پایان خیال تخیل در كودكان

ساعت ۷ بعد ازظهر به وقت كلیولند اوهایو است و خانواده «نات» ساعات گرم یك روز تابستانی را سپری می كنند پدر بساط كباب را به راه انداخته و مادر علف های هرز باغچه را وجین می كند بچه ها با دوچرخه هاشان به سرعت این ور و آن ور می كنند

ساعت ۷ بعد ازظهر به وقت كلیولند اوهایو است و خانواده «نات» ساعات گرم یك روز تابستانی را سپری می كنند. پدر بساط كباب را به راه انداخته و مادر علف های هرز باغچه را وجین می كند. بچه ها با دوچرخه هاشان به سرعت این ور و آن ور می كنند. اریك ۴ ساله در حالی كه در روروكش سرعت می گیرد فریاد می زند «من مرد عنكبوتی هستم، هاااا!». بی.جی، برادر ۷ ساله اریك مذبوحانه در تلاش است با دوچرخه بزرگتر از قدش تك چرخ بزند. این بچه ها زمان زیادی دارند تا تعطیلات تابستانی خود را به فعالیت هایی همچون فوتبال و بیس بال بگذرانند. مادر خانواده اما، به آنها اجازه نمی دهد بازی ویدئویی كنند. به اعتقاد او، این نوع تفریح، بازی نیست؛ او خاطرجمع است كه بچه هایش تعطیلات را به شیوه قدیمی و بدون آنكه از پیش برنامه ریزی شده باشد سپری می كنند - نه خبری از وسیله بازی با فناوری پیشرفته است و نه فشار یا ضرب الاجلی در كار است. او می گوید: «بچه ها برای بازی، فقط و فقط بازی، نیاز به وقت دارند.» دخترك خانواده، الیسای ۱۱ساله یك راست سر اصل موضوع می رود: «اگر تخیل خود را بكار نگیرید، چقدر لذت می برید؟»

بسیاری از بزرگسالان همین پرسش را دارند. در برخی كشورها كودكان ۴۰ ساعت در هفته را به تماشای تلویزیون، بازی های ویدئویی، تماشای سی.دی و گشت و گذار در اینترنت می گذرانند. در این عصر جدید تكنولوژی زده، آیا تخیل كودكان به خطر نمی افتد؟

آیا شخصیت های تخیلی و دوستان خیالی به سود هم بازی های بی روح رایانه ای و پلی استیشن به كناری نهاده می شوند؟ آیا تخیل، تنها یادگاری از سده بیستم است؟ به این پرسش ها نه می توان پاسخی صریح داد و نه چندان اطلاعاتی در این باره در دست است. هرچند اسباب بازی های مدرن و بازی های ویدئویی اكشن طرفداران مدافعان خود را دارد -پژوهش های جدید نشان می دهد آنها واكنش را سرعت می بخشند و مهارت های بصری را ارتقا می دهند- اما همواره نگرانی های فزاینده ای وجود دارد كه پیشرفت های عظیم انقلاب دیجیتال می تواند اثر منفی بر رشد فكری كودكان بگذارد و حتی همچون بزرگسالان خلاقیت كودكان را زائل كند. دوروتی سینگر روانشناسی از دانشگاه ییل می پرسد: «اگر ما همه این موضوعات برنامه ریزی شده را دراختیار آنها قرار دهیم، آیا آنها خواهند توانست روزی خود را از این چارچوب از پیش تعیین شده بیرون بكشند و مانند مخترعان بزرگ فكر كنند؟ آیا به این ترتیب كودكان را از اندیشه خلاق باز نمی داریم؟»

نخستین چالش دانشمندان ارائه تعریف دقیق «نیروی تخیل» است. «سینگر»، از دانشمندان پیشرو در مطالعات كودكان و بازی، به همراه شوهرش «جرمی» به سادگی آن را «قدرت تفكر نمادین» می خواند. خلق تصویر چیزی كه مستقیماً در برابر آدمی نیست -برای نمونه، انسان می تواند در حالی كه پشت میز كارش نشسته خود را در ساحل دریا مجسم كند. نیروی تخیل آدمی در ایجاد و توسعه فرایند تفكر پیچیده، از حل مشكلات عملی همچون چگونگی رها شدن از گره ترافیكی گرفته تا تفكرات پیچیده مانند اندیشیدن به ابعاد جهان هستی، نقش محوری دارد. نیروی تخیل ما اوایل زندگی پدید می آید و با ارتباط دادن سلول های مغز به یكدیگر بستر لازم برای فانتزی را در سراسر حیات فراهم می آورد. «مارجوری تیلور» روانشناسی از دانشگاه ارگون و نویسنده «همدردی خیالی و كودكانی كه آن را پدید می آورند» می گوید: «تخیل برای ذهن آدمی، حیاتی است.»

