جریمه جواب می دهد

نقش قانون ها و مجازات های بازدارنده در کاهش حوادث رانندگی

طبق آمار جهانی، روزانه حدود ۳ هزار و ۳۱۴ نفر در تصادف‌های رانندگی کشته می‌شوند. این تصادف‌ها هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی سنگینی برای کشورها به دنبال دارد. هزینه این خسارت‌ها برابر ۱ تا ۲ درصد از تولید ناخالص ملی است. اشتباه‌ها و خطاهای راننده معمولا علت اصلی ۶۰ تا ۷۰ درصد تصادفات جاده‌ای است. به این ترتیب، هر چیزی که بتواند تاثیر مثبتی بر رفتار رانندگان داشته باشد، می‌تواند تا حد زیادی باعث کاهش تصادفات جاده‌ای شود....

تلاش‌هایی که هدفشان کاهش و جلوگیری از تصافات جاده‌ای است، بر ۳ شیوه علوم مهندسی و محیط، آموزش رانندگان و اجرای قوانین متمرکز شده است. تجربه نشان داده است که ۲ مورد اول نقش مهمی در تعدیل رفتار رانندگان دارند. با وجود این، زمانی که این روش‌ها قادر به ایجاد تغییرات مناسب نیستند، توجه به سیستم قوانین اجرایی برای بازداشت، توقیف و تنبیه این رفتارها لازم است. استفاده از این قوانین می‌تواند وسیله موثری در تعدیل رفتار رانندگان و کاهش آمار تصادفات باشد.

● قوانین ترافیکی

قوانین اجرایی ترافیکی شامل ۳ مرحله تدریجی قانون‌گذاری، سیاست‌های ترافیکی و جوازهای قانونی است. این ۳ جزء نقش مهمی در تعیین میزان تاثیر سیستم اجرایی قوانین دارند. سیستم اجرایی براساس روش‌های منع است که برای حذف یک عمل ‌در پاسخ به خطرهای درک شده و ترس از رفتارهای مغایر است. درک خطر بازداشت شدن، شدید بودن مجازات‌ها و سریع و فوری بودن تنبیه‌ها می‌تواند آثار بیشتری در منع رفتارهای نادرست رانندگان داشته باشد.

تجربه نشان داده است که ترس از بازداشت شدن، بیشترین تاثیر را در رفتار رانندگان دارد. شدت مجازات‌ها و فوریت در تنبیه‌ها نیز از عناصر مهم در ایجاد ممنوعیت‌ها هستند اما اگر رانندگان به این باور برسند که احتمال و خطر بازداشت شدن کم است، میزان تاثیر این روش‌ها کاهش می‌یابد. به این ترتیب مشخص می‌شود که تمرکز اولیه استراتژی‌های اجرایی باید بر آشکار ساختن رانندگان متخلف باشد. با رسیدن به این هدف، تاثیر ممنوعیت‌ها می‌تواند به وسیله مجازات‌های سنگین و تنبیه سریع‌، بیشتر شود.

● ممنوعیت‎های ویژه و عمومی

ممنوعیت‌های اجرایی می‌تواند به صورت ویژه یا عمومی باشد. ممنوعیت‌های ویژه در صدد ایجاد تغییراتی در روش‌های رانندگی مجرمان و متخلفان با توجه به تعقیب و پیگرد و تنبیه است و ممنوعیت‌های عمومی در صدد ایجاد تغییراتی در روش‌ها و رفتارهای رانندگی استفاده‌کنندگان از جاده با توجه به تجارب قبلی. عمده فعالیت‌ها و برنامه‌های اجرایی در جهت افزایش سطح ممنوعیت‌های عمومی طراحی شده که می‌تواند بیشترین و اساسی‌ترین تاثیر را در تغییر رفتار رانندگان داشته باشد. تشخیص و درک بین واقعی و عینی بودن خطر و ذهنی و غیرعینی بودن آن مساله مهمی است. درک خطر و هراس از دستگیر شدن به درک رانندگان از احتمال دستگیر شدن به علت ارتکاب جرایم ترافیکی منجر می‌شود.

خطر واقعی دستگیر شدن در نتیجه وجود فعالیت‌های اجرایی پلیس، وابسته به احتمال واقعی دستگیر شدن یک راننده است. بررسی‌ها نشان می‎دهد درک خطر بازداشت شدن تاثیر بسیار زیادی بر رفتار رانندگان دارد. بنابراین سطح فعالیت‌های پلیس نسبت به ۳ عامل تعیین‌شده قبلی و بالا بردن احتمال دستگیر شدن نیاز به افزایش دارد. افزایش سطح فعالیت‌های پلیس افزایش هزینه‌های مالی و نیروی انسانی را نیز به دنبال دارد. توانایی پلیس، در افزایش نیروهایش محدود است؛ در نتیجه، دستیابی به افزایش فعالیت‌های اجرایی، کاری مشکل است.

