رادیوگرافی با چشم های کاملا باز

هشدارها و توصیه های مهندس علی گورانی کارشناس مسوول پرتوها و امواج الکترومغناطیس وزارت بهداشت

پارسا موقع بازی زمین خورده بود. دستش درد می‌کرد. او را پیش پزشک بردیم. دکتر برایش یک عکس رادیولوژی از دست راست نوشت. در بخش رادیولوژی، پارسا بی‌تابی می‌کرد که حتما کنار او باشم...

من هم با او به اتاق عکسبرداری رفتم. رادیولوژیست دستگاه را تنظیم کرد و به اتاق کناری رفت. پارسا پرسید: «چرا آقای دکتر رفت توی اون اتاق؟» گفتم: «می‌خواد دستگاه رو روشن کنه.» دوباره پرسید:

ـ خب، چرا از همین جا روشن نکرد؟

ـ آخه این دستگاه‌ها برای آدم ضرر دارن.

ـ پس چرا ما نرفتیم توی اتاق؟

ـ آخه ما باید عکس بگیریم.

ـ پس یعنی ما می‌میریم؟

ـ نه، باباجون!

ـ یعنی ما از دکتر قوی‌تریم؟!

پارسا آن روز تا شب از من سوال می‌پرسید؛ سوال‌هایی که من هم جواب بعضی از آنها را نمی‌دانستم. وقتی پارسا خوابش برد داشتم به سوال‌هایش فکر می‌کردم. یعنی واقعا ما می‌مردیم؟! چطور باید جلوی این آسیب‌ها را گرفت؟ با مهندس علی گورانی تماس گرفتم تا شاید بتوانم جواب سوال‌هایم را بگیرم و این شد گفت‌وگوی این هفته صفحه درمانگاه.

▪ آقای مهندس! یک راه تشخیص و درمان متداول امروز، استفاده از تشعشعات و امواج الکترومغناطیسی است. آیا این امواج و تشعشعات برای انسان مضر نیست؟

ـ همان‌طور که اشاره کردید، یکی از استفاده‌های گسترده ما از امواج و تشعشعات یونیزان و غیریونیزان در حوزه پزشکی است و باز همان طور که گفتید این پدیده‌ها می‌تواند آثار نامطلوبی روی انسان داشته باشد اما نکته‌ای که در این میان حایز اهمیت است این است که بدانیم فواید استفاده از این پدیده‌ها در تشخیص‌های پزشکی بیشتر است یا مضرات آن. این‌طور نیست که متخصصان از آثار نامطلوب امواج و تشعشعات به بدن انسان بی‌اطلاع باشند ولی آنها میان بد و بدتر، بد را انتخاب می‌کنند.

▪ ولی اکثر مردم از آثار نامطلوب مثلا تشعشعات رادیوگرافی اطلاع ندارند.

ـ بله، همین‌طور است. به طور کلی مشکلی که در کل دنیا و به صورت حادتر در کشور ما وجود دارد همین عدم اطلاع از مضرات و عوارض تشعشعات است. مشکل ما این است که اصول حفاظت در این رابطه به درستی مورد توجه قرار نمی‌گیرد و این مساله می‌تواند در آینده خطرآفرین باشد.

▪ پس با این حساب، کارشناسان و متخصصانی که در این مراکز فعالیت می‌کنند در معرض خطر بیشتری قرار دارند؟

ـ نکته همین‌جاست. پرتوکاران و متصدیان این تجهیزات در این مورد توجیه شده‌اند و اصول حفاظتی را به طور مطلوب رعایت می‌کنند. اگر به آمارها و بررسی‌های انجام شده در این‌باره در کشور رجوع کنیم، خواهیم دید که عوارض چندان شدیدی در مورد پرتوکاران وجود نداشته اما در مقابل، تاثیرات منفی این تشعشعات در بیماران و همراهان آنها به حدی زیاد بوده که فقط در یک سیستم نامنظم، احتمال مشاهده چنین وضعیتی وجود دارد.

