اولین لیزر توسط «تئودور مایمن» ساخته شد و در ادامه از همان سال های اولیه اندیشه به كارگیری آن در دندانپزشكی آغاز شد و آثار آن در پژوهش های دندانپزشكی مورد بررسی قرار گرفت.

در سال های اولیه ظهور، لیزر بیشتر به منظور برش بافت نرم كاربری داشت، اما تراش استخوان با لیزر امكان پذیر نبود. در دهه ۱۹۸۰ «FDA» سازمان غذا و داروی آمریكا كاربرد لیزر به منظور استفاده از آن در بافت های نرم را پذیرفت.

كاربرد لیزر به عنوان یك ابزار برش برای بافت های سخت در دهه ۹۰ میلادی با آمدن لیزرهای جدید مانند لیزرهای خانواده «اربیوم» رواج یافت.

این نوع از لیزر در همان آغاز راه توانست تاییدیه FDA را به منظور جراحی بافت سخت دریافت كند.

برپایی پانل لیزر كه همزمان با برگزاری «چهل و ششمین كنگره انجمن دندانپزشكی ایران» صورت گرفت، فرصت مناسبی بود تا با دكتر رضا فكر آزاد، دندانپزشك، جراح و متخصص بیماری های لثه و عضو هیات مدیره انجمن لیزر پزشكی ایران كه مسئول پانل لیزر در كنگره امسال انجمن نیز بود، گفت وگویی در مورد دلایل به كارگیری لیزر و آینده لیزر در دندانپزشكی داشته باشیم. با ما همراه باشید.

جناب دكتر فكرآزاد، جایگاه لیزر در دندانپزشكی را هم اكنون در جهان و ایران چگونه می بینید

در دنیا این تكنولوژی بیش از چند دهه از عمرش نمی گذرد و شاید بیش از یك دهه نیست كه كاربردهای معمول كلینیكی در دندانپزشكی پیدا كرده است. به عبارتی ما با یك پدیده جوان روبه رو هستیم. از طرف دیگر این تكنولوژی در حال توسعه و پیشرفت است. برخلاف باور عموم كه لیزر ابزاری است كه تنها می توان از آن در پاره ای از امور درمانی بهره گرفت، لیزر به عنوان یك فناوری می تواند قابلیت های مختلفی داشته باشد. از یك تشخیص ساده گرفته تا آثار شبه دارویی و همچنین عملكرد تخریبی آن با خصوصیات فیزیكی مختلف در شرایط متفاوت به منظور كاربردهای مختلف. امروزه لیزر، تكنولوژی فوق مدرنی است، در خدمت بشر.

كشورهای پیشرفته مانند ژاپن، آمریكا، برزیل، آلمان، بلژیك، فرانسه و روسیه دارای مراكز تحقیقاتی معتبری در زمینه لیزر در دندانپزشكی هستند. انجمن ها و سازمان های بزرگی برای این فناوری در سطح جهان تشكیل شده اند، از جمله فدراسیون جهانی لیزر در دندانپزشكی WFLD یا آكادمی لیزر در دندانپزشكی در ایالات متحده آمریكا و آمریكای شمالی ALD، اروپا ESOLA و در ایران نیز انجمن لیزری پزشكی ایران IMLA كه چند سالی است تاسیس شده و یك شاخه دندانپزشكی هم دارد. هر چند انجمن های پزشكی دیگر گروه های كوچكی در زمینه لیزر دارند، اما به صورت متمركز تنها «ایملا» به فعالیت های علمی و تحقیقاتی در زمینه لیزر پزشكی می پردازد. دانشكده های معتبر كشور اعم از فنی مهندسی و دندانپزشكی هم كمابیش فعالیت های تحقیقاتی روی بحث لیزر دارند. اگر به مجموعه فوق، سازمان انرژی اتمی را نیز بیفزایم، مجموعه ارگان هایی كه در زمینه لیزر به صورت كاربردی و تحقیقاتی به فعالیت مشغولند، كامل تر خواهد شد. در پی برگزاری دومین كنفرانس لیزر در دندانپزشكی كه اسفندماه ۱۳۸۳ به همت شاخه دندانپزشكی انجمن لیزری پزشكی ایران برگزار شد، سخنرانی های علمی پرمحتوا و تحقیقات انجام شده، توجه هیات مدیره این انجمن را به خود جلب كرد.

همچنین در پی معرفی پتانسیل های تحقیقاتی و آموزشی در زمینه دندانپزشكی و تلاش های فراوان به منظور ارائه توانمندی های پژوهشگران ایرانی به ویژه مركز تحقیقات علوم دندانپزشكی دانشگاه شهید بهشتی در كنگره بین المللی انجمن لیزر در دندانپزشكی اروپا ازولا كه در بهار سال ۱۳۸۴ در شهر بارسلون اسپانیا برگزار شد، مسئولان این انجمن را مجاب كرد كه ایران را به عنوان یكی از مراكز تحقیقاتی معتبر در جرگه كشورهای صاحب نام دانش لیزری قرار دهند. به این ترتیب انجمن لیزری پزشكی ایران ایملا به عنوان یكی از انجمن های پشتیبانی كننده علمی و فعال به عضویت پذیرفته شد و پرچم ایران را در كنار ۳۰ كشور دارای دانش لیزری در دندانپزشكی در پوستر كنگره ثبت كرده و نماینده ای علمی را برای آن برگزید.

