درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران

فلسفه تعلیم و تربیت که خود چارچوبی نظری است، نقشی اساسی در حوزه عملی تعلیم و تربیت به عهده دارد. این نقش متضمن هدایت و بازاندیشی نسبت به اموری است که در حوزه علمی تعلیم و تربیت …

فلسفه تعلیم و تربیت که خود چارچوبی نظری است، نقشی اساسی در حوزه عملی تعلیم و تربیت به عهده دارد. این نقش متضمن هدایت و بازاندیشی نسبت به اموری است که در حوزه علمی تعلیم و تربیت می‌گذارد. از این حیث، فلسفه تعلیم و تربیت چون سنگ ترازویی است که وزن فعالیت‌های عملی تعلیم و تربیت را نشان می‌دهد و همچون معیاری عمل می‌کند که میزان افزودن و کاستن براین فعالیت‌ها را مشخص می‌کند.

با این وجود، متأسفانه در کشور ما، فلسفه تعلیم و تربیت هنوز صورت مدونی نیافته است. این امر کم و بیش بدان معناست که در حوزه عملی تعلیم و تربیت، بدون داشتن سنگ ترازو، به توزین پرداخته و با حدس و گمانی آزاد، قدر و قیمت طرح‌ها و فعالیت های عملی تعلیم و تربیت را مشخص کرده‌ایم.

البته، ضرورت پرداختن به فلسفه تعلیم و تربیت، از مدت‌ها پیش مورد توجه قرار گرفته بود، اما این احساس ضرورت، یا مسیر مناسبی را برای باروری نیافته و یا اگر در مسیر مناسبی قرار گرفته، به بار ننشسته است.

در کوشش برای تدوین فلسفه تعلیم و تربیتی برای آموزش و پرورش ایران، دست کم باید به سه عنصر توجه کرد:

عنصر اول، فرهنگ و اندیشه اسلامی است. توجه به این عنصر، از این جهت اهمیت دارد که ستون فقرات فرهنگی جامعه ما را پیوند عمیق مردم این دیار با دین اسلام تشکیل می‌دهد.

عنصر دوم، ویژگی‌های فرهنگ ملی است. این عنصر، ناظر به خصوصیاتی است که در طی تاریخ این ملت، از گذشته‌های دور تاکنون، به ظهور رسیده و در شکل دادن خلق و خوی اجتماعی معینی نقش داشته است.

به علاوه، آرایش فرهنگی جامعه، از حیث وجود خرده فرهنگ‌های مختلف قومی، بعد دیگری در همین عنصر است.

سرانجام عنصر سوم، مواجهه فرهنگی با دنیای غرب است. این عنصر، از این جهت دارای اهمیت است که بستر ظهور چالش‌های تعیین‌کننده‌ای در وضع کنونی جامعه است.

بررسی عمیق هر سه عنصر مذکور در قالب یک پژوهش امکانپذیر نیست. در اثر حاضر، از این سه عنصر تنها عنصر نخست و تا حدی عنصر سوم مورد توجه مؤلف بوده است. خسرو باقری با نظر به عنصر اول سعی کرده تا با مطالعه متون دینی اسلام، چارچوبی برای اندیشه تربیتی فراهم کند و در ضمن آن، معیارهایی به دست دهد که به کمک آنها بتوان در مورد پدیده‌های جاری در محیط‌های آموزش و پرورش طراحی و تأمل نمود.

خسرو باقری

انتشارات علمی و فرهنگی