▪ چرا؟

ـ دلایل مختلفی می‌تواند در این موضوع دخیل باشد ولی ۲ دلیل پیش از سایر موارد در این خصوص خود را نشان می‌دهد؛ یکی عدم توجه به وضعیت پرتوگیری بیماران و دیگر اطلاع‌رسانی ناکافی در این‌باره به بیماران و خانواده‌های آنها. بیشتر مردم اطلاع ندارند که یک عکسبرداری ساده از دندان هم می‌تواند عوارضی را برای آنها به وجود آورد و در عین حال نمی‌دانند که به راحتی می‌توانند آمار زیانبار این کار را به حداقل برسانند.

▪ مقصود در این موضوع چه کسی است؟

ـ نوع نگاه به موضوع. حقیقت این است که ما در بحث پیشگیری در کاربردهای پزشکی خوب کار نکرده‌ایم. یعنی همواره توجه عمده ما به مسایل درمانی بوده است تا پیشگیری. متخصصان در مورد بحث‌های مربوط به درمان فوق‌العاده با دقت برخورد می‌کنند اما گویا بحث پیشگیری را کمتر مورد توجه قرار داده‌اند. برای یک کاردیوگراف یا آنژیوگراف همواره این موضوع مورد اهمیت است که بتواند کار پزشکی خود را با کیفیت مطلوب انجام دهد و در مقابل به بحث بهینه کردن میزان پرتوگیری آنچنان توجه ندارد. این موضوع فقط درباره تشعشعات مطرح نیست و در واقع نگاه ما به حوزه پزشکی به این صورت شکل گرفته است.

▪ موارد شایع این بی‌اطلاعی مردم کدام‌ها هستند؟

ـ موارد این موضوع بسیار زیاد است. به عنوان نمونه ما هیچگاه به مردم اطلاع‌رسانی نکرده‌ایم که هنگام عکس‌برداری ساده از دندان باید تیرویید آنها با حفاظ سربی پوشیده شود و آنها از این موضوع اطلاع ندارند که عدم رعایت این موضوع توسط مراکز درمانی حتی می‌تواند این مراکز را به تعطیلی بکشاند. مادرانی که فرزندان کوچک خود را برای رادیوگرافی می‌برند، اگر بدانند که رادیولوژیست حق ندارد از آنها بخواهد که کودک خود را مقابل دستگاه نگه دارند، وضعیت ما از این مطلوب‌تر خواهد بود. حتی آنها این موضوع را نیز نمی‌دانند که اگر قرار است کودک خود را مقابل دستگاه رادیوگرافی نگه دارند، باید از دستکش، روپوش و حفاظ مخصوص استفاده کنند. این آگاهی‌هایی است که باید به تدریج به مردم منتقل شود.

▪ اصول کلی‌ای هم در این رابطه وجود دارد؟

ـ بله، ما باید به این سمت حرکت کنیم که مردم بدانند تا حد امکان نباید وارد مراکزی از این دست (مثل مراکز پزشکی هسته‌ای) شوند. اگر برای تشخیص یا درمان مجبور به مراجعه به این مراکز شدند باید توجه داشته باشند که حداقل ماندگاری را در این مراکز داشته و سعی کنند در دورترین نقطه از منابع تشعشعات قرار بگیرند.

▪ یعنی این توصیه‌ها توصیه‌های کلاسیک و استاندارد است؟

ـ بله، اصول محافظت و مقاومت در برابر تشعشع یک‌سری اصول استاندارد هستند که جامعه جهانی آن را به نام «آلارا» می‌شناسد که در آن ۳ مولفه اصلی فاصله، زمان و حفاظ مطرح شده است. این اصول بیان می‌کند که افراد تا حد امکان نباید از این نوع تجهیزات استفاده کنند (استفاده بهینه) و اگر قرار است که به دلایل مختلف این منابع را مورد استفاده قرار دهند باید فاصله مناسب خود را از آن حفظ کرده و حفاظ‌های مطلوب را نیز در برابر آن به کار گیرند. علاوه بر این، اطلاع از جایگاه‌های حقوقی استفاده از این ابزار نیز می‌تواند نقش بسزایی در کاهش آسیب‌های ناشی از این تشعشعات برای مردم داشته باشد. چون مردم اطلاع خواهند داشت چه انتظاری می‌توانند از این مراکز داشته باشند.

پیمان صفردوست