این كنگره نقطه عطفی در دانش دندانپزشكی كشور به ویژه در شاخه لیزر در دندانپزشكی بود. چرا كه در این كنگره محققان ایرانی با ارائه بیست و یك مقاله پژوهشی، شركتی بسیار فعال در اولین حضور خود داشتند. در حالی كه در سال های گذشته حضور ایران صرفا در حد حضور یا ارائه یك مقاله بوده كه همگی در قالب سخنرانی ها و دو مورد پوستر در برنامه علمی كنگره جای گرفته بودند. نقطه جالب توجه در این كنگره این بود كه ایران به عنوان فعال ترین كشور كنگره مطرح شد. اعضای هیات علمی كنگره مشتاقانه منتظر تیم ایرانی بودند. نكته حائز اهمیت این است كه ایران با ارائه این تعداد مقاله در رتبه چهارم بعد از كشورهای برزیل، ژاپن و آلمان كه از پیشگامان این رشته به شمار می روند، جای گرفت. همچنین در میان ۴۵ كشور عضو و ۳۱ كشور ارائه دهنده مقاله در این همایش بزرگ بین المللی قرار گرفت. جالب است رتبه ایران بالاتر از كشورهای صاحب نامی چون فرانسه، ایتالیا، بلژیك، انگلیس، آمریكا، اتریش و بسیاری از كشورهای توانمند در این رشته بود.

● آیا بهره گیری از لیزر در درمان های دندانپزشكی طی سال های اخیر در داخل كشور گسترش یافته است

▪ در حال حاضر تعداد اندكی دستگاه لیزر با كاربری درمانی در كشور وجود دارد. به عبارتی، این تكنولوژی در كشور هنوز همه گیر نشده است. تعداد دستگاه های لیزری كه با كاربری درمانی در امر دندانپزشكی استفاده می شود، شاید به تعداد انگشتان دو دست هم نرسد. تعداد دندانپزشكانی كه در زمینه لیزر توانایی كار را دارند، بسیار محدود هستند. البته تمهیداتی در مراكز تحقیقاتی دانشگاه ها اندیشیده شده تا با آموزش های دقیق و با رعایت استانداردهای جهانی به این تعداد، بر دانش و مهارت كافی آنان افزوده شود.

● پس تبلیغاتی مبنی بر ترمیم دندان با لیزر كه حتی در برخی روزنامه ها و مجلات شاهد هستیم، پایه علمی ندارد

▪ اساسا عبارت ترمیم دندان با لیزر، چندان صحیح نیست. دندانپزشك می تواند دندان بیمار را با استفاده از لیزر تراش بدهد و در نهایت امر برای ترمیم دندان ها از «كامپوزیت» استفاده كند. كامپوزیت ها مواد همرنگ دندانی است كه به منظور پر كردن دندان به كار می رود.

در حال حاضر با یك نور آبی رنگ كه به منظور فعال كردن روند «پلی مریزاسون» پخت كامپوزیت به كار می رود، از این نور استفاده می شود. این نور آبی رنگ كه از هالوژن ساطع می شود، لیزر نیست. البته ناگفته نماند، لیزرهایی نیز مثل لیزر آرگون آبی وجود دارند كه توانایی انجام این عمل را با محاسن و معایب خود دارند و لیكن به لحاظ هزینه مقرون به صرفه نبوده و در حال حاضر بیشتر در امور تحقیقاتی از آنها استفاده می شود. در واقع عملا هیچ دستگاهی از این دست در كلینیك های دندانپزشكی وجود ندارد.

● محاسن كاربردهای لیزر را بیشتر در كدام بخش ها ارزیابی می كنید

▪ در جراحی بافت نرم، لیزر مانند چاقو عمل می كند، اما نسبت به چاقو دارای مزیت هایی است. اول آنكه در مسیر برش، مكانیسم آن به گونه ای است كه انعقاد مناسبی ایجاد می كند. این مسئله برای عده ای كه مشكلات انعقادی دارند، یك مزیت محسوب می شود. همچنین با انعقاد حاصل شده، جراح دید بهتری نسبت به ناحیه جراحی پیدا می كند.

دوم اینكه با بسته شدن عروق لنفاوی ورم و التهاب ناشی از جراحی نیز كمتر شده و در نهایت بیمار ناراحتی های متعاقب اعمال جراحی كمتری خواهد داشت. همچنین ترمیم ناحیه جراحی با سرعت بیشتری رخ خواهد داد. در ضمن با لیزر قادر هستیم، برش های بسیار ریز، دقیق و كنترل شده ای داشته باشیم. حتی می توان زمان برش را در حد چند میلیونیوم ثانیه در لیزرهای پالسی كاهش داد. این مزیت ها به جراحان كمك می كند، در جراحی های بافت های نرم دهانی كه اگر در حد میكروسكوپی هم باشد، قدرت مانور بهتری داشته باشند. امكانی كه هیچ چاقویی این فرصت را برای آنها مهیا نمی سازد. یكی از مشكلات دندانپزشكان كار با دو بافت نرم لثه و سخت استخوان و مینای دندان در داخل حفره دهان در مجاورت یكدیگر است. این دو بافت بر هم كنش یكسانی در برابر لیزر از خود نشان نمی دهند.

گفت و گو با دكتر رضا فكرآزاد متخصص بیماری های لثه

بنفشه پورناجی

---