وقتی كودكان بازی تخیلی می كنند، در واقع تخیل خود را پرورش می دهند. شاید آجرهای بازی خانه سازی یا خانه های عروسكی، ازمد افتاده و قدیمی به نظر بیایند اما به واسطه طبیعت بی ساختار و باز خود اجازه می دهند تخیل كودك آنها را به هرسو كه مایل است به پرواز درآورد. «مایكل مندیزا» از بنیانگذاران مركز غیرانتفاعی آموزشی و مرجع در زمینه كودك و بازی می گوید: «یك كارتن خالی ماشین لباسشویی می تواند سفینه فضایی، زیردریایی یا قطار باشد

به نظر می رسد قوه تخیل كودك همزمان با زبان باز كردن او، همان وهله حساس در رشد قوای عقلانی اش، شروع به شكل گیری كند. سینگرها به كمك مجموعه آزمون ها و ارزیابی ها (كودك وقتی با آجرها بازی می كند چقدر خلاق است، یا در آزمون لكه های جوهر چه می بیند) دریافتند معمولاً كودكانی كه بیشتر بازی تخیلی می كنند دایره واژگانی وسیع تر از كودكانی دارند كه كمتر به این گونه بازی ها می پردازند. آنها همچنین، دریافتند كودكان دارای نیروی تخیل قوی تر، از زبان پیچیده تر، مانند استفاده از قیدها و ساختار دستوری مشكل تر همچون ساختارهای فاعلی، بهره می جویند. این بدان روست كه كودكان با بیان داستان ها و اجرای موقعیت های تخیلی مهارت های زبانی خود را به كار می بندند تا بتوانند با موفقیت از پس اجرای آن برآیند. اگر كودك واژه ای را نداند، از والدین یا معلم خود می پرسد، بدین ترتیب هر بار اجرا را به تفریح بدل می كند، دایره واژگانی خود را نیز وسعت می بخشد.

بازی همچنین، قدرت تمركز و توجه را افزایش می دهد و امكان اجتماعی شدن، بیان احساسات و تمرین مهارت های حركتی را برای كودك فراهم می آورد. سینگرها دریافتند كودكانی كه بازی تخیلی می كنند بیشتر می خندند و لبخند می زنند و نسبت به كودكانی كه چندان به بازی های تخیلی نمی پردازند، كمتر رفتارهای تهاجمی از خود نشان می دهند.

بسیاری از پژوهشگران و مربیان می گویند تفریحات الكترونیك به نحو موثر موجب كاهش بازی های تخیلی كودكان می شود. فرانسیس كلوسن، آموزگار دبستان با ۲۰ سال سابقه خدمت در «اكل دتریكس سرینگ» بلژیك، شاهد كاهش قابل توجه سطح دایره واژگان و توان نوشتن دانش آموزان است. كلوسن می گوید: «از ۱۰ سال پیش، تخیل و خلاقیت [در میان كودكان] شروع به كاهش كرده است.» «ویدا تالاجیك» آموزگار «اسنوان والدورفسكا اسكولا» در شهر زاگرب كرواسی، دریافته است كودكان بر زبان از پیش تعیین شده متكی شده اند.او می گوید: «هنگام درس، آنها صداها و عباراتی از بازی های ویدئویی را تكرار می كنند، و كمتر پیش می آید بتوانند بازی های خودانگیخته بكنند. در نبود بازی های ویدئویی، برای آن ها آسان تر است نیروی ابتكار خود را به كار بندند، خود را در یك كشتی، خانه یا در حال پختن كیك مجسم كنند.» یك روانشناس پاریسی به نام «سوفیا كارولین پوتیر»، متوجه شده است وقتی از كودكان می خواهد تصویری بكشند، آنها اغلب هاج و واج تنها به صفحه كاغذ خیره می شوند. او می گوید: «چیزی برای آفریدن ندارند. مطلقاً هیچ!»

---