استفاده از فعالیت‌های اجرایی آشکار یکی از وسایل افزایش درک خطر بازداشت شدن است. توسعه وسایل نقلیه پلیس نیز گزینه‌ای برای ساده‌تر کردن این جریان و فعال بودن این اقدام‌های اجرایی، در حد بالا است. استفاده از قوانین اجرایی انتخاب‌شده اثری مثبت در افزایش تاثیر ممنوعیت‌ها دارد. این عملیات برای دستیابی به موقعیت‌های ترافیکی مشخص و بیشترین تغییر در رفتار رانندگان، طرح‌ریزی شده است. حضور استراتژیک نیروهای پلیس در طول زمان مشخصی از روز و در مکان‌های ویژه در عرض شبکه ترافیک می‌تواند باعث افزایش تاثیر ممنوعیت‌ها شود.

استفاده از وسایل اخطاردهنده خودکار یکی دیگر از وسایل افزایش تاثیر عملیات اجرایی است. این وسایل تاثیری ویژه در بالا بردن ممنوعیت‌های اجرایی به وسیله افزایش خطر ممنوعیت‌های واقعی و درک شده دارند. هرچند تعدادی از محققان عدم توانایی وسایل خودکار را در فراهم کردن مجازات‌های فوری برای خطاهای ترافیکی زیر سوال برده‌اند و بر این عقیده‌اند که یک افزایش مشخص در میزان بازداشت‌ها نقش موثرتر و بیشتری در منع رفتارهای غیرقانونی دارد اما تحقیقات نشان داده است دریافت یک برگه جریمه و اخطار، چند هفته بعد از ارتکاب جرم هم می‌تواند اثر قابل‌توجهی در تعدیل رفتار راننده و کاهش آمار تصادفات داشته باشد. استفاده از تابلوهای نمایش اطلاعات نیز وسیله‌ای برای اعلام خطر کردن به رانندگان است. استفاده از تبلیغات نیز به عنوان وسیله‌ای برای حمایت فعالیت‌های اجرایی و ساده‌تر کردن مراحل ممنوعیت‌ها نقش موثری دارد اما اثر آن طولانی‌مدت نیست.

● برخورد پلیس با متخلفان

هنگامی که کسی به خاطر تخلف از قوانین رانندگی بازداشت می‌شود، تعدادی از قوانین پیش روی پلیس است. برای خطاهای کوچک استفاده از برگه‌های جریمه می‌تواند وسایل موثری در تعدیل رفتار راننده باشد؛ به ویژه وقتی در انجام خلاف، تعمدی وجود نداشته باشد. همچنین استفاده از برگه‌های جریمه می‌تواند در کاهش حجم کار و ایجاد نگرش مثبت در مردم نسبت به قوانین اجرایی راهنمایی و رانندگی موثر باشد. جریمه‌هایی با مقدار ثابت می‌تواند معمولی‌ترین و متداول‌ترین نوع مجازات‌ها باشد که موثر هم هست. استفاده از مجازات‌های متنوع با توجه به میزان درآمد متخلفان و همچنین نوع جرمی که مرتکب شده‌اند، می‌تواند راه حلی برای عادلانه مجازات شدن همه متخلفان باشد.

تعلیق گواهینامه رانندگی نیز به‌عنوان مجازاتی موثر شناخته شده است. مطالعات نشان داده است که تعداد زیادی از کسانی که محکوم شده و گواهینامه آنها معلق شده است در طول این دوران به رانندگی ادامه می‌دهند اما با دقت و ایمنی بیشتری رانندگی می‌کنند و کمتر پیش می‌آید که به‌خاطر خلافی بازداشت شوند یا اینکه باعث تصادف شوند.

معرفی سیستم نمره‌دهی نیز به‌عنوان وسیله‌ای موثر در تعدیل رفتار رانندگان شناخته شده است. در این سیستم، تعداد زیاد خلاف‌های کوچک رانندگی در طول مدتی کوتاه، به دریافت مجازات‌های شدید منجر می‌شود. این عامل، منع‌کننده‌ای قوی در ذهن متخلفان است. تحقیقات نشان داده است اگر تعداد خلاف‌های یک راننده در مدت زمان تعیین‌شده به بیشترین حد برسد، تعلیق گواهینامه او می‌تواند در کاهش رفتارهای غیرقانونی‌اش موثر باشد.

سرهنگ دکتر علیرضا اسماعیلی

ستادیار دانشگاه علوم انتظامی و رئیس سابق پلیس راه کشور